Πολλοί δημιουργοί έχουν στρέψει το φακό τους στην αποτύπωση του φασισμού, είτε επιστρέφοντας με φρέσκια ματιά στο παρελθόν, είτε καταγράφοντας την άνοδο του νεοναζισμού.

Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος μας κληρονόμησε μια πλούσια φιλμογραφία για το Ολοκαύτωμα και την άνοδο του ναζισμού. Η πεποίθηση ότι όσα συνέβησαν εκείνη την περίοδο μπορεί να ανήκουν στις μελανές σελίδες της ευρωπαϊκής ιστορίας, όμως αποτελούν πλέον μια αφηρημένη, μακρινή αφήγηση, έχει ανασκευαστεί από αρκετούς ταλαντούχους σκηνοθέτες.

Πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί το ασπρόμαυρο αριστούργημα του Μichael Haneke «Η λευκή κορδέλα» (2009) (Χρυσός Φοίνικας στο φεστιβάλ Καννών) που ανιχνεύει τον «σπόρο του κακού», σε ένα γερμανικό χωριό πριν από τον πόλεμο. Η βία και ο ρατσισμός αποτελούν άλλωστε αγαπημένα θέματα του αυστριακού σκηνοθέτη. Στη «Λευκή κορδέλα» παρουσιάζονται ανάγλυφα μέσα από το πλέγμα των μυστικών μιας μικρής, συντηρητικής κοινωνίας. Μια σειρά ανεξήγητων, βίαιων περιστατικών μας οδηγούν στο πρωταρχικό κοινωνικό κύτταρο, την οικογένεια: απάνθρωπο σύστημα διαπαιδαγώγησης, υποκρισία και κακοποίηση δημιουργούν τις προϋποθέσεις για να αποκαλυφθεί η σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης που προκάλεσε τις θηριωδίες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο φασισμός στον πειραματικό σωλήνα της επιστήμης

Ο γερμανός σκηνοθέτης Οliver Ηirschbiegel γνώρισε την επιτυχία με το εξαιρετικό ψυχολογικό θρίλερ του «Das Experiment» («Το πείραμα», 2001) θέτοντας στο στόχαστρο τη σχέση κρατούμενου-δεσμοφύλακα, μέσα από ένα πείραμα ανθρώπινης συμπεριφοράς. Το σενάριο βασίζεται στο μυθιστόρημα του Mario Giordano και έχει ως αφετηρία το πραγματικό αντίστοιχο πείραμα, το «Stanford Prison Experiment» που είχε πραγματοποιηθεί στις ΗΠΑ, τη δεκαετία του ’70. Τα «πειραματόζωα» χωρίζονται σε κρατούμενους και δεσμοφύλακες, υπό τη συνεχή παρακολούθηση της επιστημονικής ομάδας. Σύντομα η κατάσταση ξεφεύγει από τον έλεγχο και οι συμμετέχοντες παρεκτρέπονται σε φασιστικές συμπεριφορές. Πριν δύο χρόνια προβλήθηκε και το αμερικανικό ριμέικ της ταινίας από τον Paul Scheuring, με τον Αdrien Brody και τον Forest Whitaker να έρχονται αντιμέτωποι.

Δεν είναι τυχαίο ότι από τη Γερμανία μας έρχεται και το προκλητικό θρίλερ το «Κύμα» (2008) του Dennis Gansel , με τον Jurgen Vogel, σε μια από τις καλύτερες ερμηνείες του, στο ρόλο του ανήσυχου καθηγητή, ο οποίος προσπαθεί να σπάσει τη ρουτίνα του μαθήματος ιστορίας. Ο κεντρικός ήρωας επιδιώκοντας να αποκαλύψει στους μαθητές του την επικίνδυνη γοητεία της φασιστικής προπαγάνδας, προτείνει ένα περίεργο πείραμα: να συγκροτηθούν σε μια ομάδα, με ξεχωριστούς κώδικες συμπεριφοράς, αυστηρή πειθαρχία, ιδιαίτερο χαιρετισμό και ενδυμασία. Οι μαθητές σύντομα αρχίζουν να υποκύπτουν στην γοητεία του φασιστικού τρόπου σκέψης ενώ και ο ίδιος ο καθηγητής αρχίζει να απολαμβάνει το ρόλο του απόλυτου αρχηγού…

Νεοναζισμός και κινηματογράφος

Ο Tony Kaye στο γνωστό δράμα του «Μαθήματα αμερικανικής ιστορίας» (1998), εστιάζει στους καθοριστικούς οικογενειακούς δεσμούς. Στον πρωταγωνιστικό ρόλο, ο Edward Norton , πρώην νεοναζιστής, μετά την αποφυλάκισή του προσπαθεί να αποτρέψει τον έφηβο αδελφό του που τον έχει σαν είδωλο, να ακολουθήσει τα βήματά του. Στις τελευταίες σκηνές αποκαλύπτεται η επιρροή που άσκησε στα δύο αδέλφια ο νεκρός πατέρας τους, με τις ρατσιστικές ιδεοληψίες του.

Στην τηλεοπτική ταινία του «Μeantime» (1983) ο Mike Leigh είχε σκιαγραφήσει με μαύρο χιούμορ τις συνέπειες της ανεργίας στην Αγγλία της Θάτσερ. Ο Gary Oldman εμφανίζεται ως νεαρός skinhead και εμπλέκεται στην γκρίζα καθημερινότητα δύο αδελφών (τους ερμηνεύουν οι Tim Roth και Phil Daniels) που προέρχονται από μια οικογένεια με οικονομικά προβλήματα.

Αξιοσημείωτη είναι και η ερμηνεία του Ryan Gosling στην ταινία του Henry Bean «Τhe believer» (2001) που βασίζεται ως ένα βαθμό στην πραγματική ιστορία του Daniel Burros και απέσπασε το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στο φεστιβάλ του Sundance. O Ryan Gosling ενσαρκώνει τον Daniel Balint, έναν οξυδερκή αλλά προβληματικό νεαρό Εβραίο που έχει μετατραπεί σε φανατικό νέο-ναζιστή.

Ο Geoffrey Wright στο δράμα του «Romper stomper» (1992) παρακολουθεί με το φακό του τις περιπέτειες μιας ομάδας νεοναζί στη Μελβούρνη. Ο Ράσελ Κρόου σε μια από τις πρώτες κινηματογραφικές του εμφανίσεις κατόρθωσε να αποσπάσει το βραβείο ερμηνείας του Αυστραλιανού Ινστιτούτου Κινηματογράφου.

Στο «Steel toes» (2006) των David Gow και Mark Adam οι ανθρωπιστικές αντιλήψεις ενός εβραίου δικηγόρου (στο ρόλο ο David Strathairn) δοκιμάζονται όταν ορίζεται από το δικαστικό σύστημα του Καναδά να υπερασπίσει τον Mike (τον υποδύεται ο Αndrew Walker) ο οποίος είναι μέλος της Αρείας Αδελφότητας και κατηγορούμενος για φόνο με ρατσιστικά κίνητρα. Οι δύο άνδρες έχουν μια μετωπική ιδεολογική σύγκρουση.

ΜΑΝΙΑ ΣΤΑΪΚΟΥ