Λίγες μέρες μετά την αρχιτεκτονική συνάντηση «Αφετηρίες», που διοργανώθηκε για τέταρτη συνεχή χρονιά από το περιοδικό Δομές, ο διοργανωτής/επιμελητής Θανάσης Μάνης κάνει απολογισμό.

Το περασμένο Σάββατο, το μουσείο Μπενάκη φιλοξένησε τη νέα γενιά αρχιτεκτόνων σε έναν μαραθώνιο διάλογο με τη διεθνή αρχιτεκτονική, στο πλαίσιο της 4ης ημερίδας «Αφετηρίες». Εκεί, 45 Έλληνες αρχιτέκτονες κάτω των 45 ετών συνδιαλέχθηκαν με το κοινό, καθώς και με καταξιωμένους αρχιτέκτονες και ακαδημαϊκούς, παρουσιάζοντας τις δικές τους «αφετηρίες» έμπνευσης. Στη φετινή συνάντηση, ιδιαίτερο ενδιαφέρον προξένησαν τα έργα που επέλεξαν και παρουσίασαν οι νέοι αρχιτέκτονες, καθώς τα περισσότερα έφεραν ένα κοινό χαρακτηριστικό: την έννοια της «αποκατάστασης».

Συμπλέοντας με το πνεύμα της εποχής, οι 45 αρχιτέκτονες ανέδειξαν αποκατεστημένα έργα της τελευταίας δεκαετίας, κάτι που μερικά χρόνια πριν μάλλον δε θα συνέβαινε, όπως παρατηρεί ο Θανάσης Μάνης, αρχιτέκτονας, εντεταλμένος διδάσκων στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Πατρών, καθώς και επιμελητής του Δομές Index, της πρώτης διαδικτυακής βιβλιοθήκης καταγραφής της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής. Με αφορμή την ημερίδα που μόλις ολοκληρώθηκε, μιλήσαμε μαζί του για τον θεσμό και τα φετινά «πορίσματα», καθώς και για τις δικές του αφετηρίες, την εγχώρια αρχιτεκτονική, την εξωστρέφεια και, φυσικά, την αθηναϊκή πολυκατοικία.

Πείτε μας δυο λόγια για την ημερίδα Αφετηρίες. Με ποιο όραμα ξεκίνησε και ποιος ο στόχος της;

Οι Δομές πάντα παρακολουθούν με ενδιαφέρον τη δουλειά της νέας γενιάς Ελλήνων αρχιτεκτόνων που ζουν και εργάζονται είτε στην Ελλάδα, είτε στο εξωτερικό. Οι «Αφετηρίες» είχαν αρχικό στόχο την έναρξη ενός διαλόγου σχετικά με τις επιρροές αυτής της γενιάς. Η επιρροή, βέβαια, είναι κάτι πολύ γενικό και δεν επιτρέπει την επιθυμητή συνοχή μιας σειράς παρουσιάσεων στα στενά πλαίσια μια ημερίδας. Έτσι αποφασίσαμε να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι και να ζητήσουμε την παρουσίαση ενός και μόνο έργου, ενός άλλου αρχιτέκτονα. Αυτή η επιλογή προτρέπει τους ομιλητές στο να απομονώσουν στοιχεία ενός έργου, εστιάζοντας σε πτυχές του, που κατά πάσα πιθανότητα εμφανίζονται και στο δικό τους έργο. Αυτό γίνεται μερικές φορές συνειδητά και μάλλον τις περισσότερες φορές γίνεται ασυνείδητα.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΊΕΣ ΠΑΝΑΓΙΏΤΗΣ ΒΟΥΜΒΆΚΗΣ

Το κατάστημα οπτικών «C_29 / Οptimist» στη Χαλκίδα κέρδισε το βραβείο για το Καλύτερο πραγματοποιημένο έργο των ετών 2012-2016 (314 Architecture Studio) στα 8α αρχιτεκτονικά βραβεία ΔΟΜΕΣ.

Η πολλαπλή δραστηριότητα των Δομών μάς δίνει τη δυνατότητα να ερχόμαστε σε επαφή με μεγάλο μέρος της γενιάς που προανέφερα. Μέσα από τα βραβεία και τις διακρίσεις σε ελληνικούς διαγωνισμούς, μπορούμε εύκολα να ξεχωρίσουμε τους νέους αρχιτέκτονες που θα ήθελαν να μιλήσουν για την «αφετηρία» τους. Παρ’ όλα αυτά, φέτος κάναμε και μια ανοιχτή πρόσκληση για να καταφέρουμε να έρθουμε σε επαφή και με κάποιους, που θα ήταν αλλιώς αδύνατον να τους εντοπίσουμε.

Ποιες είναι οι δικές σας αρχιτεκτονικές αφετηρίες; Ποιους Έλληνες και ποιους ξένους αρχιτέκτονες ξεχωρίζετε για το έργο τους;

Όπως και για πολλούς άλλους αρχιτέκτονες της γενιάς μου, μια από τΙς κυριότερες αναφορές μου είναι το έργο του γραφείου OMA και του αρχιτέκτονα Rem Koolhaas. Όταν όμως μιλάμε για αφετηρίες ,προτιμώ να πηγαίνω πιο πίσω, κρατώντας έτσι μια χρονική απόσταση ασφαλείας. Με τους συνεργάτες μου αναζητούμε αφετηρίες στο έργο αρχιτεκτόνων όπως του Oswald Mathias Ungers, εστιάζοντας στις δεκαετίες ’70 και ‘80 που ο αρχιτεκτονικός διάλογος πέρασε σε νέες περιπέτειες, ένα σημείο μετάβασης. Σε αυτά τα πολύ σημαντικά γεγονότα υπήρχε και ένας Έλληνας, ο Ηλίας Ζέγγελης, συνιδρυτής του γραφείου OMA και εμπνευστής σημαντικών προτάσεων για την εποχή όπως το Hotel Sphinx στην Times Square του Μανχάταν.

Κατοικία Bordeaux, ΟΜΑ - Rem Koolhaas, Bordeaux - Γαλλία, 1998

Το ενδιαφέρον έγκειται ακριβώς στο ότι δεν είναι εύκολο να διακρίνεις μια συγκεκριμένη τάση μέσα από τις «Αφετηρίες». Αν εξαιρέσει κάποιος το ότι τα περισσότερα έργα είναι από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα μέχρι σήμερα και το ότι κάποιοι γνωστοί αρχιτέκτονες, όπως ο Alvaro Siza και ο Rem Koolhaas επιλέγονται συχνά, κατά τα άλλα τα έργα είναι από πολλά μέρη του κόσμου, από διαφορετικές δεκαετίες, από πολλούς αρχιτέκτονες, άγνωστα και διάσημα, υλοποιημένα και μη. Είναι εμφανές ότι η νεότερη γενιά είναι αρκετά ενημερωμένη και παρόλο που είμαστε στην περιφέρεια, η εποχή του διαδικτύου και της εύκολης μετακίνησης έχει εξασφαλίσει την απαραίτητη εξωστρέφεια.

Μέσα από διάφορες διοργανώσεις που συμβαίνουν ανά τακτά χρονικά διαστήματα στην πόλη, βλέπουμε μια αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για την αρχιτεκτονική. Πού οφείλεται το αυξημένο ενδιαφέρον των Ελλήνων;

H περιέργεια για την αρχιτεκτονική στη χώρα μας αρχίζει όντως να γίνεται όλο και μεγαλύτερη τα τελευταία χρόνια. Όμως, αν λάβουμε υπόψη την οικονομική κρίση, θα παρατηρήσουμε ότι αυτό είναι αρκετά οξύμωρο. Μια απαισιόδοξη εκτίμηση θα έλεγε ότι αυτό το ενδιαφέρον είναι μάλλον επιφανειακό και τροφοδοτείται από την εποχή της εικόνας και του εύκολου εντυπωσιασμού. Η αισιόδοξη εκτίμηση θα έλεγε, ότι ακριβώς τώρα που οι Έλληνες βλέπουν τις πόλεις τους να παρακμάζουν, αναρωτιούνται τι μπορεί να κάνει η αρχιτεκτονική. Θέλω να πιστεύω ότι ισχύει η δεύτερη εκτίμηση.

Κατά πόσο πιστεύετε πως η αρχιτεκτονική μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση της κοινωνικής ζωής;

Η συζήτηση για τον κοινωνικό ρόλο της αρχιτεκτονικής είναι πολύ παλιά και δύσκολη, δύσκολη ακόμα και σήμερα μετά από τόσες θέσεις και αντιπαραθέσεις. Αυτό που πρέπει να ξεκαθαρίσουμε είναι ότι η αρχιτεκτονική δεν λύνει κοινωνικά προβλήματα. Διαθέτει όμως απεριόριστες δυνατότητες βελτίωσης της καθημερινής ζωής, με τη βελτίωση του σκηνικού μέσα στο οποίο η ζωή διαδραματίζεται.

Δημήτρης Παρθύμος

Το μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς.

Η Αθήνα είναι πλημμυρισμένη από πολυκατοικίες. Αξίζει να αναζητήσουμε τις πολυκατοικίες που μας προκαλούν το ενδιαφέρον και όχι απαραίτητα τις επώνυμες, αλλά και τις ανώνυμες. Από την αρχιτεκτονική δημοσίου ενδιαφέροντος θα ξεχώριζα το μουσείο Μπενάκη των αρχιτεκτόνων Ανδρέα Κούρκουλα και Μαρία Κοκκίνου. Το κτίριο που έγιναν και οι «Αφετηρίες». Είναι από τα λίγα κτίρια των τελευταίων δεκαετιών που κατάφερε να φτάσει τόσο κοντά στα παραδειγματικά πολιτιστικά ιδρύματα άλλων χωρών.

Τι λείπει αρχιτεκτονικά από την Αθήνα; Και τι είδους αρχιτεκτονικές «παρεμβάσεις» χρειάζεται;

Όπως ανέφερα και πριν, το βασικό συστατικό στοιχείο της Αθήνας είναι η πολυκατοικία. Σύντομα θα κληθούμε να απαντήσουμε πολλά ερωτήματα σχετικά με το μέλλον των πολυκατοικιών. Και σίγουρα η απάντηση δεν μπορεί να είναι απλά: «η πολυκατοικία έχει ενδιαφέρον». Θα χρειαστεί να γίνουμε πιο σαφείς. Αλλάζοντας την πολυκατοικία θα αλλάξουμε και τις πόλεις μας.

Alexandros Michailidis / SOOC

Street art στο τείχος του Βερολίνου.

Ξεχωρίζω το Βερολίνο, όχι για το αρχιτεκτονικό του στυλ, αλλά θα έλεγα για τον αρχιτεκτονικό του πλούτο. Περιπλανώμενος στους δρόμους του Βερολίνου έρχεσαι αντιμέτωπος με την Ιστορία της αρχιτεκτονικής, από την πόλη του 19ου αιώνα, στα οράματα των μοντερνιστών, μέχρι την αρχιτεκτονική της διαιρεμένης Ευρώπης. Η κατοικία, όπως και στην Αθήνα, είναι το σημαντικότερο στοιχείο αυτού του παλίμψηστου, όπου βλέπουμε τις διαφορές και τις συγκλίσεις, προπολεμικά και μεταπολεμικά.

Ποιος ο απολογισμός της φετινής ημερίδας; Ποια τα ενδιαφέροντα σημεία που κρατήσατε;

Κάτι που αξίζει να επισημανθεί είναι ότι τα τελευταία έργα που παρουσιάστηκαν στο μουσείο Μπενάκη είναι της τελευταίας δεκαετίας και τα περισσότερα εμφανίζουν ένα κοινό χαρακτηριστικό, αυτό της αποκατάστασης. Την αποκατάσταση εδώ πρέπει να την ερμηνεύσουμε πέρα από τα στενά πλαίσια του αρχιτεκτονικού όρου. Είναι η αποκατάσταση ενός κατεστραμμένου τοπίου, η αποκατάσταση ενός δημόσιου χώρου, η αποκατάσταση ενός οικοσυστήματος, η αποκατάσταση ενός πολιτιστικού στοιχείου. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ότι η αρχιτεκτονική πάντα προσπαθεί να ακολουθεί το πνεύμα της εποχής. Δέκα χρόνια πριν, τα τελευταία έργα της ημερίδας θα ήταν κατά πάσα πιθανότητα τελείως διαφορετικά.

Στο πλαίσιο του προγράμματος «Αφετηρίες» έχουν παρουσιαστεί στο σύνολο 124 έργα από 190 νέους Έλληνες αρχιτέκτονες, τα οποία συγκεντρώνονται σε δύο πολυτελείς εκδόσεις. Ο πρώτος τόμος έχει ήδη κυκλοφορήσει από τις ΔΟΜΕΣ, ενώ ο δεύτερος αναμένεται να κυκλοφορήσει τον Σεπτέμβριο.

ΣΟΦΙΑ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ / [email protected]