Τα Θεοφάνεια είναι μία από τις σημαντικότερες γιορτές του Χριστιανισμού. Ωστόσο, είναι λίγο «υποτιμημένη» σε αίγλη καθώς τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά που προηγούνται έχουν κερδίσει τη μερίδα του Λέοντος.

Παρόλα αυτά τα Θεοφάνεια ή Φώτα δεν παύουν να γιορτάζονται με λαμπρότητα σε όλη την Χριστιανική επικράτεια. Πόσα γνωρίζουμε για τη γιορτή αυτή;

Πήραν το όνομά τους επειδή τη συγκεκριμένη ημέρα η φωνή του Θεού ακούστηκε στη γη, επειδή ο Θεός φανερώθηκε για πρώτη φορά στον άνθρωπο.

Η ημέρα αυτή φέρει ωστόσο και την ονομασία «Φώτα». Αυτό επικράτησε μετά τον 4ο αιώνα, όπου σε όλη την εκκλησία τα Θεοφάνεια θεωρούνταν πλέον γιορτή του φωτισμού της ανθρωπότητας μέσα από το Άγιο Βάπτισμα.

Το πότε καθιερώθηκε να εορτάζεται η μνήμη του γεγονότος της Βάπτισης του Ιησού δεν είναι γνωστό αλλά αναφορές υπάρχουν από πολύ νωρίς, στη πρώτη Εκκλησιά των Χριστιανών.

Χαρακτηριστικό της γιορτής είναι τα Κάλαντα των Φώτων, την παραμονή της εορτής, δίνοντας το μήνυμα χαράς της Βάπτισης του Ιησού.

Σημείο κατατεθέν της ημέρας είναι φυσικά η ανέλκυση του Σταυρού, το γνωστό

σε όλους πιάσιμο δηλαδή, από τους ατρόμητους κολυμβητές ή βουτηχτάδες, που αψηφούν τα καιρικά φαινόμενα και βουτούν στα κρύα νερά. Μάλιστα, η παράδοση λέει ότι αυτός που πιάνει το Σταυρό, αφού πρώτα τον φιλήσει, τον περιφέρει στα σπίτια και παίρνει ως αντάλλαγμα πλούσια δώρα.

Η σπουδαιότητα της γιορτής επισημαίνεται ακόμα και πριν τον 4ο αιώνα, οπότε και οι Χριστιανοί γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά στις 6 Ιανουαρίου, θεωρώντας ότι η Βάπτιση του Χριστού, ήταν στην ουσία η ημέρα αναγέννησης του ανθρώπου.

Στα μέσα του 6ου αιώνα όμως  έγινε ο επίσημος διαχωρισμός, της βιολογικής γέννησης του Ιησού (25 Δεκεμβρίου) και της βάπτισής του (6 Ιανουαρίου). Τότε τα Χριστούγεννα διαχωρίστηκαν ως γιορτή από τα Θεοφάνεια.

Στην ελληνική εθιμολογία, ο αγιασμός έχει και την έννοια της κάθαρσης και του εξαγνισμού από τα δαιμόνια. Αν και όχι αυστηρά χριστιανική, η πεποίθηση αυτή έχει τις ρίζες της στην αρχαία λατρεία.

Στις 6 Ιανουαρίου συνηθίζεται επίσης να γίνεται αγιασμός στα σπίτια, για να

ξορκιστεί το κακό και να έχουν οι οικογένειες ευδαιμονία. Στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας, την παραμονή των Θεοφανείων γίνεται ο «μικρός αγιασμός» ή «Πρωτάγιαση» ή «Φώτιση», για να τραπούν σε φυγή οι καλικάντζαροι. Εξ’ ού και ο χορός των καλικαντζάρων.

Από τις αρχές του 1900, η επίσημη κατάδυση ορίστηκε να γίνεται στον Πειραιά απέναντι από την παλαιά βασιλική αποβάθρα ή το παλιό Δημαρχείο, σήμερα μπροστά από τον Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα.

Ωστόσο, προπολεμικά απαγορεύτηκε στον Πειραιά η ανέλκυση του Σταυρού από βουτηχτές, μετά από μία θανάσιμη συμπλοκή που είχε συμβεί. Από τότε καθιερώθηκε και η κορδέλα που φέρει ο Σταυρός.

Σε ό,τι αφορά τα έθιμα των Φώτων, η κάθε περιοχή σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, έχει να επιδείξει και κάτι μοναδικό. Εσείς πάντως μην ξεχάσετε να δώσετε τις ευχές σας στον Φώτη, τη Φωτεινή, τον Θεοφάνη, τη Θεοφανία, τον Ιορδάνη, την Ουρανία, τν Περιστέρα, τη Θεοπούλα και την Θεόπη.