Με αφορμή τη νέα του ταινία που θα προβληθεί στο επερχόμενο Φεστιβάλ των Καννών, αυτή την εβδομάδα καταπιανόμαστε με το σπουδαίο έργο του σημαντικότερου σύγχρονου Ευρωπαίου σκηνοθέτη, Μichael Ηaneke.

Αν υπάρχει ένας δημιουργός που οι δουλειές του να χαίρουν ευρείας εκτίμησης και να αποτελούν έργα διεισδυτικής ματιάς μεγάλου δασκάλου, αλλά που παράλληλα να είναι πολύ δύσκολο να έρθεις σε επαφή μαζί τους για δεύτερη φορά, αυτός είναι ο Μichael Ηaneke. Κάθε ταινία του σου δίνει την εντύπωση ότι δεν υπάρχει τίποτα που να είναι περιττό, πως κάθε τι είναι τοποθετημένο σωστά και εκεί που πρέπει και δεν υπάρχει ούτε μια στιγμή που να μη νιώθεις ότι στο τιμόνι βρίσκεται κάποιος άνθρωπος με μεγάλη σιγουριά για αυτό που κάνει. Και την ίδια στιγμή, η ηθική του ατζέντα δεν είναι για χόρταση. Περισσότερο ασκεί ερωτήματα στο θεατή παρά του δίνει απαντήσεις και είναι τέτοια η φύση τους που μας θέτει απογυμνωμένους μπροστά από τον καθρέφτη, όχι αυτόν που μας δείχνει όπως θέλουμε αλλά σαν αυτόν που κρατά ερμητικά κλειδωμένο ο Ντόριαν Γκρέι. Και αυτό με το οποίο ερχόμαστε αντιμέτωποι δεν είναι καθόλου μα καθόλου ευχάριστο.

Την πρώτη του ταινία ο Μichael Ηaneke την σκηνοθέτησε σε ηλικία 47 ετών, ίσως για αυτό να υπάρχει μια σιγουριά στο έργο του από την πρώτη στιγμή έως και σήμερα. Δεν βλέπουμε έναν δημιουργό αβέβαιο που ψάχνει τα βήματά του και διαπλάθεται μέσα από το έργο του μπροστά στο κοινό. Στέκεται απόμακρος, ως ψυχρός και κυνικός παρατηρητής που επιβλέπει τα πάντα, μια τακτική τόσο χαρακτηριστική και τόσο κομβικής σημασίας για το στόχο που θέλει να πετύχει. Η «7η ήπειρος» είναι μέχρι και σήμερα μια από τις σημαντικότερες ταινίες του σπουδαίου Αυστριακού δημιουργού, μια κλινική κινηματογραφική άσκηση και ένα σοκ για το οποίο δεν μπορείς να είσαι προετοιμασμένος και που δεν το ξεπερνάς έτσι απλά.

Ο Μichael Ηaneke διάβασε στα νέα για την αληθινή ιστορία μιας μεσοαστικής αυστριακής οικογένειας της οποίας όλα τα μέλη αυτοκτόνησαν και θεώρησε πως έπρεπε να ασχοληθεί μαζί της. Και τι καλύτερος τρόπος για να το κάνει από το να αποδομήσει με σαδιστική ευθύτητα το όνειρο που λειτουργεί ως συνεκτικός ιστός για μια ολόκληρη τάξη. Στην προκειμένη περίπτωση το σχέδιο διαφυγής από την καθημερινότητα είναι η Αυστραλία που ως «έβδομη ήπειρος» δίνει τον τίτλο στην ταινία. Μόνο που ακόμη και αυτή η ανάγκη είναι κίβδηλη και έχει δημιουργηθεί μέσα από την ίδια κοινωνία που αποτελεί πηγή όλων των προβλημάτων του σύγχρονου ανθρώπου. Τιτλοφορώντας την ταινία «7η ήπειρο», ο Μichael Ηaneke διαχωρίζει αυτομάτως τη θέση του από ο,τιδήποτε συμβαίνει μέσα σε αυτή και αντιμετωπίζει με ειρωνεία τις βλέψεις και επιδιώξεις μιας ολόκληρης κοινωνίας.

Η πλήρης αποπροσωποποίηση έρχεται μέσα από σεκάνς που δεν πρωταγωνιστούν πρόσωπα, αλλά χέρια. Η κάμερα παρακολουθεί καθημερινές χειρωνακτικές ασχολίες της οικογένειας, μέχρι να καταλάβει και ο θεατής ότι η ασφυξία προκαλείται μόνο από την ρουτίνα και πως δεν υπάρχει κάποιο άλλο πρόβλημα από πίσω που να οδήγησε στην αυτοκτονία. Ακόμη και όταν βλέπουμε τα πρόσωπα των χαρακτήρων, αυτοί μοιάζουν τελείως ρομποτοποιημένοι και μηχανικοί και όλοι οι διάλογοι καταλήγουν ελλειπτικοί, με οποιαδήποτε απόπειρα ουσιαστικής επικοινωνίας να είναι καταδικασμένη εκ προοιμίου να αποτύχει.

Η ταινία ξεκινά με το αυτοκίνητο της οικογένειας να βρίσκεται σε ένα πλυντήριο καθαρισμού και ο ήχος που βγαίνει προσιδιάζει με αυτόν που κάνουν τα κύμματα σε μια ειδυλλιακή βραχώδη παραλία της Αυστραλίας, μόνο που και η ίδια η μορφή της όπως παρουσιάζεται δε θα μπορούσε ποτέ να υπάρξει στην πραγματικότητα. Είναι ένα όνειρο προορισμένο να μείνει ακριβώς ως τέτοιο. Και έτσι από εκεί που η επίσκεψη στο πλυντήριο συνιστά μια ονειροπόληση, στην πορεία γίνεται μια εφιαλτική διαδικασία που κάνει θρύψαλα κάθε ελπίδα διαφυγής. Ο Μichael Ηaneke γυρίζει ταινίες τρόμου, ακριβώς επειδή δεν ασχολείται με φαντάσματα και με τέρατα αλλά με τις φοβίες του σύγχρονου ανθρώπου, με τον καθωσπρεπισμό του και με όσα προβλήματα συντηρούνται πίσω από τις κλειστές πόρτες. Όταν αποφασίζει να ξεκινήσει τη διαδικασία της αποδόμησης, τίποτα δε θα μείνει στο διάβα του.

Ήδη από τη σκηνή που βλέπουμε την οικογένεια να αγοράζει κάποια εργαλεία καταστροφής νιώθουμε πως κάτι πολύ κακό θα συμβεί στην πορεία, δε γίνεται ωστόσο να είσαι προετοιμασμένος για την εννιάλεπτη σκηνή διάλυσης, με όλα τα αντικείμενα που βρίσκονταν στην κατοχή των μελών της οικογένειας να πέφτουν το ένα μετά το άλλο στην ανυπαρξία, με αποκορύφωμα το σπάσιμο του ενυδρείου, με τα εξωτικά ψάρια που βρίσκονταν μέσα να αγκομαχούν και να ξεψυχούν αργά-αργά το ένα μετά το άλλο και να τα παρακολουθούμε καθώς αφήνουν την τελευταία τους πνοή. Σαφώς και εκεί πέρα καταλαβαίνουμε οριστικά την τύχη που θα έχει κάποιες στιγμές αργότερα και η ίδια η οικογένεια, εγείρεται όμως ταυτόχρονα και ένα πάγιο ερώτημα που εμφανίζεται στο σινεμά του Μichael Ηaneke σχετικά με την κακοποίηση ζώων. Αυτό στο οποίο συμφωνούν όλες οι πλευρές είναι ότι άπαξ και δεις μια φορά τη σκηνή του ενυδρείου, σου μένει εντυπωμένη για μια ζωή, κάτι που είναι και ο πρωταρχικός στόχος του Χάνεκε.

Η βασική ιδέα του Μichael Ηaneke είναι ότι στις μοντέρνες κοινωνίες που ζούμε η εικόνα της καταστροφής χρημάτων είναι πιο ενοχλητική από γονείς να σκοτώνουν τους εαυτούς τους και τα παιδιά τους. Και πράγματι, ένας από τους λόγους που η αποδόμηση του φιλμ θεωρήθηκε τόσο ενοχλητική δεν είναι λόγω της κατάληξης, αλλά για την μακρά και λεπτομερή διαδικασία που χρειάστηκε να παρακολουθήσουμε για να φτάσουμε ως εκεί. Για αυτό το λόγο και χρειάζεται να διαρκέσει τόσο πολύ. Ο Χάνεκε δεν είχε ποτέ σκοπό να χαϊδέψει τα αυτιά του θεατή. Στέκεται απέναντί του και του θέτει επιτακτικές ερωτήσεις για τη ζωή του που δεν μπορεί να τις αποφύγει. Στο τέλος βλέπουμε ένα μήνυμα να περνά από την οθόνη και να μας ενημερώνει πως παρά το αυτοκτονικό σημείωμα, οι γονείς του πατέρα πίστευαν πως επρόκειτο για δολοφονία και ακολούθησε αστυνομική έρευνα. Ίσως απλά επειδή εκφράζουν την μέση μεσοαστική οικογένεια που δε θέλει να έρθει αντιμέτωπη με τον ίδιο της τον εαυτό. Η «7η ήπειρος» είναι ένα επεισόδιο του «Black Mirror» από το παρελθόν που προφήτεψε τη σημερινή μας δυστοπική πραγματικότητα.

ΓΜ