Αναμφίβολα ο κορωνοϊός και η υγειονομική κρίση που έχει προκαλέσει διέβρωσε και συνεχίσει να διαβρώνει τον καθημερινό τρόπο ζωής μας. Ανάμεσα στις βασικές αλλαγές που έχει επιφέρει είναι ο φόβος, ή και η απαγόρευση, των ταξιδιών. Όσοι αγαπούν τα ταξίδια φέτος υποφέρουν. Η αβεβαιότητα που τα συνοδεύει έχει καθηλώσει την ταξιδιωτική κίνηση και δυστυχώς την επιθυμία για ταξίδια.

Να ταξιδέψει μπορεί όμως κάποιος και με το μυαλό- κάποιοι από εμάς έχουν αλλάξει πολλά διαβατήρια σε αυτή την κατηγορία ταξιδιών. Ένας άλλος τρόπος είναι να αφήσεις το μυαλό κάποιου άλλου να σε μεταφέρει στον δικό του κόσμο και τόπο.  Ο κινηματογράφος, το θέατρο και η λογοτεχνία ενδείκνυνται σε αυτό το στιλ ταξιδιωτικής εμπειρίας προσφέροντας πλήθος διαφορετικών προορισμών, στο χάρτη και το χρόνο.

Κάνοντας μια μικρή αναδρομή στις φετινές λογοτεχνικές μου επιλογές- που φέτος λόγω της «αδράνειας του κορωνοϊού» εκτοξεύτηκαν- ξεχώρισα  τέσσερα βιβλία που προσέφεραν αυτό που λέμε ταξιδιωτική εμπειρία.

Πάμε να τα δούμε;

«Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι»- Κάρλο Λέβι, εκδόσεις Πατάκη

Αν  έχεις επισκεφθεί τη Ματέρα, δεν γίνεται να μην έχει πάρει το αφτί ή το μάτι σου αυτό το βιβλίο- όπως δεν γίνεται να έχεις πάει στη Νότια Ιταλία και να μην καταφέρεις να στριμώξεις μια επίσκεψη σε αυτή την πόλη που σε κάνει να αμφιβάλλεις για την εποχή που βρίσκεσαι, για τη σημασία του χρόνου, για το νόημα της ζωής.

Και το βιβλίο σε μεταφέρει σε μια άλλη εποχή, όχι πολύ μακρινή αλλά σίγουρα δίχως ίχνος της ομορφιάς που διαθέτει η περιοχή σήμερα.  Στο βιβλίο «Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι» παρακολουθούμε την αυτοβιογραφική ιστορία του Κάρλο Λέβι ο οποίος το 1935 εξορίστηκε για την αντιφασιστική του δράση στον ιταλικό νότο, σε δύο χωριά κοντά στη Ματέρα.

Σε αυτές τις περιοχές ο Λέβι βρίσκει ανθρώπους δεν θεωρούν τους εαυτούς τους ανθρώπους, η φτώχεια, η αρρώστια και η απόγνωση αποτελούν τις σταθερές της ζωής τους, μια ζωή καθορισμένη από ένα σύστημα να εξαθλιώνει. Οι ίδιοι είναι ειδωλολάτρες, δεν θεωρούν τους εαυτούς τους χριστιανούς γιατί χριστιανός σημαίνει για αυτούς άνθρωπος. Ο Χριστός επομένως σταμάτησε όντως στο Έμπολι που βρίσκεται λίγο βορειότερα και ανατολικά από την περιφέρεια της Μπασιλικάτα, στην Καμπανία.

Δεισιδαιμονίες με μάγια και  πνεύματα, ιστορίες με ληστές και κρυμμένους θησαυρούς και τόσες αρρώστιες που αναγκάζουν κάποιο που έχει μόνο τη θεωρητική κατάρτιση της ιατρικής να ασκήσει το επάγγελμά του. Είναι ιστορία του Λέβι που αναμειγνύει την ομορφιά με την απελπισία, και αυτή η ιστορία όταν πια αποφασίζει την πει γίνεται γνωστή εκτός συνόρων. Είναι η ιστορία της άλλοτε «ντροπή της Ιταλίας».

«Ο πόλεμος δεν έχει το πρόσωπο γυναίκας»- Σβετλάνα Αλεξιέβιτς, εκδόσεις Πατάκη

Το όνομα Σβετλάνα Αλεξιέβιτς είναι ευρέως γνωστό για δύο λόγους, για το Νόμπελ Λογοτεχνίας που της απονεμήθηκε το 2015 και το έργο της «Chernobyl» στο οποίο βασίστηκε μία από τις καλύτερες σειρές που έχουν δει τα ματάκια μας.

Στο βιβλίο «Chernobyl» η Αλεξιέβιτς μας λέει την ιστορία μέσα από μαρτυρίες. Και το ίδιο ακριβώς κάνει στο βιβλίο «Ο πόλεµος δεν έχει πρόσωπο γυναίκας».

Μεταφέροντας µαρτυρίες γυναικών που πολέµησαν στον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο, η Αλεξιέβιτς φωτίζει κατ’ αρχάς τη συμμετοχή της γυναίκας στο μέτωπο του πολέμου. Οι ιστορίες αυτών των γυναικών δίνουν μια άλλη, συμπληρωματική και ενίοτε αντικρουόμενη ερμηνεία του πολέμου- και ίσως κάθε πολέμου. Αποτελεί κυρίως όμως βίωμα της ιστορίας, όπως βίωμα ένιωθαν τον πόλεμο αυτές οι γυναίκες. Οδυνηρή αλλά κατατοπιστική αφήγηση του πολέμου, όπως αναφέρει και η ίδια η συγγραφέας, μια ματιά στην άβυσσο.  

«Γιατί ήρθες σε μένα», της λέει μία αρχιλογίστρια στο Μινσκ που στον πόλεμο ήταν ελεύθερη σκοπεύτρια. «Έπρεπε να πας στον άντρα μου, που του αρέσει να θυμάται. Θυμάται τα πάντα… Εγώ θυμάμαι μόνο ό,τι μου συνέβη εμένα. Τον δικό μου πόλεμο. Ολόγυρα πολλοί άνθρωποι, αλλά εσύ είσαι μόνη, γιατί ο άνθρωπος είναι πάντα μόνος απέναντι στον θάνατο. Θυμάμαι μια φριχτή μοναξιά», εξηγεί.

«Space Invaders»- Νόνα Φερνάντες, εκδόσεις Gutenberg

Μια μικρή ιστορία για την μεγάλη ιστορία της Χιλής μας αφηγείται με πλούσιες αφηγηματικές αποδράσεις η Χιλιανή συγγραφέας Νόνα Φερνάντες σε ένα βιβλίο που συνδυάζει την δικτατορία του Πινοσέτ και το πολιτικό στοιχείο με την παιδική αθωότητα και τη γλύκα των αναμνήσεων.

«Χιλή 1980: Σε ένα σχολείο του Σαντιάγο έρχεται να φοιτήσει η δεκάχρονη Εστρέγια, κόρη ενός στελέχους της κυβέρνησης Πινοτσέτ. Θα εξαφανιστεί μυστηριωδώς λίγο καιρό αργότερα. Εικοσιπέντε χρόνια μετά, όνειρα και αναμνήσεις στοιχειώνουν τους συμμαθητές της, τη γενιά που μεγάλωσε σε μια χώρα βυθισμένη στον τρόμο», αναφέρεται στο οπισθόφυλλο.

Μέσα από διαφορετικούς αφηγητές και μικρά κεφάλαια που μετατοπίζονται συχνά στο χρόνο, η Φερνάντες ξεδιπλώνει την ιστορία της  σχολικής παρέας. Και μέσα από τις παιδικές αναμνήσεις τους μεταφέρει την καταπίεση μιας κοινωνίας που πεθαίνει και πενθεί, φροντίζοντας, ωστόσο, να αφήσει τόπο στην ιστορία για τις  μικρές, ίσως και ανεπαίσθητες, αντιστάσεις της ζωής.

Και όπως αυτοί θυμούνται και μαθαίνουμε εμείς, ενεργοποιείται η συλλογική μνήμη, γιατί αυτό που θυμούνται, έστω και μέσα από το πρίσμα του παιδικού μυαλού, αναπλάθει την ιστορία.

«Ο θάνατος είναι ζόρικη δουλειά»- Χαλίντ Χαλίφα, εκδόσεις Καστανιώτη

Σε μια χώρα που έχει επηρεάσει σημαντικά  τη σύγχρονη πραγματικότητα της Ευρώπης, και της Ελλάδας, μας μεταφέρει ο Χαλίντ Χαλίφα, μόνιμος και από επιλογή κάτοικος της πόλης της Δαμασκού. Η κατάσταση στη Συρία δεν μπορεί να αναλυθεί ούτε εύκολα ούτε απλά. Και ούτε κάνει αυτό το βιβλίο. Η ιστορία του «Ο θάνατος είναι ζόρικη δουλειά» εστιάζει σε κάτι πολύ προσωπικό, την τελευταία επιθυμία ενός πατέρα να ταφεί στη γενέτειρά του. Κι ας έχει πόλεμο τριγύρω.

Το βιβλίο επομένως συνιστά ένα ιδιότυπο οικογενειακό road trip καθώς τρία αδέρφια, πολύ διαφορετικά μεταξύ τους και με τεταμένες σχέσεις, αποφασίζουν να τολμήσουν να προσφέρουν μια πολυτέλεια- για τον τόπο και το χρόνο- στο νεκρό πατέρα τους, ένα τάφο.

Και σε αυτό το ταξίδι αναρωτιέσαι τι αποσυντίθεται πιο γρήγορα, η σάρκα του νεκρού ή οικογενειακοί δεσμοί. Το  βιβλίο μιλάει περισσότερο για τη ζωή. Ο βασικός ήρωας σε αυτό το ταξίδι συνειδητοποιεί, αν όχι ανακαλύπτει, τον εαυτό του, την ανεπάρκεια και τη δειλία του- και στο βάθος ξεδιπλώνεται η τραγωδία της σύγχρονης Συρίας, με τρόπο συγκινητικό και όχι επίπονο.

ΙΩΑΝΝΑ ΒΑΡΔΑΛΑΧΑΚΗ- [email protected]