Η Δήμητρα Γιαννακού γράφει κριτική για το βιογραφικό δράμα του Λι Ντάνιελς «Ο μπάτλερ» («The butler») που προβάλλεται από τη Village Films.

Μετά το «Django-O Tιμωρός» του Ταραντίνο και το πρόσφατο «12 Χρόνια Σκλάβος» του Στιβ Μακουίν, άλλη μια ταινία δημιουργείται πάνω στις πολυτάραχες σχέσεις λευκών και μαύρων, ένα φιλμ με αντιρατσιστικά μηνύματα και συγκινητικές αναπαραστάσεις διαφόρων επεισοδίων.

Η νέα ταινία του Λι Ντάνιελς «The Butler» αφηγείται το βίο ενός πρώην μπάτλερ του Λευκού Οίκου και, μέσα από τη διήγησή της, παρέχει ταυτόχρονα μια σύντομη ανασκόπηση ενός μέρους της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας της Αμερικής.

Το 2013 οι Η.Π.Α. γιορτάζουν τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την ιστορική πορεία στην Ουάσιγκτον (28 Αυγούστου του 1963) για τα δημοκρατικά δικαιώματα και την ισότητα, όπου εκφωνήθηκε ο περίφημος λόγος του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ που ξεκινούσε με τη φράση «Έχω ένα όνειρο» (I have a dream).

Την ίδια περίπου περίοδο αυτής της επετείου κυκλοφορεί στις αμερικανικές αίθουσες (συμπτωματικά;) το ιστορικό δράμα «The Butler» του Λι Ντάνιελς, εικονογραφώντας μέσα από μια προσωπική ιστορία το παραπάνω ιστορικό πλαίσιο. Ο σκηνοθέτης του φιλμ «Μονάκριβη» δείχνει να είναι θερμός υποστηρικτής των δικαιωμάτων της αφρο-αμερικανικής κοινότητας.

Τα γεγονότα της αφήγησης δίνονται μέσα από την οπτική γωνία ενός προσώπου που περνούσε απαρατήρητο, καθώς περιοριζόταν στη διαδικασία του σερβιρίσματος το οποίο γινόταν με άκρα διακριτικότητα και λεπτότητα.

Ο Γιουτζίν Άλεν, πάνω στις μαρτυρίες του οποίου βασίστηκε το σενάριο, κυκλοφορούσε και εργαζόταν μέσα στα δώματα και τις αίθουσες του Λευκού Οίκου «σαν να μην υπάρχει», μια φράση που επαναλαμβάνεται κατά τη διάρκεια της ταινίας.

Με συνέπεια, υπακοή και αφοσίωση υπηρέτησε επτά συνεχείς προέδρους των Η.Π.Α. για πάνω από τριάντα χρόνια και του δόθηκε η ευκαιρία να είναι αυτόπτης μάρτυρας όλων των πολιτικών ζυμώσεων και εξελίξεων των χρόνων της πάλης για τα πολιτικά δικαιώματα.
Για λόγους της φιλμικής φιξιόν, το πραγματικό όνομα του Γιουτζίν Άλεν αλλάζει και γίνεται Σεσίλ Γκέινς (Φόρεστ Γουίτακερ).

Παρακολουθούμε το οδοιπορικό αυτού του ήρωα, λοιπόν, καθ’ όλη σχεδόν τη διάρκεια της ζωής του: από τις βαμβακοφυτείες στο Νότο, όπου ζούσε ως σκλάβος με την οικογένειά του κατά την παιδική ηλικία, μέχρι την ανέλιξή του σε μπάτλερ του Λευκού Οίκου.

Η φιλμική διήγηση επικεντρώνεται σε αυτό το πρόσωπο, αναπαριστώντας ποικίλες στιγμές της οικογενειακής και επαγγελματικής του ζωής, αναδεικνύοντας ένα χαρακτήρα συνετό, μετρημένο, υπεύθυνο και οικογενειάρχη (η οικογένεια αποτελεί μια βασική αξία για την αμερικανική κοινωνία), ένα χαρακτήρα που συγκεντρώνει αρκετά θετικά στοιχεία και στέκει ως αντιπρόσωπος, θα λέγαμε, της βασανισμένης αφρο-αμερικανικής κοινότητας. 

Ο θεατής αργά και βαθμιαία εισέρχεται «στον κόσμο» του Σεσίλ, ταυτίζεται μαζί του, συμμερίζεται τον πόνο του για τη μοίρα του αφρικανικού λαού και τις διακρίσεις ενώ συμπάσχει στις αγωνίες του.

Ο Σεσίλ κάποια στιγμή έρχεται σε ανοιχτή ρήξη με το γιο του (Ντέιβιντ Ογιελόουο) ο οποίος γίνεται ένας ακτιβιστής επαναστάτης που «πολεμά» στο πλευρό του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, μπαινοβγαίνει στη φυλακή και ακολουθεί μια πορεία διαμετρικά αντίθετη από εκείνη του πατέρα του.

Μέσα από τις διαφορετικές πολιτικές τοποθετήσεις των δύο αυτών ανδρών -ο ένας σέβεται τους θεσμούς και είναι πιο πολύ ρεφορμιστής, ενώ ο νεώτερος είναι ανοιχτά επαναστάτης- ο Λι Ντάνιελς καταφέρνει να συνθέσει το δίλημμα που είχε κυριεύσει την κοινωνία των μαύρων, κατά τη δεκαετία του ’50 και του ’60, ως προς τη στάση ή τοποθέτησή τους απέναντι στο ζήτημα της κατάργησης των φυλετικών διακρίσεων.

Χαρακτηριστικό είναι το εναλλασσόμενο (alterné) μοντάζ που γίνεται κάποια στιγμή, τονίζοντας την παραπάνω αντίθεση. Οι βίαιες σκηνές της επίθεσης των λευκών εναντίον κάποιων μαύρων ακτιβιστών, ένας από τους οποίους είναι και ο γιος του Σεσίλ, εναλλάσσονται με τις ήρεμες και τελετουργικές κινήσεις ενός δείπνου που δίνεται στο Λευκό Οίκο και στο οποίο παρευρίσκεται ο Σεσίλ ως μπάτλερ.

Ωστόσο, πέρα από την αντιπαράθεση μεταξύ πατέρα και γιου, μια κοινή επιθυμία, ένα όνειρο διαφαίνεται. Το όνειρο να αποκτήσουν τα πολιτικά τους δικαιώματα, να ζήσουν ελεύθερα και πετάξουν τη μάσκα της υποκρισίας που ένα καθεστώς βαθιά ρατσιστικό τους υποχρέωνε να φορούν.

Χαρακτηριστική είναι η έκφραση «two faces» που επαναλαμβάνεται συχνά. Η μορφή του Ομπάμα, προς το τέλος του φιλμ, έρχεται λυτρωτικά.

Η σκηνοθεσία του φιλμ είναι κλασική και γίνεται με γραμμική αφήγηση κάνοντας άλματα μέσα στο χρόνο, μεταπηδώντας με ελλείψεις στις διάφορες σημαντικές στιγμές της ζωής του μπάτλερ. Η αφήγηση παρουσιάζει και κάποια μυθιστορηματικά στοιχεία με τη μεσολάβηση του ομοδιηγητικού αφηγητή σε μερικά σημεία.  

Ο βραβευμένος με Όσκαρ Φόρεστ Γουίτακερ υποδύεται με τρομερή πειστικότητα και φυσικότητα το κεντρικό πρόσωπο μπαίνοντας σε ένα ρόλο που του «ταιριάζει γάντι» και καταφέρνοντας να συγκινήσει και τον πιο αδιάφορο θεατή.

Το καλοκάγαθο παρουσιαστικό του, με το ένα μάτι να παρουσιάζει μια κλίση προς τα κάτω, συνθέτει άψογα το προφίλ ενός υποτακτικού αλλά και σιωπηρά ανήσυχου αρχι-υπηρέτη που στωικά υπομένει αλλά και διατηρεί τις αρχές του. Η Όπρα Γουίνφρεϊ δείχνει να ταιριάζει αρκετά στο ρόλο της συζύγου του Σεσίλ. Το κάστινγκ συμπληρώνουν και άλλοι γνωστοί ηθοποιοί οι οποίοι ενσαρκώνουν φευγαλέα και σύντομα σημαντικά πολιτικά πρόσωπα, όπως φευγαλέα και σύντομα δίνονται τα διάφορα ιστορικά γεγονότα στο θεατή.

Ο Λι Ντάνιελς δημιουργεί μια συγκινητική ιστορία, αναπτύσσοντας ένα λόγο κατά του ρατσισμού και επιβεβαιώνοντας ότι είναι ένα θέμα που απασχολεί και σήμερα τον κόσμο.

Παίζουν: Φόρεστ Γουίτακερ, Όπρα Γουίνφρεϊ, Ντέιβιντ Ογιελόουο, Τζον Κιούζακ, Τζέιν Φόντα, Κούμπα Γκούντινγκ Τζούνιορ, Τέρενς Χάουαρντ, Ελάιτζα Κέλεϊ, Μίνκα Κέλι, Λένι Κράβιτς, Τζέιμς Μάντσεν, Άλεξ Πέτιφερ, Βανέσα Ρεντγκρέιβ, Άλαν Ρικμαν, Λιβ Σράιμπερ, , Γιάγια Αλάφια, Μαράϊα Κάρεϊ, Ρόμπιν Γουίλιαμς.

Πληροφορίες: η ταινία «Ο μπάτλερ» («The butler» προβάλλεται από τη Village Films.

Δήμητρα Γιαννακού