Ο επιμελητής της έκθεσης "Lafkadio Hearn: Ένας σκιώδης Έλληνας" που παρουσιάζεται στο Beton 7, Δημήτρης Αγραφιώτης μίλησε στο clickatlife.gr για το έργο του δικού μας Ιάπωνα.

Ο Yakumo Koizumi ή Partick Lafcadio Hearn ή Λευκάδιος Χερν είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα προσωπικότητα που μετουσιώνει την απόλυτη ελευθερία. Στις περισσότερες βιογραφίες του αναφέρεται ως τόπος γέννησης και σύντομης διαμονής του η Λευκάδα, για να ακολουθήσουν η Ιρλανδία, το Σινσινάτι, τα νησιά της Καραϊβικής και, τέλος, η Ιαπωνία.

Το γεωγραφικό ταξίδι του Λευκάδιου είναι απλώς ένας εύκολος τρόπος να παρακολουθήσει κανείς το ταξίδι του μυαλού του από θέμα σε θέμα και από πεδίο ενδιαφέροντος σε άλλο. Με μέσο τη γραφή, καταπιάνεται με όλα όσα η ιδιαίτερη περιέργειά του απασχολείται. Κάποιοι μελετητές του επισημαίνουν πως είναι ένας δημιουργός χωρίς πραγματική πατρίδα. Ίσως από εκεί πηγάζει η δύναμη του Λευκάδιου, από την απόλυτη ελευθερία που γνωρίζει ρίζες αλλά δεν αναγνωρίζει σύνορα. 

Το αφιέρωμα «Lafcadio Hearn (1850-1904 ), Ένας σκιώδης Έλληνας» στο Beton 7, σε επιμέλεια του ποιητή και εικαστικού Δημοσθένη Αγραφιώτη, προσεγγίζει μέσα από διαλέξεις, συζητήσεις, εκθέσεις, performances, ανάγνωση παραμυθιού και προβολές τις ελληνικές διαστάσεις του έργου του. Ο ίδιος άλλωστε σημείωνε σε επιστολή του: «Επειδή είμαι Έλληνας και συνεπώς ανήκω σε νότια φυλή, ζω περισσότερο μ’ αυτήν απ’ όσο με την αγγλοσαξονική».

Ο επιμελητής της έκθεσης Δημοσθένης Αγραφιώτης μας βοηθάει να γνωρίσουμε τον σκιώδη Έλληνα, Λευκάδιο Χερν.

Όσο περισσότερο μελετάει κανείς τον Λευκάδιο Χερν τόσο πιο συχνά βρίσκεται μπροστά στο ζήτημα της ομοιότητας των δύο πανάρχαιων πολιτισμών, του ελληνικού και του ιαπωνικού. Πώς αποτυπώνεται όμως στο έργο του συγγραφέα;

O Λευκάδιος Χερν κατά καιρούς δήλωνε ότι ανήκει στη φυλή των Ελλήνων, τη φυλή των Νοτίων. Μέσα από τα κείμενα του και τα ποιήματά αλλά και σε γράμματα που έχει στείλει στον αδερφό του αναφέρεται συχνά σε αυτό που ονομάζουμε αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό χρησιμοποιώντας τον όρο "Old Greece" κάνοντας έτσι μια ανάγνωση της αρχαίας Ελλάδας. Η γνώση του για την Αρχαία Ελλάδα προήλθε από τα βιβλία που είχε διαβάσει αλλά και από την Ελληνίδα μητέρα του την οποία δεν γνώρισε αλλά στην οποία αναφέρεται πολλές φορές στα κείμενα του ανακαλώντας τις λογιστές αναμνήσεις που είχε ως παιδί. Ως συγγραφέας πλέον και όχι ως ανθρωπολόγος προσπαθούσε να αντιληφθεί την αρχαία Ελλάδα και να τη συσχετίσει με την Ιαπωνία. Στο μυαλό του είχε την ουτοπία του Αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού και όταν έφτασε στην Ιαπωνία την ταύτισε με την ουτοπία της Ιαπωνίας. Στα κείμενα του έχει μια σαφή εικόνα οτι η σύμπλεξη των πολιτισμών δεν είναι κάτι απλό. Σε μια πιο απλοϊκή σύγκριση, ο Λευκάδιος Χερν βρίσκει κοινό στοιχείο στην Αρχαία Ελλάδα και την Ιαπωνία την μεγάλη ευαισθησία στα έντομα που παράγουν μουσική. Βεβαίως, υπάρχουν πολύ πιο σύνθετες αναφορές στα κοινά στοιχεία των δυο πολιτισμών θέτοντας τις ομοιότητες σε επίπεδο συναισθηματικής φόρτισης. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι οτι για να συγκρίνει τους δυο πολιτισμούς χρησιμοποίησε τις ομοιότητες και όχι τις διαφορές ανάμεσα στην Αρχαία Ελλάδα και την Ιαπωνία. Σήμερα γνωρίζουμε πόσο δύσκολο είναι συνομιλήσουν δυο πολιτισμοί λόγω και των ανθρωπιστικών γνώσεων που έχουμε με αποτέλεσμα να προβάλουμε και να συγκρίνουμε βάση των διαφορών. Χρειάζεται μια ταυτόχρονη ανάλυση του δικού του πολιτισμού και του πολιτισμου που θέλει να μελετήσει με αποτέλεσμα πολλές φορές να δημιουργείται σύγχυση. Ο Λευκάδιο Χερν συνέδεσε την Αρχαία Ελληνική σοφία με την Ιαπωνική και θέλησε να πει ότι το μέλλον του κόσμου θα μπορούσε να στηριχθεί στους δυο αυτούς πυλώνες.

Ποια στοιχεία της Ελλάδας κουβαλούσε μέσα του ο Λευκάδιος Χερν στους τόπους τους οποίους έζησε;

Γεννημένος στην Ελλάδα, πήρε το φως της χώρας μας πριν ξεκινήσει μια περίπλοκη διαδρομή στις χώρες του κόσμου. Καθ' όλη τη διαδρομή, ο Λευκάδιος Χερν, κουβαλούσε μέσα του στοιχεία του Ελλάδας, πρώτα από όλα από την εμπειρία που είχε από τη μητέρα του και δεύτερον διαβάζοντας κείμενα και βλέποντας εικόνες αρχαίων Ελληνικών αγαλμάτων, τις οποίες η θεία του αφαίρεσε από τα βιβλία γιατί έκρινε πως ήταν πολύ μικρός για να έρθει σε επαφή με το γυμνό σώμα. Η εικόνα που διαμόρφωσε για τους Έλληνες αντνανακλάται σε όλα του τα κείμενα, εκφράζοντας τον θαυμασμό του για έναν λαό τον οποίον χαρατκήρισε ως χαρούμενο, ανοιχτό, σοφό αλλά και πρακτικό.

Ένας συγγραφέας που απέρριψε τον δυτικό πολιτισμό κρατώντας μόνο μια διαφορετική γνώμη για τον Ευρωπαϊκό Νότο. Ενα μυαλό ιδιαίτερα φιλελεύθερο και "ανοιχτό" για εκείνη την εποχή. Ποιο είναι το τίμημα που πλήρωσε γιαυτό;

Ο Λευκάδιος Χερν έζησε το σκληρό πρόσωπο του Δυτικού πολιτισμού σε μια πολύ δύσκολη έκφανση. Όπου και αν έζησε είχε πάντα μια δυσκολία, διότι πέρα από τα προσωπικά προβλήματα που αντιμετώπιζε - είχε χάσει το μάτι του και δυσκολευόταν με την όρασή του - αναγκάστηκε να ζήσει στην Αμερική σε μια εποχή πολύ σκληρή. Τότε αποφάσισε να παντρευτεί μια μιγάδα και από την τοπική κοινωνία θεωρήθηκε μια πράξη σχεδόν εχθρική. Υπάρχει ένα εκπληκτικό κείμενο που έχει γράψει και αγηφείται την ιστορία ενός συντηρητικού. Το διήγημα του αναφέρεται σε έναν αριστοκράτη Γιαπωνέζο ο οποίος αποφάσισε να ασπαστεί τον Χριστιανισμού και να αποδεχθεί τα πρότυπα της Δύσης εγκαταλείποντας την παράδοση του. Τον δείχνει να φεύγει από την Ιαπωνία και να ζει τη ζωή της Δύσης στην Ευρώπη. Σε αυτό το κείμενο ο Λευκάδιος Χερν κάνει μια ανάγνωση και μια δαγνωση του δυτικού τρόπου ζωής, του βιομηχανικού και αστικού κόσμου, τον οποίο απορρίπτει σε πολλά επίπεδα, αλλά κυρίως διότι δεν μπόρεσε να δει την πνευματικότητα και βάθος που βρήκε στην Αρχαία Ελλάδα και στην Ιαπωνία. Στην πορεία κατανόησε πως σε κανέναν πολιτισμό δεν υπάρχει η απόλυτη ελευθερία και πως είναι δύσκολο να κάνει αξιολογική κρίση με αποτέλεσμα να δώσει μια διέξοδο στο δυτικό κόσμο.

Στην Ιαπωνία ζει στην απόλυτη ουτοπία. Δε μιλά μόνο για την ομορφιά και την χάρη που αποπνέει για εκείνον η Ιαπωνία αλλά και για τις ανώτερες αξίες της Ανατολής. Ποια στοιχεία του Ιαπωνικού πολιτισμού αντανακλώνται στο γράψιμο του Λευκάδιου Χερν;

Όταν φτάνει ο Λευκάδιος Χερν στην Ιαπωνία είναι διαβασμένος έχοντας γνώση για τον πολιτισμό της χώρας. Τα πρώτα χρόνια έζησε σε ένα μικρό χωριό, το Ματσούι, όπου γνώρισε τη ζωή των απλών ανθρώπων και από εκεί άντλησε όλες τις ιστορίες του, τα παραμύθια και τα τραγούδια του. Προσπάθησε να αποδώσει την ατμόσφαιρα, τον χαρακτήρα και τις ιδιοτυπίες στην αγγλική γλώσσα. Ο Λευκάδιος Χερν δεν έγραφε για την αυτοκρατορία, την αριστοκρατία και τους Σαμουράι. Αντίθετα μελέτησε τις λαϊκές εκφράσεις και έγραψε για την "λαϊκή ζωή". Έφτιαξε έναν καθρέφτη όπου για πρώτη φορά οι Γιαπωνέζοι είδαν τον εαυτό τους αλλά και για πρώτη φορά ο δυτικός κόσμος είδε μια άλλη πλευρά τις Ιαπωνίας.

Τι είναι αυτό που αποτελεί τη μεγαλύτερη έμπνευση στους μεταγενέστερους καλλιτέχνες από το έργο του Λευκάδιου Χερν;

Ο Λευκάδιος Χερν έγραψε στα αγγλικά και τα βιβλία του γνώρισαν μεγάλη επιτυχία στο δυτικό κόσμο στις αρχές του 20ου αιώνα. Τότε υπήρχε ένα μεγάλο αίτημα από τη Δύση να γνωρίσουν την Ιαπωνία του Χερν. Η Ιαπωνία για πάνω από τρεις αιώνες ήταν κλειστή στον δυτικό κόσμο, όταν το 1850 άνοιξε απότομα κάτω από συνθήκες στρατιωτικής απειλής. Οι Ιάπωνες προσπάθησαν να εισβάλλουν στη σύγχρονη ζωή και είχαν σα μόνο σκοπό να επιβιώσουν και να επιπλεύσουν. Σιγά σιγά η Ιαπωνία άρχισε να γίνεται μεγάλη δύναμη και να έχει ιμπεριαλιστικές βλέψεις και αποτέλεσε μεγάλο ερώτημα για τους δυτικούς. Αυτό το κενό έρχεται να καλύψει ο Λευκάδιος Χερν με τα κείμενά του και τις αναφορές του δίνει μια εικόνα με αποτέλεσμα να αποτελέσει και έμπνευση για τους μεταγενέστερους. Έχουμε μια σαφή επιρροή στον κινηματογράφο όπου συναντούμε πολλά από τα διηγήματα του, όπως για παράδειγμα στην ταινία

Kuitan όπου το 1964 απέσπασε το βραβείο στο Φεστιβάλ των Καννών. Ο Λευκάδιος Χερν έχει επηρεάσει ζωγράφους και άλλους συγγραφείς ανοίγοντας το δρόμο προς την Ιαπωνία. Πολλά από τα κείμενά του διδάσκονται ακόμα και σήμερα στα σχολεία της χώρας. Σήμερα, έρχεται ξανά στο προσκήνιο διεκδικώντας μια έντονη παρουσία καθώς οι ΗΠΑ αλλάζουν πολιτική και στρέφουν το ενδιαφέρον τους στον Ειρηνικό Ωκεανό, εγκαταλείποντας τον Ατλαντικό. Τα κείμενα και οι αναλύσεις του Χερν αποκτούν μια τρομακτική επικαιρότητα, γιατί πρώτος εκείνος πριν από 120 χρόνια είχε αρχίσει να μιλάει γι' αυτά τα ζητήματα. Επομένως στις ΗΠΑ του σήμερα γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στο έργο του, χαρακτηρίζεται ως πρωτοπόρος καθώς είχε ένα είδος οράματος το οποίο σήμερα αρχίζει να πραγματοποιείται.

"Δεν έπρεπε να ζήσω σ' αυτόν τον αιώνα" γράφει ο Λευκάδιος Χερν. Πώς θα αντιμετώπιζε ο συγγραφέας τη σημερινή μας κοινωνία;

Ο Λευκάδιος Χερν παρά τις πολλές και απανωτές κακουχίες και ταπεινώσεις που υπέστη στη ζωή, κατάφερνε να τις ξεπεράσει έχοντας μια ικανότητα να ξεφεύγει μέσα από τα φιλοσοφικά του κείμενα δημιουργώντας μια φαντασιακή και φαναστική διέξοδο. Η φανταστική αυτή διέξοδος αυτή θα μπορούσε να είναι ακόμα και σε έναν άλλον αιώνα δημιουργώντας μια θέση για τον εαυτό του. Υπό αυτήν την έννοια αναζητούσε έναν άλλον φαντασιακό αιώνα στον οποίο θα μπορούσε να βρει μια φαντασιακή θέση για τον εαυτό του όπου η ζωή του θα ήταν πιο εύκολα. Αν ήταν στη δική μας εποχή σήμερα, θα έπρεπε να επαναπροσδιορίσει το τι συμβαίνει στην Ιαπωνία. Η Ιαπωνία του Χερν ήταν μια παραδοσιακή κοινωνία, η οποία με την πάροδο των αιώνων έχει μια τελείως παρουσία στον κόσμο. Σήμερα, υπάρχει μια μερίδα του κόσμου στην Ιαπωνία που αναρωτιέται αν ανοίχτηκαν πολύ γρήγορα στο δυτικό κόσμο. Από την άλλη μεριά ο αντίλογος λέει πως δεν γινόταν διαφορετικά και οτι τώρα το μεγάλο στοίχημα είναι πως κατά την προσαρμογή στο σήμερα και μέσα από μεγάλες θυσίες θα διαφυλάξουν ισχυρό το στοιχείο της ιαπωνικότητας. Ο Λευκάδιος Χερν του σήμερα θα έπαιρνε μέρος σ' αυτό το διάλογο καθώς η Ιαπωνία μετά τη Χιροσίμα και τη Φουκουσιμα επαναπροσδιορίζει τις αξίες του και προσπαθεί να επανατοποθετηθεί ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση.

Κύρα Κάπη