Το clickatlife.gr μίλησε με τους δύο σημαντικούς ντοκιμαντεριστές που ήταν καλεσμένοι του Exile Room.

Η Αμερική θεωρείται υπερδύναμη στο χώρο του ντοκιμαντέρ. Ο σκηνοθέτης και παραγωγός Γκόρντον Κουίν («Hoop Dreams», «The Interrupters», «Life Itself») και η παραγωγός Κάρολιν Χέπμπορν («Art and Craft», «3 ½ Minutes, Ten Bullets», «Weiner», «Life, Animated»), επισκέφθηκαν το Exile Room ώστε να παρουσιάσουν μέρος της δουλειάς τους και για να αποκαλύψουν τα μυστικά της παραγωγής μέχρι βασικά ερωτήματα ηθικής και πώς μπορείς να χτίσεις τη δική σου ιστορία χρησιμοποιώντας τη δουλειά άλλων (fair use).

Καθώς μια από τις δουλειές ενός ντοκιμαντέρ είναι να ενημερώσει το κοινό για άγνωστες ή λιγότερο γνωστές αλλά σημαντικές πτυχές της καθημερινότητας, η σύγχρονη Αμερική προσφέρει ένα ευρύ πεδίο για επίδοξους ντοκιμαντεριστές. Από τον ρατσισμό και την αλόγιστη αστυνομική βία προς τους μαύρους μέχρι την εκλογή του Trump και την άνοδο της ακροδεξιάς, είναι δουλειά της αμερικανικής παραγωγής ντοκιμαντέρ να επηρεάσει συνειδήσεις και να δημιουργήσει κριτική σκέψη στο κοινό.

Στα πλαίσια της επίσκεψης των δύο παραγωγών λοιπόν σε Μυτιλήνη και Αθήνα, επικοινωνήσαμε με τον Quinn και την Hepburn για όλα τα ζητήματα που μπορεί να προκύπτουν από τη δουλειά τους, σε μια ενδιαφέρουσα κουβέντα για κάθε επίδοξο ντοκιμαντεριστή ή απλά λάτρη των ντοκιμαντέρ.

Gordon Quinn: Αποκτήσετε μια καλή παιδεία στις φιλελεύθερες τέχνες, εγώ σπούδασα φιλοσοφία, κοινωνικές επιστήμες και ιστορία και τα χρησιμοποιώ καθημερινά καθώς προσπαθώ να καταλάβω πώς να αφηγηθώ μια ιστορία. Έμαθα την τέχνη δουλεύοντας και μπορείς να την μάθεις σε μια καλή σχολή κινηματογράφου, αλλά πρέπει να καταλάβεις πως δεν έχει να κάνει με τον εξοπλισμό ή την τεχνολογία. Λέω στον κόσμο να μην ρωτούν τι ιστορία ψάχνουν οι ραδιοτηλεοπτικοί φορείς ή άλλοι θεματοφύλακες. Βρείτε μια ιστορία που σας παθιάζει και αφηγηθείτε την καλά και μάθετε πώς να τους πείθετε ότι η ιστορία που αφηγείστε είναι αυτό που χρειάζονται.

Carolyn Hepburn: Να πάτε και να κάνετε την ταινία! Ο καλύτερος τρόπος για να μάθεις για την δημιουργία ταινιών είναι κάνοντας τες και μαθαίνοντας από τα λάθη σου. Να μην αποθαρρύνεσαι όταν τα πράγματα πάνε στραβά – αντίθετα, χρησιμοποίησε τα ως σημείο αναφοράς την άσκηση δημιουργικής επίλυσης προβλημάτων.

Πως ορίζετε την επιτυχία ενός ντοκιμαντέρ;

GQ: Βλέπω την επίδραση της ταινίας στον κόσμο και τον αντίκτυπο που έχει στις ζωές των ανθρώπων. Πιστεύω πως τα ντοκιμαντέρ παίζουν σημαντικό ρόλο σε μια δημοκρατία. Δεν κρίνω όλους τους θεατές ενός ντοκιμαντέρ κατά τον ίδιο τρόπο. Όταν έχουμε μια αναμετάδοση της ταινίας την οποία μπορεί να δουν κανένα εκατομμύριο κόσμος, είναι σημαντικό. Αλλά μερικές φορές μπορεί να προβληθεί σε λίγες εκατοντάδες ανθρώπους σε μια κοινοτική συνάντηση, μια ένωση ή ένα σχολείο και εκείνοι οι άνθρωποι θα λάβουν αποφάσεις βασιζόμενοι σε αυτά που είδαν στην ταινία σου, το οποίο είναι ισχυρό και εξίσου σημαντικό.

CH: Η επιτυχία ενός ντοκιμαντέρ υπολογίζεται [διαφορετικά] από ταινία σε ταινία και καθορίζεται από τους αρχικούς στόχους της δημιουργίας της ταινίας. Η αξία των ταινιών δεν υπολογίζεται από τα πόσα λεφτά θα βγάλει στο box office αλλά πως έχει επηρεάσει και προσεγγίσει κοινότητες γύρω από ένα συγκεκριμένο θέμα.

Την περασμένη δεκαετία υπήρξαν πολλά ντοκιμαντέρ τα οποία πήγαν πέραν από την «talking heads» πρακτική (δηλαδή την εναλλαγή συνεντεύξεων διαφόρων ομιλητών) και έχουν κινηματογραφική αξία. Είναι σημαντικό τέτοιου είδους ρεαλισμός και σασπένς;

GQ: Η πρώτη μου ταινία το 1966 αφηγούταν την ιστορία των ηλικιωμένων που πηγαίνουν σε οίκο ευγηρίας, ήταν καθαρά παρατηρητική. Αλλά πιστεύω πως ο Αφηγητής είναι σημαντικός και μια ιστορία μπορεί να αφηγηθεί μέσω συνεντεύξεων. Τι λένε αυτά τα πρόσωπα, τι προσπαθούν να σε κάνουν να νιώσεις κάτι όταν μιλούν και όταν μιλούν, εκφράζουν το πάθος ή τον πόνο τους; Τότε δεν είναι απλά πρόσωπα που μιλάνε, είναι άνθρωποι που εκφράζονται. Έχω δει καθαρά παρατηρητικές ταινίες που θα μπορούσε να αποκαλέσει κανείς καθαρά [cinéma] vérité, οι οποίες είναι βαρετές. Δεν είναι η τεχνική που θα επιλέξεις για να αφηγηθείς την ιστορία σου που την κάνει αληθινή, είναι πως θα την αφηγηθείς και η δέσμευση σου στους ανθρώπους που απεικονίζεις. Η «talking heads» αφήγηση, η μουσική και το vérité μπορεί να χρησιμοποιηθούν κατά έναν δυνατό και καλλιτεχνικό τρόπο ή αδέξια και άσχημα για να αφηγηθούν μια ιστορία.

CH: Όλοι οι κινηματογραφιστές θέλουν οι ταινίες τους να φτάσουν στο μεγαλύτερο κοινό δυνατόν, οπότε είναι σημαντικό να κάνουν μια ελκυστική ταινία. Το στυλ που χρησιμοποιούν για να αφηγηθούν την ιστορία εξαρτάται από μια ποικιλία παραγόντων και τις προθέσεις του κινηματογραφιστή, αλλά είναι σημαντικό να δημιουργηθεί μια ιστορία με ένα αφηγηματικό τόξο ώστε να διατηρηθεί το ενδιαφέρον του θεατή.

GQ: Ακόμα το πιστεύω. Για αυτό κάνω αυτό που κάνω. Ένα ντοκιμαντέρ το οποίο διεγείρει τα συναισθήματα κάποιου έχει την δυνατότητα να τους παρουσιάσει τον κόσμο, τον γείτονα τους ή κάποιον στην άλλη άκρη του πλανήτη κατά έναν καινούριο τρόπο.

CH: Πιστεύω ότι τα ντοκιμαντέρ μπορούν να αλλάξουν τις απόψεις των ανθρώπων, αλλά αυτή η αλλαγή δεν γίνεται αυτόματα με το που δει κανείς την ταινία. Οι απόψεις των θεατών μάλλον αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου, όταν καταλαβαίνουν την πολυπλοκότητα ενός αντικειμένου και τις επιδράσεις ενός θέματος σε όλους τους ανθρώπους που εμπλέκονται. Συνήθως χρειάζεται μια θάλασσα διαφορετικών φωνών που τελικά οδηγούν στην εξέλιξη των κοινωνικών αντιλήψεων.

Εάν ένα ντοκιμαντέρ οδηγήσει σε μια σημαντική αλήθεια, αλλά χωρίς να σέβεται την προσωπικότητα του προσώπου ενδιαφέροντος, είναι ακόμα καλή;

GQ: Επιλέγω να κάνω ταινίες για ανθρώπους που σέβομαι, στους οποίους μπορώ να βρω ένα τρόπο να μου αρέσουν ακόμα και εάν έχουν τεράστια ελαττώματα. Αλλά υπάρχουν αποκαλυπτικά ντοκιμαντέρ, των οποίων οι κεντρικοί χαρακτήρες είναι άνθρωποι που βρίσκονται σε σοβαρό κίνδυνο και που κάνουν πράγματα που έχουν τρομακτικές συνέπειες στις ζωές άλλων ανθρώπων. Σέβομαι και αυτού του είδους τις ταινίες.

CH: Γενικά, δεν με ενδιαφέρουν οι ταινίες που έχουν περιφρονητικό τόνο προς τους συμμετέχοντες της ταινίας. Δεν νομίσω πως μια τέτοια απεικόνιση τελικά βοηθάει να εξυψωθεί η όλη ιστορία ή οι θεματικές της ταινίας. Ένας κινηματογραφιστής πρέπει να προσπαθεί να αποδώσει με ειλικρίνεια την προοπτική ενός ατόμου. Νομίζω μπορείς να δείξεις χαρακτηριστικά ή πτυχές της ζωής ενός ατόμου που μπορεί να ερμηνευτούν αρνητικά εάν το πλαίσιο του λόγου για τον άτομο ενήργησε κατά τέτοιο τρόπο έχει αποδειχθεί αναφορικά με την όλη ιστορία ή το θέμα που παρουσιάζεται στην ταινία.

Πώς θα περιέγραφες της εποχή Trump στην Αμερική μέσα από το διορατικό μάτι ενός κινηματογραφιστή ντοκιμαντέρ;

GQ: Αμφιβάλω εάν ο Donald Trump βλέπει ντοκιμαντέρ ή τουλάχιστον σαν αυτά που κάνουμε. Οι ιστορίες που προσπαθούν να φτάσουν στην αλήθεια δεν φαίνεται να τον ενδιαφέρουν. Το πώς έγινε πρόεδρος νομίζω έχει να κάνει με την παράδοση ρατσισμού, σκλαβιάς και λευκής υπεροχής με την οποία οι ΗΠΑ δεν έχουν συμβιβαστεί ποτέ και θα συνεχίσουμε να υποφέρουμε από τις αντιφάσεις που δημιουργεί αυτή τη ανεπίλυτη ιστορία.

CH: Αυτή τη στιγμή ζούμε σε μια εξαιρετικά πολωμένη κοινωνία – τόσο στο εσωτερικό, όσο και παγκοσμίως. Η σημασία των ντοκιμαντέρ είναι να δείξουν τις γκρίζες αποχρώσεις ενός κοινωνικού θέματος και να βάλει ένα ανθρώπινο πρόσωπο σε σύγχρονα θέματα, ειδικά σε μια εποχή που είναι τόσο εύκολο να απορρίψεις κάποιον με αντίθετη άποψη, πέρα από τη λογική. Είμαστε σε μια εποχή όπου κανείς δεν είναι απολίτικος, οπότε είναι σημαντικό να αφηγούμαστε ιστορίες που μπορεί να βοηθήσουν να αρχίσει να γεφυρώνονται τα κενά στον στρωματοποιημένο κόσμο μας.

Τις πολύ ενδιαφέρουσες δραστηριότητες του Exile Room μπορείτε να τις παρακολουθείτε από το exileroom.gr

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΣΧΟΣ / [email protected]