Με αφορμή το «Ταξί στην Τεχεράνη» του Τζαφάρ Παναχί, κάνουμε αναδρομή στο σινεμά μιας χώρας που παράγει αριστουργήματα μέσα από τις απαγορεύσεις.

Μια από τις ταινίες που περιμένουμε περισσότερο την επόμενη εβδομάδα είναι το «Ταξί στην Τεχεράνη» του Ιρανού Τζαφάρ Παναχί. Πρόκειται για το φιλμ που απέσπασε τη Χρυσή Άρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου του 2015 και στη χώρα μας έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης τον περασμένο Νοέμβριο (την άποψή μας μπορείτε να τη διαβάσετε εδώ).

Για όσους δε γνωρίζουν, η κυβέρνηση του Ιράν έχει απαγορεύσει στον Παναχί να φτιάχνει ταινίες και να ταξιδεύει (για αυτό δεν παρέλαβε ο ίδιος το βραβείο στο Βερολίνο), αλλά αυτός επιμένει να βρίσκει τρόπους να κυκλοφορεί ταινίες, γιατί δεν είναι απλά κάτι που το αγαπά αλλά που το έχει και ανάγκη.

Στο «Ταξί στην Τεχεράνη» ο Παναχί κυκλοφορεί στην πρωτεύουσα του Ιράν μεταμφιεσμένος σε ταξιτζή και παρακολουθούμε τις συνομιλίες του με διάφορους επιβάτες. Κάποια περιστατικά είναι αρκετά τραβηγμένα και δεν είμαστε σίγουροι κατά πόσον είναι όντως αληθινά, αλλά το βέβαιο είναι πως αποτυπώνουν το σύγχρονο Ιράν, μια χώρα αντιθέσεων, η οποία όσο οπισθοδρομική και αν είναι σε πολλά πράγματα, δεν μπορείς να συνδέσεις την κυβέρνησή της με τους απλούς κατοίκους.

Ολόκληρη η ταινία δρα ως ένα ντοκιμαντέρ που πραγματοποιεί ένα σχόλιο πάνω στη φύση του ίδιου του σινεμά ως ζωτική ανάγκη για την ελευθερία. Αυτό το θέμα είναι σημαντικό σε ολόκληρο το ιρανικό σινεμά εν γένει, μια σχολή δηλαδή που δημιουργεί αριστουργήματα παρά τις απαγορεύσεις, αποδεικνύοντας με τον πιο βροντερό τρόπο πως καμιά φορά η απαγόρευση φέρνει τα αντίθετα αποτελέσματα. Ας ρίξουμε λοιπόν μια ματιά σε έξι σημεία αναφοράς αυτής της ιδιαίτερης αλλά αγαπημένης σχολής κινηματογράφου που μας έχει χαρίσει τόσες εξαιρετικές ταινίες και σπουδαίους δημιουργούς.

«Close-Up» (1990)

Σκηνοθεσία: Αμπάς Κιαροστάμι

Ένα από τα πιο περίεργα κινηματογραφικά επιτεύγματα του παγκόσμιου σινεμά από έναν πραγματικά πρωτοπόρο δημιουργό. Ο Αμπάς Κιαροστάμι εδώ μεταφέρει στο σινεμά μια παράξενη αληθινή ιστορία ενός άνδρα που υποδύθηκε πως είναι ένας υπαρκτός σκηνοθέτης και εξαπάτησε μια οικογένεια πως θα συμμετάσχει στη νέα του ταινία. Η υπόθεση πήγε στο δικαστήριο και σε αυτή την ταινία τα πρόσωπα που συμμετείχαν στην ιστορία υποδύονται… τον εαυτό τους. Απίθανο σε σύλληψη και ακόμη πιο ιδιοφυές στην απόδοση, συγκαταλέγεται δικαίως στις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών.

«Τα παιδιά του Παραδείσου» (1997)

Σκηνοθεσία: Ματζίντ Ματζιντί

Η πιο αναγνωρισμένη ταινία του Ματζίντ Ματζιντί είναι και η πρώτη ιρανική ταινία που προτάθηκε για Ξενόγλωσσο Όσκαρ. Το φιλμ είναι μια συγκινητική ιστορία που παρακολουθεί την περιπέτεια δύο μικρών παιδιών, αναζητώντας απλά ένα ζευγάρι παπούτσια. Ο Αλί χάνει λοιπόν τα παπούτσια της αδερφής του και τα δύο παιδιά μοιράζονται εναλλάξ ένα ζευγάρι αθλητικά για να πηγαίνουν στο σχολείο. Η λύση στο πρόβλημά τους είναι ένας αγώνας δρόμου που το τρίτο έπαθλο είναι ένα ζευγάρι παπούτσια και κάπως έτσι ό,τι εμείς θεωρούμε δεδομένο γίνεται στόχος ζωής. Το αποτέλεσμα είναι αυθεντικά συγκινητικό, υπενθυμίζοντάς μας πόσο ασήμαντα είναι τα περισσότερα προβλήματα που μας απασχολούν.

«Περσέπολις» (2007)

Σκηνοθεσία: Μαργιάν Σατραπί

Η κινηματογραφική μεταφορά του ομώνυμου αυτοβιογραφικού κόμικ της Μαργιάν Σατραπί είναι ένα συγκλονιστικό ντοκουμέντο για το πώς είναι να μεγαλώνει ένα κορίτσι στο Ιράν. Μεταφερόμαστε στην Τεχεράνη το 1978, την περίοδο δηλαδή της ισλαμικής επανάστασης, η οποία θα φέρει την Μαργιάν στη Βιέννη και αργότερα στο Παρίσι. Το ασπρόμαυρο animation είναι υπέροχο και σε αγγίζει σε προσωπικό επίπεδο, ακόμη και αν τα όσα πέρασε η Σατραπί μοιάζουν πολύ μακρινά για όλους εμάς. Έχουν περάσει εννιά χρόνια από την κυκλοφορία του «Περσέπολις» και δεν έχει χάσει καθόλου από την αιχμή του, με το πολιτικό σχόλιο που πραγματοποιεί να παραμένει πιο επίκαιρο από ποτέ.

«Τι απέγινε η Έλι» (2009)

Σκηνοθεσία: Ασγκάρ Φαραντί

Η τέταρτη ταινία του Ασγκάρ Φαραντί είναι και αυτή που τον έκανε ευρέως γνωστό στο παγκόσμιο σινεφίλ κοινό. Και όχι άδικα. Πρόκειται για ένα δυνατό ψυχολογικό θρίλερ που παρακολουθεί την εξαφάνιση μιας δασκάλας νηπιαγωγείου κατά τη διάρκεια ενός πικ νικ στο βόρειο Ιράν και στην πορεία επικεντρώνεται στις σχέσεις που δημιουργούνται ανάμεσα σε όσους την αναζητούν. Η ανάπτυξη των χαρακτήρων είναι αριστοτεχνική, η ατμόσφαιρα υποβλητική και οι ερμηνείες εξαιρετικές και το αποτέλεσμα είναι ένα από τα σύγχρονα αριστουργήματα της έβδομης τέχνης.

«Ένας χωρισμός» (2011)

Σκηνοθεσία: Ασγκάρ Φαραντί

Και αν θεωρούμε το «Τι απέγινε η Έλι» αριστούργημα, τότε τι να πούμε για το «Ένας χωρισμός». Ένα ζευγάρι διαφωνεί για το αν πρέπει να συνεχίσει τη ζωή του στο Ιράν και έτσι καταλήγει στο χωρισμό. Την ίδια στιγμή, ο άνδρας πρέπει να βρει κάποιο άτομο να προσέχει τον πατέρα του που έχει Αλτσχάιμερ και μπλέκεται σε μια κακή παρεξήγηση. Η ανάπτυξη των χαρακτήρων είναι από τις πιο πλήρεις που έχουμε δει τα τελευταία χρόνια στο σινεμά, στηριζόμενη σε δύο ανεξίτηλες ερμηνείες και το σχόλιο για τις αντιφάσεις των κοινωνικών δομών στο Ιράν δίνεται με τέτοιον τρόπο που κανείς δεν μπορεί να κατηγορήσει τον Φαραντί για στρατευμένη τέχνη. Κατά πολλούς η καλύτερη ταινία έως τώρα της δεκαετίας που διανύουμε και δύσκολα μπορούμε να διαφωνήσουμε με αυτή την άποψη.

«Κλειστή κουρτίνα» (2013)

Σκηνοθεσία: Τζαφάρ Παναχί

Ένα από τα πιο σπουδαία επιτεύγματα του Τζαφάρ Παναχί, ο οποίος εδώ αποδεικνύει πως ούτε η κατ’ οίκον απομόνωση που του επέβαλλε το καθεστώς δεν μπορεί να περιορίσει τη δημιουργικότητά του. Με τη συνδρομή του Καμπόζια Πάρτοβι (ο οποίος και πρωταγωνιστεί), αποδεικνύει πως ακόμη και μια ταινία που γυρίζεται εξολοκλήρου σε ένα σπίτι με πενιχρά μέσα μπορεί να πετύχει πάρα πολλά όταν το πνεύμα παραμένει αλύγιστο και η φαντασία οργιάζει πέρα από τους τέσσερις τοίχους. Έχουμε να κάνουμε με την ιστορία ενός σεναριογράφου σε απόγνωση, ο οποίος έχει αποσυρθεί σε ένα παραθαλάσσιο σπίτι μαζί με το σκύλο του και η ζωή του ταράσσεται όταν του χτυπάει την πόρτα μια καταδιωκόμενη νεαρή που ζητά καταφύγιο. Η γραμμή ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα είναι ασαφής και όσο δύσπεπτο μπορεί να σας φαίνεται αυτό, σε κρατάει καθηλωμένο στην πράξη. Το σινεμά ως επαναστατικό μέσο.

Η ταινία «Ταξί στην Τεχεράνη» κυκλοφορεί στις 10 Μαρτίου από την Feelgood Entertainment.

Γιάννης Μόσχος

[email protected]