Η Δήμητρα Γιαννακού γράφει κριτική για τη νέα ταινία του Ρομάν Πολάνσκι «Η Αφροδίτη με τη γούνα» που προβάλλεται αυτή την εβδομάδα στις κινηματογραφικές αίθουσες.

Η σύγχυση των ορίων μεταξύ εξουσιαστή και εξουσιαζόμενου, το παιχνίδι κυριαρχίας και υποταγής, το παράξενο και κοινωνικά αντισυμβατικό, η διαστροφή, τα ακραία πάθη και οι σκοτεινές πλευρές της ανθρώπινης ψυχής αποτελούν μερικά από τα αγαπημένα θέματα του ιδιάζοντα intellectual κινηματογραφιστή Ρομάν Πολάνσκι. Παρά το προχωρημένο της ηλικίας του, ο σκηνοθέτης συνεχίζει να βάζει σε εικόνες ιδέες θέματα-εμμονές που τον καταδιώκουν ήδη από τη νεότητα.

Για τη νέα του ταινία «Η Αφροδίτη με τη γούνα» εμπνέεται από μια μέτρια θεατρική παράσταση του Μπρόντγουεϊ και βασίζεται στο ομώνυμο ερωτικό μυθιστόρημα του Ζάχερ Μαζόχ (από το όνομα του οποίου προήλθε και ο όρος μαζοχισμός). Μέσα σε τέσσερις τοίχους αναπτύσσεται η δραματουργία του νέου αυτού φιλμ, θυμίζοντας την τεχνική του «κεκλεισμένων των θυρών» στην οποία αρέσκεται ο γαλλο-πολωνός σκηνοθέτης και έχει υιοθετήσει σε προηγούμενες παραγωγές του («Αποστροφή», «Carnage»). Ο κλειστοφοβικός αέρας διαχέεται παντού και μεταδίδεται μέσα από ένα ντεκόρ που φέρνει τα πρόσωπα αντιμέτωπα με τους άλλους και με τον ίδιο τους τον εαυτό (ακόμη και σε εκείνες τις δημιουργίες του που περιλαμβάνουν λήψεις εξωτερικών χώρων).

Κατά τη διάρκεια της ταινίας «Η Αφροδίτη με τη γούνα», παρακολουθούμε ένα συνεχή και έντονο διάλογο μεταξύ μιας γυναίκας και ενός άνδρα, μιας ηθοποιού και ενός σκηνοθέτη, μιας Αφροδίτης και ενός ήρωα. Μια ηθοποιός (Εμμανιουέλ Σενιέ), υποψήφια για ένα ρόλο, περνά «με το ζόρι», κατά κάποιο τρόπο, μια audition για να υποδυθεί τη Βάντα, το ένα από τα κεντρικά πρόσωπα του βιβλίου που θέλει να σκηνοθετήσει ένας μονίμως ανικανοποίητος και φαντασμένος σκηνοθέτης (Ματιέ Αμαλρίκ).

Οι ρόλοι (άνδρα/γυναίκα, κυρίαρχου/υποταγμένου, αρσενικού/θηλυκού, διευθυντή/υπαλλήλου) εναλλάσσονται εύσχημα και αριστοτεχνικά μεταξύ των δύο και μοναδικών προσώπων, με το λόγο να αποτελεί την κύρια κατευθυντήρια γραμμή και τη λεκτική αναμέτρηση να ανάγεται σε μια τεχνική άσκησης γοητείας και ολοκληρωτικής κατάκτησης του αντιπάλου (ή του αντίθετου φύλου;).

Αξιοσημείωτο είναι ότι μαζί με τους κοινωνικούς ρόλους αλλάζουν και τα επικοινωνιακά πλαίσια αναφοράς, αφού μεταπηδούμε ανάλαφρα από τα συμφραζόμενα μιας audition σε συμφραζόμενα μιας επικοινωνιακής περίστασης έκδηλα ερωτικής και αισθησιακής, με το φλερτ να μεθοδεύει την αφήγηση και μια αίσθηση ολοκληρωτικής «παράδοσης των όπλων» στη μαγεία του απέναντι συν-ομιλητή. Εντυπώσεις και αισθήματα που διαχέονται από το βλέμμα και την έκφραση των ερμηνευτών οι οποίοι, με την εξαιρετική ερμηνεία τους, μας κρατούν δέσμιους του θεάματος που προσφέρουν, όπως τα πρόσωπα κρατούν το ένα το άλλο.

Τα διαφορετικά πλαίσια («cadres») συνομιλίας διαδέχονται το ένα το άλλο, επιστρέφοντας πάλι σε μια σκηνή τύπου audition, με το «ρόλο του σκηνοθέτη» να έρχεται πάλι στην επιφάνεια κάνοντας παρατηρήσεις στην υποψήφια για το ρόλο της Βάντα-Αφροδίτης ηθοποιό. Αυτό δεν εμποδίζει να μετατραπεί η τελευταία, κάποια στιγμή, σε ένα είδος ψυχαναλυτή και ο σκηνοθέτης σε έναν τύπο «ασθενή-εξομολογούμενο» ο οποίος κάθεται επιδεικτικά σε ένα ανάκλιντρο και στοχάζεται πάνω στη ζωή του. Τέτοιου είδους «παιχνίδια» με πρόσωπα, ρόλους και καταστάσεις αποτελούν λεπτές διαδικασίες αναπαράστασης που επιβεβαιώνουν για άλλη μια φορά το σπάνιο ταλέντο του δημιουργού τους.
Με εύστοχες γωνίες λήψεων, με πολύ κοντινά πλάνα σε παπούτσια-φετίχ και υποκλίσεις, με αξεσουάρ ακραία και σαδο-μαζοχιστικά (χαρακτηριστικό το περιλαίμιο της Σενιέ) με champs-contre-champs και ανάδειξη του παραστήματος της «Αφροδίτης», ο  Πολάνσκι τονίζει τη διαλεκτική σχέση μεταξύ λογοτεχνίας θεάτρου και κινηματογράφου, κερδίζοντας τις εντυπώσεις. Μέσα από τις εικόνες του, το άγαλμα της Αφροδίτης παίρνει «σάρκα και οστά» και η Γυναίκα παίρνει τη μορφή Θεάς. Ο Διόνυσος, ο θεός της μέθης, της απελευθέρωσης των πιο άγριων ενστίκτων, της καταπάτησης του μέτρου και του λογικού, η θεότητα του ζωώδους είναι εδώ και αντανακλάται στη γούνα που φορά η θεά Αφροδίτη (χωρίς να ξεχνάμε και τις αναφορές στις «Βάκχες»).

Το Διαγωνιστικό Τμήμα του 66ου Φεστιβάλ των Καννών (2013) έκλεισε με αυτήν την ταινία που δεν πρέπει να χάσετε. Παίζουν: Εμμανιουέλ Σενιέ, Ματιέ Αμαλρίκ. Η ταινία προβάλλεται από Spentzos Films/Seven Films.

Δήμητρα Γιαννακού