Μια βυζαντινή εικόνα στο διάστημα είναι λίγο δύσκολο να τη φανταστεί κανείς, ακόμη και αν πρόκειται για κινηματογραφική ταινία.

Μια βυζαντινή εικόνα, η οποία δεν έχει την προοπτική και το ρεαλισμό της ζωγραφικής, όπως αυτή εξελίχθηκε από την Αναγέννηση και μετά, σε μια τρισδιάστατη ταινία,  προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη έκπληξη.

Μια βυζαντινή εικόνα του Αγίου Χριστοφόρου μέσα σε διαστημόπλοιο; Πιο συχνά μπορεί να απαντήσει κανείς αυτήν την εικόνα μέσα σε ταξί ή λεωφορεία παρά σε εκκλησία, αλλά σε διαστημόπλοιο; Αυτό παραπάει.

Και όταν γίνεται και θαυματουργή, εκεί φεύγεις κυριολεκτικά στο διάστημα.  Πρόκειται για μια οπτική αντίθεση, ίσως και ιδεολογική. Όλα αυτά στην ταινία Gravity.

Η ταινία «Gravity» σκηνοθετημένη από τον Αλφόνσο Κουαρόν, είναι ένα κινηματογραφικό και οπτικό αριστούργημα, με τρισδιάτες λήψεις  που κάνει τον θεατή να νιώθει μέρος του διαστήματος.

Η συγκλονιστική οπτική του πλανήτη Γη από ψηλά και οι αστροναύτες οι οποίοι πραγματοποιούν εργασίες στο διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble, προκαλούν δέος. Όμως ένα ατύχημα και ξαφνικά η  δοξολογία της τεχνολογικής υπεροχής της δύσης αιφνίδια βουβαίνεται στην απόλυτη σιωπή του διαστήματος και του χάους.

Courtesy of Warner Bros. Picture

Όλοι σκοτώνονται ακαριαία, εκτός από τον  επικεφαλής της διαστημικής αποστολής Ματ Κοβάλσκι (Τζορτζ Κλούνεϊ) και την επιστήμονα Δρ. Ράιαν Στόνε (Σάντρα Μπούλοκ).

Έπειτα από μια σειρά ατυχών συμβάντων η αμερικανίδα επιστήμονας καταφέρνει να εισέλθει στον εγκαταλειμμένο σοβιετικό διαστημικό σταθμό Σογιούζ, με σκοπό να φτάσει στον κινεζικό διαστημικό σταθμό που θα χρησιμοποιήσει προκειμένου να επιστρέψει στη Γη.

Όμως για να τα καταφέρει προηγήθηκε η θυσία του Κοβάλσκι, ο οποίος, καθώς χάνεται στο διάστημα, θαυμάζει τον αντικατοπτρισμό του ήλιου επάνω στον, ιερό για τους ινδουιστές, ποταμό Γάγγη.

Η αυτοθυσία του, φέρνει τη Δρ. Στόουν, αντιμέτωπη με μια νέα πραγματικότητα. Συνειδητοποιεί το κενό της ύπαρξής της, δεν έχει κανενός το πρόσωπο να κοιτάξει, μοιάζει να είναι αποκομμένη από το ανθρώπινο είδος πολύ πριν φτάσει στο διάστημα.
Η δικαιολογία της, ο αιφνίδιος θάνατος της μικρής της κόρης.  Αλλά η αυτοθυσία, η προσφορά του συναδέλφου της, προκάλεσε τη συνάντηση με τον Άλλο.

Ο Άγιος και ο εξωγήινος

Με την είσοδό της στο Σογιούζ βλέπει την εικόνα του Αγίου Χριστοφόρου. Η κοινωνία των δύο, είναι αποτυπωμένη και στη βυζαντινή εικόνα, εκεί όπου ο  άγιος βοηθά  το παιδί - θεό να διασχίσει το ποτάμι. Η βυζαντινή εικόνα είναι το δεύτερο αντικείμενο - σύμβολο που εμφανίζεται  στην ταινία.

Έχει προηγηθεί, αμέσως μετά την καταστροφή του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού, το πέρασμα, κυριολεκτικά μπροστά από τα μάτια των θεατών, χάριν της τρισδιάτατης τεχνολογίας,  του  Marvin the Martian (Ο Μάρβιν ο Αρειανός, ένα  κουκλάκι  ήρωας καρτούν της Looney Tunes, σχεδιασμένο το 1943).

Courtesy of Warner Bros. Picture

Μέσα στο Σογιούζ  οι απέλπιδες προσπάθειες της Στόουν να ξεκινήσει την άτρακτο την φέρνουν σε απελπισία.
Κλαίει, μπροστά στην εικόνα με λυγμούς,  λέγοντας ότι δεν την έμαθε κανένας να προσεύχεται και στη συνέχεια αποφασίζει να δώσει τέλος στη ζωή της κλείνοντας το οξυγόνο στην καμπίνα της ατράκτου.

Όμως σαν «από μηχανής θεός» εμφανίζεται ο Κοβάλσκι,  μπαίνει στην καμπίνα, της εξηγεί πως να ενεργοποιήσει τις μηχανές.

Ο  Κοβάλσκι δεν υπάρχει, είναι στη φαντασία της. Η έλλειψη οξυγόνου, η κούραση, το κρύο, τις προκάλεσαν παραισθήσεις, όμως υποσυνείδητα ήρθε η λύση, θυμήθηκε την εκπαίδευσή της.

Το ξέρει και η ίδια, ξυπνά, ανοίγει και πάλι το οξυγόνο όμως συνεχίζει να  απευθύνει το λόγο στον Κοβάλσκι, του ζητάει να στείλει μήνυμα στη νεκρή κόρη της. Ενώ όλες οι επικοινωνίες είναι κομμένες, η ίδια έχει ανοίξει δίαυλο επικοινωνίας.

Έχει ξεφύγει από τον ορθολογισμό, μπήκε στην περιοχή της πίστης και του θαύματος. Η λύπη έγινε χαρμολύπη, θα προσπαθήσει να επιστρέψει στη  Γη και αν δεν τα καταφέρει,  δεν πειράζει, όπως λέει και η ίδια. Ο φόβος εξαλείφθηκε, έχει αποκτήσει την παρανοϊκή βεβαιότητα της ύπαρξής της στο εδώ και στο επέκεινα.

Η  Στόουν φτάνει στον κινεζικό διαστημικό σταθμό, εκεί αυτή τη φορά υπάρχει το αγαλματίδιο ενός χαμογελαστού Βούδα.

Η επιστροφή στη Γη είναι επεισοδιακή. Η ηρωίδα στην ακτή μιας λίμνης προσπαθεί να σηκωθεί και αποτυγχάνει, γελάει λίγο, σαν κάτι να ξέχασε να κάνει και πράγματι, αφού αναφωνεί «ευχαριστώ», από εκεί που τετραποδίζει καταφέρνει να σταθεί  και πάλι στα δύο της πόδια, αλλά αυτή τη φορά με ανάστημα και το κεφάλι στραμμένο προς τα επάνω.

Στο αχανές διάστημα,  ο σκηνοθέτης τονίζει διαρκώς την  Ανατολή, την γενέτειρα όλων των μεγάλων θρησκειών (Γάγγης, Ιησούς στους ώμους του Αγίου Χριστοφόρου, Βούδας). Επίσης στους ανατολικής κατασκευής διαστημικούς σταθμούς που βρίσκει καταφύγιο η ηρωίδα αιωρούνται διάφορα αντικείμενα - εργαλεία.

Αντικείμενα εργαλεία, όπως αυτά που βοήθησαν τον άνθρωπο να ανάψει τη φωτιά, να ζωγραφίσει, να φτάσει στο διάστημα. Εργαλεία, όπως το κατσαβίδι στην ταινία «Οδύσσεια του διαστήματος 2001» , με το οποίο  αστροναύτης νικά τον σατανικό  υπερ-υπολογιστή, πριν περάσει σε άλλες σφαίρες ύπαρξης.

Ακόμη και το επίθετο του Κοβάλσκι, που στα πολωνικά σημαίνει σιδηρουργός υποδηλώνει την έννοια του αντικειμένου και της διαμόρφωσής του ή της χρήσης του από τον άνθρωπο.

Επίσης, η τέχνη τόσο της βυζαντικής εικόνας, όσο και του Βούδα, στην οποία μας εκθέτει ο σκηνοθέτης, δεν είναι τέχνη εγωκεντρική, είναι τέχνη που γίνεται από το άτομο για να την μοιράζεται με την κοινότητα. Είναι ένας χρονικός και ιδεολογικός συνδετικός κρίκος.

Στην ταινία καταρρίπτεται ως μοντέλο ζωής η εγωκεντρικότητα του ανθρώπου, η λογική το καρτεσιανού ατόμου που θέλει να κυριαρχήσει και στη φύση.

Και ίσως το μήνυμα της ταινίας να είναι μια προειδοποίηση πως, αν ο αποικισμός  του διαστήματος είναι η μοίρα του ανθρώπου και αν κάθε φορά που ενδίδουμε στην τεχνολογία χάνουμε κάτι από αυτό που μας χαρακτηρίζει ως ανθρώπους, τότε ο άνθρωπος του μέλλοντος  που θα ζει στο διάστημα, ίσως να μην ονομάζεται πλέον άνθρωπος και όσοι μείνουν πίσω μπορεί να ζουν σε απάνθρωπες συνθήκες.

Δημοσθένης Γκαβέας