Η Δήμητρα Γιαννακού γράφει κριτική για την ταινία «Η κλέφτρα των βιβλίων» του Μπράιαν Πέρσιβαλ.

Το μυθιστόρημα με τη μεγάλη διεθνή επιτυχία «The Βook Τhief» του Μάρκους Ζούσακ  γνωρίζει μια διασκευή για τον κινηματογράφο από τον Μπράιαν Πέρσιβαλ («Ο Πύργος του Ντάουντον»).

«Η Κλέφτρα των Βιβλίων» δεν αναφέρεται σε μεθοδευμένες επιχειρήσεις κλοπής βιβλίων, όπως θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει από τον τίτλο, αλλά στο περιβάλλον καταπίεσης, ανελευθερίας και τρομοκρατίας που κυριαρχούσε στη Γερμανία του ’40.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον προσπαθεί να επιβιώσει και να διάγει έναν ήσυχο βίο, όσο αυτό είναι εφικτό, μια φτωχή οικογένεια γερμανών, η οποία δεν δείχνει να είναι θερμή οπαδός των αρχών του Φύρερ.

Ο πατέρας, ο Χανς Χιούμπερμαν (Τζέφρι Ρας), είναι ένας ευγενικός και καλοκάγαθος ηλικιωμένος κύριος που θα αναπτύξει μια ιδιαίτερη σχέση αγάπης και στοργής με τη μικρή υιοθετημένη κόρη, Λίζελ (Σόφι Νέλις).

Δίπλα του στέκει η Έμιλυ Γουότσον στο ρόλο μιας αυταρχικής μητέρας που κάνει συνεχώς παρατηρήσεις και που, όμως, κρύβει πίσω από την αυστηρότητά της μια τρυφερή καρδιά.

Η Λίζελ είναι ένα κοριτσάκι που μαθαίνει γράμματα με τη βοήθεια του θετού πατέρα της μέσα σε μια υπόγεια αποθήκη.

Η κλέφτρα των βιβλίων του τίτλου αναφέρεται σε αυτό το πρόσωπο το οποίο δείχνει να διακατέχεται από μια ακόρεστη δίψα για τα γράμματα και τη μάθηση «συλλέγοντας» ή περιμαζεύοντας βιβλία από όπου βρει.

Το βιβλίο, ως έννοια, διαχέεται σε όλο το φιλμικό λόγο διαμορφώνοντας σκηνές και νοηματοδοτώντας την αφήγηση.

Η γνώση και η πνευματική αφύπνιση έρχεται σε φανερή αντίθεση με το σκοταδιστικό και δογματικό πνεύμα του φασισμού που επέβαλε να καίγονται τα βιβλία στην πυρά (χαρακτηριστική η συγκεκριμένη σκηνή) όπως στο Μεσαίωνα. 

Η οικογένεια  θα τολμήσει να κρύψει κάποια στιγμή στο υπόγειό της έναν Εβραίο, το νεαρό Μαξ (Μπεν Σνέτζερ), ως αποπληρωμή ενός χρέους, μιας πράξης αυτοθυσίας που έγινε στο παρελθόν προς όφελος του Χανς.

Η μικρή Λίζελ δεν διστάζει να κλέψει, ή να «δανειστεί» όπως λέει χαρακτηριστικά, κάποια βιβλία μόλις της δίνεται η ευκαιρία, προκειμένου να διασκεδάσει την ανία του αποκομμένου από τον κόσμο Μαξ.

Ένα άλλο πρόσωπο που προστίθεται στην ιστορία είναι αυτό του μικρού γείτονα Ρούντυ Στάινερ (Νίκο Λίρς) που συντροφεύει σε πολλούς περιπάτους και συζητήσεις τη Λίζελ.

Μαζί συνιστούν ένα δίδυμο που διασχίζει τους δρόμους της γερμανικής χιονισμένης πόλης, δύο παιδιά προβληματισμένα και κάπως ρέμπελα που παραπέμπουν σε παιδικές μορφές πρωταγωνιστών παλαιότερων ταινιών, όπως του Τρυφώ. Η ανασύσταση της εποχής έχει γίνει με μεγάλη λεπτομέρεια, τόσο στους εσωτερικούς όσο και στους εξωτερικούς χώρους.

Σε αυτό το ντεκόρ έρχεται να προστεθεί η ενδυμασία των ηθοποιών, ανάλογη εκείνων των καιρών και συμπληρώνει ένα σύνολο εικόνων που θα μεταφέρουν κυριολεκτικά το θεατή στο κλίμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στη Γερμανία.

Η αφήγηση, ωστόσο, δεν αναφέρεται σε σκηνές πολέμου ή άλλων στρατιωτικών διαπλοκών αλλά εστιάζει στο δράμα που βίωναν οι άνθρωποι καθημερινά, μέσα στη συνεχή αμφιβολία για τη ζωή τους ενώ η δαμόκλεια σπάθη του φασισμού έγερνε από πάνω τους απειλητικά στερώντας τους κάθε ελευθερία.

Ο σκηνοθέτης φαίνεται να σεβάστηκε αρκετά στοιχεία του βιβλίου κατά την προσαρμογή του στη μεγάλη οθόνη. Όλο το φιλμικό κείμενο διαπνέεται από ένα μυθιστορηματικό ύφος ενισχυμένο από την παρουσία ενός πρωτότυπου «παντογνώστη» αφηγητή, ο οποίος εμπεριέχεται και στο βιβλίο.

Ο αφηγητής είναι ο Θάνατος. Μια επιλογή που δεν έγινε τυχαία αλλά εγγράφεται μέσα στο γενικότερο πνεύμα εκείνης της πολεμόχαρης χώρας και περιόδου, ο θάνατος απλώνει τη σκιά του παντού θυμίζοντας σε όλους τις τρομακτικές συνέπειες ενός πολέμου, όπου δεν υπάρχουν νικητές και ηττημένοι.

Η μουσική συνοδεύει διακριτικά όλα τα παραπάνω και λειτουργεί μάλιστα αντιστικτικά, όταν οι ευγενικές νότες του Στράους εμπλέκονται με τα βουητά των βομβαρδισμών…

Στην παράταξη των εικόνων, ανάμεσα σε πολλές άλλες διακρίνονται εκείνες που δείχνουν το μικρό δρόμο όπου βρίσκεται το σπίτι της οικογένειας. Ο δρόμος παρουσιάζεται σε διαφορετικές στιγμές μέσα στην ταινία, υποδεικνύοντας την αλλαγή του καιρού, της μέρας ή και της ώρας και τονίζοντας την καθημερινότητα των προσώπων.

Κάποια στιγμή, ο ίδιος δρόμος θα εμφανιστεί παραμορφωμένος, κατεστραμμένος γεμάτος χαλάσματα από τα γκρεμισμένα σπίτια. Η φιγούρα του μικρού Ρούντυ, μέσα στα αποκαΐδια και τις σωριασμένες πέτρες, δεν μπορεί να μην μας παραπέμψει στην αξέχαστη ταινία του Ροσσελίνι «Γερμανία Ώρα Μηδέν», αν σκεφτούμε και την ομοιότητα του πρωταγωνιστή στο ντύσιμο και τα μαλλιά με το φίλο της Λίζε.

Οι ερμηνείες είναι αξιόλογες και συμπληρώνουν ένα κινηματογραφικό αφήγημα που τονίζει τις αρχές της φιλίας, της αλληλεγγύης, τη δύναμη των βιβλίων ενώ καταγγέλλει τη βαρβαρότητα του πολέμου. Παίζουν: Σόφι Νελίς, Τζέφρι Ρας, Έμιλι Γουότσον, Μπεν Σνέτζερ, Νίκο Λίρς.

Πληροφορίες: η ταινία «Η κλέφτρα των βιβλίων» προβάλλεται από την Odeon.

Δήμητρα Γιαννακού