Με μια ολοκληρωμένη και αντιπροσωπευτική παρουσίαση των κινηματογραφικών εγγραφών που σήμερα διαθέτουμε για τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο, το αφιέρωμα «Ο ελληνικός εμφύλιος στην οθόνη» ξεκινάει στις 9 Φεβρουαρίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας.

Μοναδικά κινηματογραφικά τεκμήρια της εποχής του εμφυλίου, ταινίες μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ περιλαμβάνει το αφιέρωμα «ο ελληνικός εμφύλιος στην οθόνη» που διοργανώνει η Ταινιοθήκη της Ελλάδας σε συνεργασία με τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) και το τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (ΕΜΜΕ) του Πανεπιστημίου Αθηνών, από τις 9 έως τις 15 Φεβρουαρίου.

Με αφετηρία τις αρχικές καταγραφές, που προώθησε την εποχή της σύγκρουσης, με τη μορφή επικαίρων και μικρών ενημερωτικών ταινιών, η προπαγάνδα των δύο αντίπαλων στρατοπέδων, το αφιέρωμα εκτείνεται στην επισκόπηση της ελληνικής κινηματογραφικής παραγωγής επι έξι και πλέον δεκαετίες.

Στον χώρο της Ταινιοθήκης, η κινηματογραφική αυλαία ανοίγει για μια εβδομάδα γεμάτη εκδηλώσεις και καθημερινές προβολές. Σε δύο στρογγυλές τράπεζες, στις 9 Φεβρουαρίου για τον εμφύλιο και τη μυθοπλασία και στις 13 Φεβρουαρίου για τον εμφύλιο και το ντοκιμαντέρ, σκηνοθέτες και άνθρωποι του κινηματογράφου, κοινωνιολόγοι και ιστορικοί συζητούν μεταξύ τους αλλά και μοιράζονται με το κοινό σκέψεις και απόψεις για τις ποικίλες αποτυπώσεις του εμφυλίου πολέμου στην οθόνη.

Η έναρξη του αφιερώματος θα γίνει την Πέμπτη 9 Φεβρουαρίου στις 19.30 με τη στρογγυλή τράπεζα με θέμα «Ο ελληνικός εμφύλιος στην οθόνη: η μυθοπλασία». Θα ακολουθήσει η τιμητική προβολή των Κυνηγών του Θόδωρου Αγγελόπουλου στις 21.30, την οποία θα θα προλογίσει η ηθοποιός Εύα Κοταμανίδου.

Την δεύτερη στρογγυλή τράπεζα με θέμα «Ο ελληνικός εμφύλιος στην οθόνη: ντοκιμαντέρ και αρχειακά τεκμήρια» που θα γίνει την Δευτέρα 13 Φεβρουαρίου στις 19.30 συντονίζει η ιστορικός-ερευνήτρια Ιωάννα Παπαθανασίου ενώ χαιρετισμό θα απευθύνει ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών καθηγητής Θεοδόσης Πελεγρίνης.

Η ιστορία πίσω από την οθόνη

Συνδεδεμένος με το τραύμα και τις απαγορεύσεις, που τον συνόδευσαν από την αρχή, αλλά και παίζοντας με τις σιωπές, ο εμφύλιος πόλεμος δεν καθιερώθηκε ως ιδιαίτερα πρόσφορο πεδίο για τη μεγάλη οθόνη. Αν η άρση των απαγορεύσεων το 1974 συντέλεσε στην οριστική ένταξή του στη θεματολογία του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου, δεν έλειψαν, ωστόσο, από νωρίς οι σχετικές αναφορές.

Με τη μορφή συνδηλωτικών σχολίων ο εμφύλιος πόλεμος εισήλθε στο κινηματογραφικό προσκήνιο στα σκοτεινά μετεμφυλιακά χρόνια, πριν τροφοδοτήσει τις ιδεολογικές συντεταγμένες της κινηματογραφικής παραγωγής στα χρόνια της απριλιανής δικτατορίας.

Στη συνέχεια, οι κοινωνικές επιπτώσεις του –ένας πόλεμος χωρίς πόλεμο- και οι μνήμες θα απορροφήσουν το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής της νέας γενιάς σκηνοθετών, που στη συντριπτική πλειοψηφία τους δεν αρνήθηκαν τις ιδεολογικές τους συγγένειες με την Αριστερά. Οι πολιτικοί κρατούμενοι, οι «ανταρτόπληκτοι» και οι πρόσφυγες, οι οικογενειακές τραγωδίες, οι μνήμες και τα αδιέξοδα, διέτρεξαν τις ρεαλιστικές αναπαραστάσεις και τις αλληγορικές αναφορές και αναπαρήγαγαν τα κυρίαρχα πρότυπα του αριστερού αφηγήματος.

Τα τελευταία χρόνια οι κάμερες καταγράφουν και δύο νέες εκδοχές. Πρόκειται για τη στρατιωτική διάσταση του εμφυλίου πολέμου αλλά και για την κατάθεση της βιωμένης εμπειρίας, η οποία με τη μορφή του ντοκιμαντέρ δοκιμάζει νέους τρόπους κινηματογραφικής αφήγησης.

Τις διαφορετικές αυτές εγγραφές της εμφύλιας αναμέτρησης, όπως εμφανίστηκαν από την έκρηξη της μέχρι τις μέρες μας, επιχειρεί να αναδείξει το εν λόγω αφιέρωμα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον συγκεντρώνουν δύο ταινίες που εντοπίστηκαν στην Ταινιοθήκη της Σερβίας, στο Βελιγράδι, και προβάλλονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Η πρώτη, Τα ελληνόπαιδα (Grčka Deca, 1948) του Radivoje Lola Đukić περιγράφει την υποδοχή ελληνοπαίδων στο προσφυγικό κατάλυμα στη Bela Crkva. Γυρισμένη την ίδια περίπου εποχή με την ταινία Η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδος (1948) των Μάνου Ζαχαρία και Γιώργου Σεβαστίκογλου, η ταινία αποτελεί την εκδοχή της γείτονος και συμμάχου του Δημοκρατικού Στρατού Γιουγκοσλαβίας, και επομένως συνιστά μια ακόμη απάντηση στις ελληνικές κυβερνητικές θέσεις περί του παιδομαζώματος.

Από τους «Παράνομους» του Νίκου Κούνδουρου του 1958 μέχρι τα «Πέτρινα Χρόνια» του Παντελή Βούλγαρη (1985) και τους αφανείς ήρωες του εμφυλίου στη «Ζωή στους βράχους» του 2009, της Αλίντας Δημητρίου, οι εκδηλώσεις αφιερώνονται στη μνήμη του Θόδωρου Αγγελόπουλου, μιας και ο εμφύλιος υπήρξε μια από τις κεντρικές συνιστώσες του κινηματογραφικού του έργου.