Ενέπνευσε εμπορικές επιτυχίες και έγινε η αφορμή για να σημειωθούν μεγάλες αντιδράσεις: αναμφίβολα ο Ιησούς είναι ο «πρωταγωνιστής» της μεγάλης οθόνης.

Από τον γοητευτικό Τζέφρι Χάντερ του Νίκολας Ρέι, ως τον αντισυμβατικό Ενρίκε Ιραζόκι του Παζολίνι και τον υποβλητικό Ρόμπερτ Πάουελ του Τζεφιρέλι, η ζωή και τα πάθη του Ιησού βρίσκονται στο επίκεντρο μιας σειράς ταινιών που περιβάλλονται πλέον με το φωτοστέφανο του «κλασικού».

Το Χόλιγουντ μας έχει αφήσει κληρονομιά μια σειρά επικών ταινιών που μέχρι σήμερα προβάλλονται στην τηλεόραση για να σηματοδοτήσουν το Πάσχα. Το πρώτο θρησκευτικό υπερθέαμα που τροφοδότησε αργότερα ένα αξιόλογο ριμέικ ήταν «Ο βασιλεύς των Βασιλέων» (1926) του Σεσίλ ντε Μιλ, με πρωταγωνιστή τον σταρ της εποχής Χένρι Μπάιρον Γουόρνερ. Ο Νίκολας Ρέι έδωσε τη δική του αντισυμβατική οπτική στο ίδιο θέμα στην ομότιτλη ταινία του 1961, με τον καρδιοκατακτητή Τζέφρι Χάντερ.

Οι σκηνές δράσης δεν αντίκεινται στην θρησκευτική θεματολογία, όπως δείχνουν μεγάλες επιτυχίες σαν το Μπεν Χουρ. Η πρώτη κινηματογραφική μεταφορά του δημοφιλούς μυθιστορήματος του Λιούις Γουάλας μας έδωσε μια αξιόλογη ταινία του βωβού κινηματογράφου, το «Ben Hur: a tale of christ» (1925) του Φρεντ Νίμπλο με τον Ραμόν Ναβάρο. Τη μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία θα σημειώσει όμως μερικές δεκαετίες αργότερα το περιπετειώδες έπος «Μπεν Χουρ» (1959) του Γουίλιαμ Γουάιλερ με τον Τσάρλτον Ίστον που απέσπασε 11 Όσκαρ, σπάζοντας όλα τα ρεκόρ.

Από το 1950 ως τα μέσα της δεκαετίας του ’60 είναι η χρυσή περίοδος των θρησκευτικών ταινιών, καθώς προσφέρουν στο κοινό δράση, συγκίνηση και προσεγμένες δόσεις ερωτισμού, μεταφέροντας το θεατή από τον Γολγοθά ως τις ρωμαϊκές αρένες.

Σημείο αναφοράς για τον μελοδραματικό τόνο αυτών των ταινιών ήταν το «Quo vadis» (1951) του Μέρβιν Λιρόι, με τον «Ρωμαίο» Ρόμπερτ Τέιλορ να ερωτεύεται τη χριστιανή Ντέμπορα Κερ. Στις πολυδάπανες αυτές παραγωγές ξεχωρίζει ο «Χιτών» (1953) του Χένρι Κόστερ, από τις πρώτες ταινίες που γυρίστηκαν σε cinemascope. O επιβλητικός Ρίτσαρντ Μπάρτον είχε ενσαρκώσει τον μεταμελημένο Ρωμαίο εκατόνταρχο και ήταν υποψήφιος για Όσκαρ.

Ο Άντονι Κουίν ως Βαραββάς στο γνωστό δράμα του Ρίτσαρντ Φλέισερ (1961) έχει τυπωθεί στη μνήμη του κοινού. Αντίθετα, σχεδόν απαρατήρητος περνάει ο Ρόι Μανγκάνο στο ρόλο του Χριστού, (ο αδελφός της γνωστής ηθοποιού Σιλβάνα Μανγκάνο).

Οι Τζορτζ Στίβενς και Ντέβιντ Λιν καταθέτουν τη δική τους εκδοχή στη «Μεγαλύτερη ιστορία του κόσμου» (1965), με τον Μαξ φον Σίντοφ να ενσαρκώνει τον Ιησού.

Μια προκλητική απάντηση στην πομπώδη, εμπορική αισθητική αυτών των ταινιών αποτελεί το «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» (1964) του Πιερ Πάολο Παζολίνι. Στην ταινία συμμετέχουν ερασιτέχνες ηθοποιοί και παρότι ο αιρετικός σκηνοθέτης δεν ξεφεύγει από το ιερό κείμενο, αφήνει τη δική σφραγίδα σε μια περισσότερο πολιτικοποιημένη ερμηνεία των γνωστών γεγονότων. Στον πρωταγωνιστικό ρόλο εμφανίζεται ο Ενρίκε Ιραζόκι.

Ο Φράνκο Τζεφιρέλι μας δίνει ίσως τον πιο επιτυχημένο Ιησού που επιστρέφει εδώ και χρόνια στις οθόνες μας, τον «Ιησού από τη Ναζαρέτ» (1977). Από το λαμπερό πρωταγωνιστικό καστ ξεχωρίζει η εξαιρετική ερμηνεία του Ρόμπερτ Πάουελ, του οποίου η ευγενική φυσιογνωμία μοιάζει να έχει ξεπηδήσει από εικόνες της Δυτικής χριστιανικής παράδοσης.

Σκάνδαλα και πάθη

Φυσικά τη δεκαετία του ’70 δεν έλειπαν και οι... «βλάσφημοι»: οι Μόντι Πάιθονς επιτίθενται «στα χρηστά ήθη» των συντηρητικών με την πραγματικά απολαυστική κωμωδία τους «Ένας προφήτης, μα τι προφήτης» (1979)(ο αγγλικός τίτλος είναι «Η ζωή του Μπράιαν»). Μια καυστική απάντηση στον φαρισαϊσμό της Εκκλησίας με τον Γκράχαμ Τσάπμαν να σκορπίζει το γέλιο ως ψευδοπροφήτης.

Υπερβολικές αντιδράσεις είχε προκαλέσει η προβολή του «Τελευταίου πειρασμού» του Μάρτιν Σκορσέζε, με τον Γουίλεμ Νταφόε που βασίζεται στο έργο του «αφορισμένου» δικού μας Νίκου Καζαντάκη. Θρησκόληπτοι στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες διοργάνωσαν διαδηλώσεις έξω από τις κινηματογραφικές αίθουσες. Δεν θα πρέπει να λησμονήσουμε και την δημιουργία του Ζυλ Ντασέν «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» (1957) (ο γαλλικός τίτλος είναι «Αυτός που έπρεπε να πεθάνει), επίσης βασισμένη στο έργο του κρητικού λογοτέχνη, με την αξέχαστη Μελίνα Μερκούρη. Η δράση μεταφέρεται το 1920 σε ένα χωριό της Κρήτης και η αναπαράσταση των Παθών από τους κατοίκους του αποκαλύπτει τις σκοτεινές πλευρές της εκκλησιαστικής εξουσίας.

Τέλος στις πιο πρόσφατες αμφιλεγόμενες κινηματογραφικές παραγωγές ανήκει το σκηνοθετικό εγχείρημα του Μελ Γκίμπσον «Τα Πάθη του Χριστού» (2004), μια πιο…σπλάτερ εκδοχή του ιερού μαρτυρίου, με εικόνες βασανιστηρίων που σοκάρουν και βασικό πρωταγωνιστή τον Τζιμ Καβίζελ.

ΜΑΝΙΑ ΣΤΑΪΚΟΥ