Με αφορμή την κυκλοφορία της ταινίας στις ελληνικές αίθουσες, την Πέμπτη 24 Αυγούστου.

Μετά από αρκετή αναμονή, το ελληνικό κοινό ετοιμάζεται για την άφιξη της ταινίας «Oppenheimer» στις κινηματογραφικές αίθουσες. Η ταινία του Κρίστοφερ Νόλαν είναι ένα από τα μεγαλύτερα κινηματογραφικά γεγονότα του καλοκαιριού, αν όχι ΤΟ κινηματογραφικό γεγονός του καλοκαιριού.

Το «Oppenheimer» μας μεταφέρει την ιστορία του «πατέρα της ατομικής βόμβας», του φυσικού Τζ. Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, τον οποίο υποδύεται ο μεταμορφωμένος και αποστεωμένος για τις ανάγκες του ρόλου Κίλιαν Μέρφι.

Ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ θεωρείται μία τεράστια προσωπικότητα της επιστημονικής κοινότητας και συχνά τοποθετείται δίπλα στον Άλμπερτ Αϊνστάιν ως ο πιο διάσημος φυσικός του 20ου αιώνα. Βέβαια θα είναι για πάντα γνωστός ως ο «πατέρας της ατομικής βόμβας» αφού το πρώτο πυρηνικό όπλο δοκιμάστηκε με επιτυχία στις 16 Ιουλίου του 1945 στην έρημο του Νέου Μεξικού. Τότε ο ίδιος είχε επικαλεστεί μία ινδουιστική ρήση: «Τώρα έγινα ο Θάνατος, ο καταστροφέας των κόσμων».

Πριν τον Νόλαν, πολλοί δημιουργοί έχουν εμπνευστεί από την προσωπικότητα, το έργο του και το αποτύπωμά του στην Ιστορία, μιας και η ατομική του βόμβα σκόρπισε τον θάνατο σε χιλιάδες ανθρώπους και τον τρόμο σε πολλούς περισσότερους- μέχρι και σήμερα.

Το ότι συγγραφείς, σκηνοθέτες ακόμη και συνθέτες εξακολουθούν να καταπιάνονται με τον Οπενχάιμερ, αναπλάθοντας την ιστορία του δείχνει πόσο αινιγματικός ήταν ο ίδιος. Παράλληλα, τα έργα τους συνιστούν διαφορετικούς τρόπους για να εξερευνήσουμε εμείς σήμερα την ζωή σε μια εποχή εμφατικά πυρηνική.

Προτού επομένως μας συγκλονίσει η  ιστορία του στις ελληνικές αίθουσες, ας ανατρέξουμε στις διαθέσιμες απεικονίσεις του στη λογοτεχνία, το θέατρο και το σινεμά.

Το μυθιστόρημα «The Man Who Would Be God» του Χαακόν Σεβαλιέρ (1959)

Το μυθιστόρημα είναι συναρπαστικό καθώς έχει γραφτεί από έναν φίλο του Οπενχάιμερ, ο οποίος έπαιξε ρόλο στην πτώση του. Τον χειμώνα του 1942-43, ο Σεβαλιέρ είπε στον Οπενχάιμερ ότι ένας Βρετανός επιστήμονας θα μπορούσε να μεταδώσει πληροφορίες στους Σοβιετικούς. Ο Οπενχάιμερ απέρριψε την προσέγγιση, αλλά για λόγους που παραμένουν ασαφείς, δεν ενημέρωσε τις αρχές για αρκετούς μήνες.

Το γεγονός αυτό, μαζί με τις ασυνέπειες στην κατάθεσή του έπειτα, μαζί με την αντίθεσή του για τη βόμβα υδρογόνου, κατέληξαν στην ανάκληση της άδειάς του.

Το μυθιστόρημα αφηγείται την ιστορία ενός νεαρού πράκτορα ασφαλείας, του Μαρκ Άμπτερ, που στάλθηκε για να διεισδύσει στον κύκλο του Σεμπάστιαν Μπλοχ (με αναφορές στον Οπενχάιμερ). Παρασυρμένος από το χάρισμα του Μπλοχ, ο Άμπτερ έλκεται προς τους πολιτικούς σκοπούς που υποστηρίζει ο Μπλοχ.

Ο Σεβαλιέρ παρουσιάζει τον Μπλοχ ως μεθυσμένο από δύναμη της προσωπικότητας και της εξουσίας του πάνω στους άλλους. Η αναφορά ενός πράκτορα σημειώνει ότι «ένα είδος αόρατου φωτός … ακτινοβολεί από την παρουσία του», σαν να αποκτά τις ανησυχητικές ιδιότητες των ραδιενεργών υλικών με τα οποία εργάζεται.

Η σειρά του BBC «Oppenheimer» (1980)

Η βραβευμένη με BAFTA δραματική σειρά του BBC ενδιαφέρεται επίσης για το πώς η ανάμειξη του Οπενχάιμερ στην αριστερή πολιτική της δεκαετίας του 1930 κατηύθυνε την πτώση του μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οι τίτλοι έναρξης δείχνουν μια μυστική κασέτα που παίζει τις συνομιλίες του Οπενχάιμερ (το αρχείο του FBI για τον Οπενχάιμερ άνοιξε το 1941 κι έφτασε τελικά τις  7.000 σελίδες) και η σειρά βασίζεται στη μοιραία ακρόαση ασφαλείας.

Η ερμηνεία του Σαμ Γουότερστον απεικονίζει τον Οπενχάιμερ ως μια λαμπρή αλλά προβληματική προσωπικότητα. Το δράμα διερευνά πολλές διαστάσεις της ιστορίας του φυσικού, συμπεριλαμβανομένης της στρατολόγησής του από τον στρατηγό Γκρόβς (ο οποίος ηγήθηκε του Manhattan Project που παρήγαγε τις πρώτες ατομικές βόμβες), τις σχέσεις του με τον εραστή του, Ζαν Τάτλοκ και τη σύζυγό του Κίτι, την κατασκευή και τη δοκιμή της ατομικής βόμβας και την αντίδραση των επιστημόνων στην καταστροφική χρήση της εφεύρεσής τους στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, όπου έχασαν τη ζωή τους έως και 250.000 άνθρωποι.

Η όπερα «Doctor Atomic» του Τζον Άνταμς (2005)

Τοποθετημένο τον μήνα πριν από την πυρηνική δοκιμή Trinity, η όπερα του Άνταμς εστιάζει στον Οπενχάιμερ σε μια στιγμή απόλυτου στρες.

Συχνά, οι απεικονίσεις του Οπενχάιμερ βασίζονται σε μυθικά αρχέτυπα, παρουσιάζοντάς τον ως μια φιγούρα τύπου Προμηθέας ή Φάουστ. Όμως ο Άνταμς επιλέγει να παρουσιάσει μια βασανισμένη προσωπικότητα, πολύ ανθρώπινη. Σε μια άρια, τα λόγια του ποιητή Τζον Ντον («Batter my heart, three-person’d God») δείχνουν έναν Οπενχάιμερ που συγκλονίζεται βαθιά από τις ολέθριες δυνατότητες της εφεύρεσής του.

Το θεατρικό «Oppenheimer» του Τομ Μόρτον-Σμιθ (2015)

Το έργο του Τομ Μόρτον-Σμιθ ανέβηκε από τη Royal Shakespeare Company.  Το έργο αναδεικνύει την πολυπλοκότητα του Οπενχάιμερ, σκιαγραφώντας επίσης εντυπωσιακά τα πλαίσια της ατομικής φυσικής και του πολιτικού του ακτιβισμού την δεκαετία του 1930. Κρατάει υπόψη τα τρομερά δεινά που προκάλεσε η ατομική βόμβα, όπως σε μια σκηνή στην οποία ο συνάδελφος του Οπενχάιμερ, Ρόμπερτ Σέρμπερ, αφηγείται την εμπειρία του ως ένας από την αμερικανική ομάδα που μπήκε στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι τον Σεπτέμβριο του 1945 για να εκτιμήσει τη ζημιά των ατομικών βομβών.

Η ποιητική βιογραφία «Quartet for J. Robert Oppenheimer» της Κέλι Τσέρι (2017)

Η εντυπωσιακή βιογραφία του Οπενχάιμερ αποτελούμενη από 121 ποιήματα της Κέλι Τσέρι αξιοποιεί τις υπαινικτικές δυνατότητες της ποίησης για να δημιουργήσει μια ενδιαφέρουσα, πολύπλευρη απεικόνιση της ζωής του.

Η ιστορία της Τσέρι ανατρέχει στη ζωή του Οπενχάιμερ από τη γέννηση μέχρι το θάνατο. Η αφήγηση κινείται μεταξύ προσωπικών στοιχείων (κάπνισμα στο κρεβάτι), του ιστορικού πλαισίου (η Νύχτα των Κρυστάλλων) και της ατομικής βόμβας (6 Αυγούστου 1945).

Το μυθιστόρημα «Trinity» της Λουίζα Χολ (2018)

Το πρόσφατο μυθιστόρημα της Λουίζα Χολ παίρνει την ενδιαφέρουσα απόφαση να μετατοπίσει την εστίαση στις ιστορίες επτά φανταστικών αφηγητών των οποίων οι ζωές επηρεάζονται για λίγο από τον Οπενχάιμερ. Ανάμεσά τους είναι ένας πράκτορας των μυστικών υπηρεσιών που τον κυνηγά καθώς επισκέπτεται τον πρώην εραστή του Ζαν Τατλοκ στο Σαν Φρανσίσκο, ένας γραμματέα κατά τη διάρκεια της ακρόασης ασφαλείας του 1954 και ένας δημοσιογράφος που του παίρνει συνέντευξη λίγο πριν πεθάνει. Ο Οπενχάιμερ απεικονίζεται ως μια άπιαστη φιγούρα, που συνεχώς απομακρύνεται από τις προσπάθειες να τον «πιάσουν».

Η ταινία «Atomic Power» (1946) στην οποία εμφανίζεται ο ίδιος ο Οπενχάιμερ

Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι υπάρχει μία ταινία ασπρόμαυρη ταινία του 1946, διάρκειας 18 λεπτών, για το Manhattan Project  που δημιούργησε την πρώτη ατομική βόμβα στον κόσμο. Φέρει τον τίτλο «Atomic Power» και στην ταινία εμφανίζονται ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, ο Λέσλι Γκρόουβς, ακόμη και ο Άλμπερτ Αϊνστάιν.

Το «Atomic Power» κυκλοφόρησε σε μια εποχή που στις ΗΠΑ είχαν τηλεόραση μόνο 44.000 νοικοκυριά, έτσι εκατομμύρια την είδαν στους κινηματογράφους. Ήταν μέρος μιας μεγάλης αμερικανικής ειδησεογραφικής σειράς, «The March of Time» (1935-1951), που δημιουργήθηκε από τον συνιδρυτή του περιοδικού Time Χένρυ Λους. Παραγωγός της ταινίας ήταν ο Λούις ντε Ρότσεμοντ.

Αυτές οι ταινίες ήταν «ένας μοναδικός συνδυασμός ειδήσεων και ντοκιμαντέρ». Περιλάμβαναν δραματοποιημένες αντιδράσεις και σχολιασμούς σημαντικών γεγονότων της επικαιρότητας και θεωρείται ότι έχουν βαθύ αντίκτυπο στη σύγχρονη κινηματογραφική παραγωγή.

Επιμέλεια: Βαρδαλαχάκη Ιωάννα (με πληροφορίες από The Conversation)