Η Αργυρώ Μαντόγλου μας συστήνει το βιβλίο της «Τρικυμίες Παθών» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Στο βιβλίο της Αργυρώς Μαντόγλου συναντάμε τον Αδαμάντιο Κοραή στις αρχές τις τρίτης δεκαετίας της ζωής του. Το πρόσωπο που γνωρίζουμε από τα ιστορικά βιβλία εμφανίζεται στα πρώτα εκείνα στάδια της διαμόρφωσής του σε αυτό που γνωρίζουμε σήμερα. Από τη Σμύρνη της Τουρκοκρατίας που ο Κοραής αποστρέφεται ακόμη και στην σκέψη, στο εξευγενισμένο Άμστερνταμ των μουσείων, των τεχνών και της διανόησης. Γεγονότα, πρόσωπα και καταστάσεις που τον καθόρισαν καταγράφονται από τη συγγραφέα σε μια μυθιστορηματική βιογραφία που μας φέρνει σε γνωριμία με την γήινη πλευρά του μεγάλου διδάσκαλου του Γένους. 

Πώς αποφασίσατε να γράψετε για τον Αδαμάντιο Κοραή και δη για τα νεανικά του χρόνια στο Άμστερνταμ;

Ήταν μια σταδιακή διαδικασία και όχι μια απόφαση που πάρθηκε μεμιάς. Το γεγονός ότι έζησε έξι χρόνια στο Άμστερνταμ ως έμπορος και μάλιστα διευθυντής συνεταιρισμού (θέση που προϋποθέτει ευθύνες και εμπειρία στα περί των συναλλαγών) μου κέντρισε το ενδιαφέρον και άρχισα να ψάχνω το πώς βρέθηκε εκεί –κάπως έτσι ξεκίνησε και η δική μου περιπέτεια της γραφής του βιβλίου.  

Τι προηγήθηκε από πλευράς μελέτης και έρευνας της συγγραφής τελικά του βιβλίου σας και πόσο δύσκολη ήταν η διαδικασία;

Ξεκίνησα από τα κείμενα και τις επιστολές του ίδιου του Κοραή, όπου διαφαίνονται και στοιχεία του χαρακτήρα του - η απογοήτευση, η ορμή, η αποφασιστικότητα αλλά και ένα παθιασμένο πνεύμα που στο Άμστερνταμ θα αποκαλυφθεί και στον ίδιο. 

Πέρα από αυτά που είχε γράψει ο Κοραής για την εποχή, αλλά και άλλοι σύγχρονοί του, τα γράμματα του Σταμάτη Πέτρου ήταν πολύ διαφωτιστικά για την περίοδο αυτή, αλλά και τον ίδιο τον χαρακτήρα του Κοραή. Η διαδικασία με δυσκόλεψε όταν έφτασα στο τέλος της παραμονής του στο Άμστερνταμ (μετά την χρεοκοπία) όπου δεν υπήρχαν μαρτυρίες ούτε επιστολές για τις κινήσεις του, και υποχρεώθηκα να επινοήσω κάποιες σκηνές και πιθανές εκδοχές.

Ποιες οι διαφορές που συναντά ένας συγγραφέας όταν πρόκειται για μια μυθιστορηματική βιογραφία συγκριτικά με ένα βιβλίο μυθοπλασίας;

Η διαφορά εντοπίζεται στις δεσμεύσεις και στους περιορισμούς. Όταν γράφεις για ένα ιστορικό πρόσωπο και μάλιστα έναν τιτάνα του πνεύματος, οφείλεις να μην παρεκκλίνεις από τα γεγονότα. Δηλαδή η πλοκή, τα πρόσωπα και η εξέλιξη είναι συγκεκριμένα, μπορείς φυσικά να αυτοσχεδιάσεις σε ένα βαθμό αλλά πάντα λαμβάνοντας υπόψη την Ιστορία. Αυτό που μπορείς να κάνεις είναι να πας βαθύτερα, εξερευνώντας τον ψυχισμό και τις αντιφάσεις των χαρακτήρων, αντλώντας πάντα πληροφορίες από τα ντοκουμέντα και διασταυρώνοντας τις πηγές σου. Στην αμιγή μυθοπλασία έχεις την ελευθερία να γράψεις όποια πλοκή διεκδικούν οι χαρακτήρες, να τους ακολουθήσεις και να κάνεις τις όποιες ανατροπές θεωρείς ότι «βοηθούν» την ιστορία σου, κάτι που δεν μπορεί να συμβεί με ένα ιστορικό πρόσωπο.  

Κεντρικό ρόλο στην ιστορία σας κατέχει ο Σταμάτης. Τι αντιπροσωπεύει ως ήρωας;

Είναι ο αντίποδας του Κοραή. Ο συντηρητικός Ρωμιός, παραδόπιστος, αλλά και πονηρός ταυτόχρονα που δεν διστάζει να εξαπατήσει ή να βάζει τρικλοποδιές, ακόμα και στους κοντινούς του προκειμένου να επιβιώσει. Ο ίδιος έρχεται ως παραγιός, συνοδός του Κοραή στο Άμστερνταμ, όπου ξαφνιάζεται με τη μεταστροφή του αφεντικού του, παρατηρεί τις κινήσεις του σχολιάζοντας συνεχώς. Αυτά τα σχόλια συναντάμε στις επιστολές που βρέθηκαν χρόνια αργότερα στην Πάτμο, και αποδείχτηκαν πολύτιμες για την σκιαγράφηση του χαρακτήρα του Κοραή, αλλά και μιας ολόκληρης εποχής.

Ήταν νέος και «άσοφος» όπως λέει και ο ίδιος. Αναζητούσε τη γνώση, την εμπειρία, τη διεύρυνση των οριζόντων του -προς πάσα κατεύθυνση. Εντυπωσιασμένος από τα ήθη και την ελευθερία κινήσεων στη Δύση, θέλει κι αυτός να «φωτιστεί», να μελετήσει, να έρθει σε επαφή με τους κύκλους των διανοητών, να γίνει κι αυτός ένας  νέος δυτικός και όχι ο ταπεινός και άχαρος ανατολίτης. Και, ως ένα βαθμό, αυτό το κατέκτησε. Όπως γράφει ο ίδιος αργότερα  η παραμονή  του στο Άμστερνταμ ήταν μια ευεργεσία «Τρίτη ευεργεσία, το ταξείδιον της Ολλανδίας, όπου γνωρίσας ανθρώπους σοφούς, και απορρίψας τον ζυγόν των αθλίων γραμματικών, ήρχισα να σπουδάζω τους ελληνικούς συγγραφείς με μέθοδον παντάπασι διάφορον…».   

Παρατηρούμε διαρκώς την αγωνία του Κοραή για την ελληνική γλώσσα. Εσείς ως συγγραφέας πώς νιώθετε για το παρόν και το μέλλον της ελληνικής γλώσσας στα χρόνια των social media και της παγκοσμιοποίησης του ίντερνετ;

Η γλώσσα μεταβάλλεται καθημερινά ανάλογα τις ανάγκες της εποχής, αλλά στις μέρες μας τείνει να γίνει ένας κατάλογος κωδίκων. Η κωδικοποιημένη γλώσσα περιορίζει τις εγκεφαλικές λειτουργίες, αλλά και το θυμικό. Είναι γεγονός ότι όσοι γνωρίζουν άλλες γλώσσες πέρα από τη μητρική τους έχουν πολύ μεγαλύτερη ευκολία κατανόησης των νοοτροπιών και των εννοιών. Καλό θα ήταν να διαβάζουμε τα κείμενα, να εμπλουτίζουμε το λεξιλόγιο μας και να αντιστεκόμαστε την αβίαστη αποβολή των όμορφων ελληνικών λέξεων και την αντικατάσταση τους με συντετμημένες ιαχές ή προσωπάκια.  

Γράφετε σε κάποιο σημείο του βιβλίου: «Η ζωή έχει πάντα τρόπους να σου φανερώνεται». Τι φανέρωσε η ζωή στον Κοραή τα χρόνια της παραμονής του στο Άμστερνταμ;

Τον κόσμο της δύσης, της τέχνης, του πνεύματος, η επαφή του με ανθρώπους της διανόησης, του πρόσφερε νέες εμπειρίες και επιλογές, που δεν θα είχε ποτέ αν είχε παραμείνει στον κόσμο της τουρκοκρατούμενης Σμύρνης. Ταυτόχρονα δοκίμασε τις δικές του δυνάμεις, συμφιλιώθηκε, κατά κάποιο τρόπο, με τον εαυτό του και όλες τις κρυμμένες δυνατότητες του. Νομίζω ότι η παραμονή του και η εμπειρία στο Άμστερνταμ τον έκανε αργότερα να πάρει το ρίσκο και να φύγει στα τριάντα πέντε του, για δεύτερη φορά, από τη Σμύρνη για τη Γαλλία όπου και σπούδασε γιατρός.

Τι φανέρωσε σε εσάς για τον Κοραή η μελέτη της ζωής του;

Μια πολύπλευρη θαυμαστή διάνοια, με χιούμορ, σαρκασμό, φρέσκιες ιδέες και τόλμη, ο Κοραής αποδεικνύει ότι το πάθος γι’ ό,τι είναι αυτό που θέλεις να κατακτήσεις (εν προκειμένω τη γνώση) είναι απαραίτητο για να ξεπεράσεις τις συνθήκες, την αβεβαιότητα αλλά και τις κακουχίες. Ο ίδιος θα γράψει «Η νεότης μου εσαλεύετο από τρικυμίας παθών». Αυτά τα πάθη εξιστορούνται στο βιβλίο μου.

Πόσο σημαντική ήταν για τις αποφάσεις του Κοραή, για την ζωή και τις επιλογές του, ήταν η έννοια της ελευθερίας;

Ο ίδιος, όπως γράφει σε επιστολή του, ήταν «ερωτομανής της ελευθερίας», δεν ανεχόταν όχι μόνο τον ζυγό των Τούρκων, αλλά και κανέναν δεσπότη να του καθορίζει τη ζωή, ίσως γι’ αυτό κατέληξε μόνος, αφιέρωσε τη ζωή του στη μελέτη και στη συγγραφή, αλλά κατάφερε να πραγματοποιήσει τα όνειρά του, να κάνει αυτά για τα οποία ήταν προορισμένος.    

Ποιον ρόλο διαδραμάτισε ο έρωτας στη ζωή του;

Το ειδύλλιο με την κόρη του σπιτονοικοκύρη είναι η μόνη ερωτική ιστορία που γνωρίζουμε, και μάλιστα μεγάλος έρωτας, σύμφωνα πάντα με τον Σταμάτη. Ο έρωτας για την Μαρί ήταν πηγή έμπνευσης, κατάφερε να επιταχύνει τον εκδυτικισμό του, να απαλλαγεί από τη θρησκοληψία και τα βαρίδια της ελληνικής παροικίας.  

Η φλόγα της μάθησης και της προσφοράς στον δίκαιο αγώνα, μη ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε στην προεπανασταστική Ευρώπη, λίγο πριν το ξέσπασμα της γαλλικής επανάστασης, οι ιδέες του Βολταίρου κυκλοφορούσαν, οι νέοι άκουγαν τα συνθήματα για ελευθερία/ ισότητα/ αδελφοσύνη, ο Κοραής είναι νέος και ιδεολόγος, συνεπώς φλέγεται κι αυτός από τις νέες ιδέες και ασπάζεται τις αξίες του διαφωτισμού.

Αν τον συναντούσατε, τι θα ήταν αυτό που θα θέλατε να τον ρωτήσετε;

Πιστεύω ότι οι νεκροί είναι μεν αόρατοι αλλά όχι απόντες, η παρουσία τους κάποιες φορές μας επιβάλλεται και αφιερώνουμε χρόνο σε αυτούς. Αυτό που θα ήθελα να τον ρωτήσω είναι τι συνέβη στην πραγματικότητα εκείνα τα τρία χρόνια της απόλυτης σιωπής, μετά την χρεοκοπία του. Θα ήθελα να μάθω αν οι επινοημένες σκηνές έχουν κάποια σχέση με την αλήθεια, αν κατάφερα να τον προσεγγίσω … αν και νομίζω ότι με τον τρόπο του, μου έχει ήδη απαντήσει –απόδειξη: «Οι τρικυμίες παθών», το βιβλίο.

Χριστίνα Χρυσανθοπούλου/[email protected]