Όταν οι αρχαιολογικοί χώροι και τα μνημεία γίνονται χώροι υποδοχής και φιλοξενίας απροσδόκητων συμβάντων.

Το σκεπτικό

Μέχρι πρόσφατα η πολιτισμική υπεροχή της αρχαιότητας και η συνακόλουθη υποβάθμιση της νεότερης καλλιτεχνικής δημιουργίας ήταν η επικρατούσα αντίληψη. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια, στο πλαίσιο της δημόσιας αρχαιολογίας, του επιμελητικού πειραματισμού, της μουσειολογικής πρακτικής και της πολιτιστικής πολιτικής ξανασυζητάμε τους όρους εμπλοκής της σύγχρονης τέχνης στη δημόσια σφαίρα και αναζητούμε νέα εργαλεία συνάντησης με τον αρχαίο πολιτισμό. Η αφήγηση των υλικών ιχνών του παρελθόντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς στοχεύει όχι μόνο στη γνώση, αλλά κυρίως στη βιωματική προσέγγιση και την εξατομικευμένη εμπειρία. Η πόλη αντιμετωπίζεται ως ένα σύνολο πολλαπλών διαστρωματώσεων που συνδιαμορφώνουν την αστική εμπειρία και ανασημασιοδοτούν το εκάστοτε παρόν.

Όταν οι αρχαιολογικοί χώροι και τα μνημεία γίνονται χώροι υποδοχής και φιλοξενίας απροσδόκητων συμβάντων που διαφοροποιούνται από τη λογική των καθιερωμένων ξεναγήσεων ή των εκπαιδευτικών επισκέψεων, επανεντάσσονται λειτουργικά στον αστικό ιστό, είτε με τη λογική της ανακάλυψης των «αφανών μνημείων», είτε ως τόποι δράσεων που συνδέονται με την καθημερινότητα, την καλλιέργεια και την ψυχαγωγία των πολιτών. Η συμβίωση της σύγχρονης τέχνης με τα αρχαία μνημεία με συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις που σέβονται το χαρακτήρα της πολιτιστικής κληρονομιάς και επιχειρούν έναν οργανικό διάλογο με το παρελθόν χωρίς στερεότυπα και προκαταλήψεις μπορεί να ανανεώσει τους όρους πρόσληψης και των δύο και να συγκροτήσει ένα προνομιακό πεδίο άσκησης πολιτιστικής πολιτικής στη χώρα μας.

Περιεχόμενο Δράσεων

Παραφράζοντας το γνωστό βιβλίο του David Lowenthal (The Past is a Foreign Country) και λαμβάνοντας υπόψη τις πρόσφατες αναθεωρήσεις στις μεθόδους «επίσκεψης» του παρελθόντος, η πρόταση του MOMus στοχεύει στην ενεργοποίηση των αρχαιολογικών χώρων μέσα από ένα πρόγραμμα προβολών βίντεο έργων σύγχρονης τέχνης από τις συλλογές και τις εκθέσεις του MOMus και παράλληλη διεξαγωγή δημόσιων συζητήσεων με άξονα τα ζητήματα που θέτουν ίδια τα έργα τέχνης.

Συγκεκριμένα:

Ο προγραμματισμός περιλαμβάνει έναν κύκλο τεσσάρων δράσεων στις 23 και 30 Ιουλίου, 6 Αυγούστου και 3 Σεπτεμβρίου στην Κρυπτή Στοά της Ρωμαϊκής Αγοράς (Cryptoporticus) και στο Επταπύργιο. Θα πραγματοποιηθούν μετά τη λήξη του κανονικού ωραρίου λειτουργίας των χώρων για τους επισκέπτες, έτσι ώστε να μην παρακωλύσουμε την επισκεψιμότητα των μνημείων, ενώ ο ακριβής αριθμός των συμμετεχόντων στις δράσεις θα ανακοινωθεί αφού λάβουμε υπόψη τις επικαιροποιημένες οδηγίες του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού καθώς και του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας για τη θερινή περίοδο.

Α. Ρωμαϊκή Αγορά - Cryptoporticus

Κατά μήκος της νότιας πλευράς του αρχαιολογικού χώρου της Ρωμαϊκής Αγοράς, εκτείνεται διπλή θολοσκεπής στοά, συνολικού μήκους 138μ. περίπου. Η επιβλητική αυτή κατασκευή οικοδομήθηκε αφενός ως ανάλημμα στήριξης της επιχωμάτωσης, για τη δημιουργία της πλατείας, και αφετέρου ως υποδομή της υπερκείμενης νότιας στοάς. Έτσι, από την πλευρά της πλατείας είναι ημιυπόγεια (κρυπτή στοά), με θυρίδες αερισμού, ενώ στα νότια βρίσκεται σχεδόν στο επίπεδο του αρχαίου εμπορικού δρόμου, με δύο εισόδους πρόσβασης στα άκρα της. Η αρχική χρήση του χώρου που προέκυψε δε μας είναι γνωστή. Ο χαρακτήρας του, ωστόσο, ήταν δημόσιος και ίσως να λειτουργούσε σαν αποθήκη για τα αποθέματα της πόλης. Παράλληλα με την κατασκευή της κρυπτής στοάς (2ος αιώνας μ.Χ.), κατά μήκος του νότιου τοίχου της, οργανώνεται και το τμήμα της Αγοράς με εμπορικό χαρακτήρα. Οι χρήσεις της Κρυπτής Στοάς παραπέμπουν σε οικονομικές δραστηριότητες με στόχο την διακίνηση και την προστασία προϊόντων. Γενικότερα ο χώρος της Αγοράς εκτός από τόπος εμπορικών συναλλαγών λειτούργησε και ως χώρος δημόσιας συνάθροισης.

Β. Επταπύργιο (Γεντί Κουλέ)

Το Επταπύργιο (Γεντί Κουλέ) είναι κτισμένο από τους Βυζαντινούς κατά την Παλαιολόγεια περίοδο της αυτοκρατορίας (14ος μ.Χ. αιώνας) και χρησίμευε για την στρατοπέδευση της φρουράς της πόλης και την ασφαλή καταφυγή του πληθυσμού σε περιπτώσεις επίθεσης και επιδρομών, ενώ κατά την τουρκοκρατία χρησιμοποιήθηκε ως έδρα του Τούρκου διοικητή. Στη νεότερη συλλογική μνήμη της πόλης έχει καταχωριστεί ως τόπος φυλακής. Το Γεντί Κουλέ στα τέλη του 19ου αιώνα μετατράπηκε σε φυλακή αρχικά υπό τουρκική διοίκηση και με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης πέρασε σε ελληνική διοίκηση. Λειτούργησε ταυτόχρονα σαν ανδρική, γυναικεία και στρατιωτική φυλακή μέχρι το 1989.

Επισκεπτόμενοι εκ νέου τα μνημεία επιχειρούμε να διερευνήσουμε κοινωνικά, πολιτικά και οικολογικά ζητήματα που θέτουν τα έργα σύγχρονης τέχνης μέσα στο περιβάλλον των μνημείων που είναι φορτισμένο από παλαιότερες χρήσεις και εμπειρίες. Η κινούμενη εικόνα (βίντεο) συνδυάζει συχνά ιδιότητες του κινηματογράφου μυθοπλασίας και της ρεαλιστικής τεκμηρίωσης. Είναι μια παγκόσμια γλώσσα που εξελίσσεται διαρκώς για να ενσωματώσει δημιουργικά νέες τεχνολογίας εικόνας, κίνησης και ήχου. Η τέχνη του βίντεο διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό την οπτική κουλτούρα της εποχής μας, αλλά συμβάλλει και στον κριτικό αναστοχασμό πάνω σε ζητήματα που μας αφορούν συνολικά ως κατοίκους του πλανήτη, ανεξάρτητα από τη συγκεκριμένη μας θέση, φωτίζοντας τις ιδιαίτερες οπτικές και προβληματισμούς.  οραματικές αφηγήσεις μεταβιομηχανικών δυστοπιών με άκρως ρεαλιστικές καταγραφές δυσχερών οικονομικών και εργασιακών μοντέλων, περιβαλλοντικές καταστροφές και επινοήσεις νέων μορφών κοινωνικής συμβίωσης. Οι Έλληνες εικαστικοί δημιουργοί έχουν επιδείξει τις τελευταίες δεκαετίες ιδιαίτερο πλούτο προσεγγίσεων στη βιντεοτέχνη με διεθνείς διακρίσεις και συμμετοχές.

Στόχοι του προγράμματος

Οι συζητήσεις που θα ακολουθήσουν με το κοινό μετά την ολοκλήρωση των προβολών θα εστιαστούν στο ζήτημα της διατάραξης της οικολογικής ισορροπίας και του Green New Deal, στον επαναπροσδιορισμό των κοινωνικών σχέσεων στην εποχή του social distancing, στη διαχείριση των ψυχολογικών ζητημάτων που θέτει η πρωτόγνωρη εμπειρία της πανδημίας, καθώς και στις αλλαγές που επιφέρει η ψηφιακή κουλτούρας στον προσδιορισμό των ταυτοτήτων. Για την κάθε ξεχωριστή δράση θα προσκληθούν ειδικοί επιστήμονες – ερευνητές (ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι, περιβαλλοντολόγοι, κ.ά.) οι οποίοι θα μοιραστούν με τους επιμελητές και το κοινό τους προβληματισμούς και τις σκέψεις τους με αφορμή και εκκίνηση τον λόγο του ίδιου του έργου τέχνης. Ο ρόλος της τέχνης δεν είναι να προσφέρει λύσεις στα ζητήματα που μας απασχολούν, αλλά να δημιουργεί τον ζωτικό χώρο που θα μας επιτρέψει να συναντηθούμε με εναλλακτικές αφηγήσεις, μαρτυρίες και οπτικές εννοιολογήσεις της ανθρώπινης συνθήκης στην εποχή μας. Η αναθεώρηση των βεβαιοτήτων και η διεύρυνση της συνειδητοποίησης είναι ήδη ένα σημαντικό κέρδος για τον ενεργό πολίτη και αυτή την αντίληψη του κοινωνικού ρόλου της τέχνης υποστηρίζουμε.

Διοργάνωση: ΜΟΜus (Μητροπολιτικός Οργανισμός Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης) σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης

Σύνταξη πρότασης – Επίβλεψη έργου: Συραγώ Τσιάρα, αναπληρώτρια διευθύντρια MOMus - ΜΣΤ