Ο Πέτρος Μάρκαρης εξηγεί στο click@Life πώς εμπνεύστηκε το νέο αστυνομικό του μυθιστόρημα από το...θρίλερ της ελληνικής οικονομίας.

Η δύσκολη ελληνική πραγματικότητα αποτυπώνεται εν θερμώ από την αιχμηρή πένα του Πέτρου Μάρκαρη στο αστυνομικό του μυθιστόρημα «Ληξιπρόθεσμα δάνεια» (εκδ. Γαβριηλίδης) που εμφανίζεται στις λίστες των μπεστ σέλερ.

Ο αστυνόμος Χαρίτος, το λογοτεχνικό alter ego του δημοφιλούς συγγραφέα, δεν προλαβαίνει να χαρεί το γάμο της κόρης του, όταν βρίσκεται και πάλι αμήχανος μπροστά σε μια νέα σειρά φόνων, με θύματα εξέχοντα στελέχη του τραπεζικού συστήματος. Επιπλέον, κάποιος άγνωστος πλημμυρίζει με αφίσες την Αθήνα, προτρέποντας τους πολίτες να μην πληρώσουν τις οφειλές τους στις τράπεζες.

Ο Μάρκαρης έχει την τάση να «δολοφονεί» με εντυπωσιακό τρόπο τους πιο αντιπαθητικούς ήρωές του: πριν λίγα χρόνια στον «Βασικό μέτοχο» (εκδ. Γαβριηλίδης) είχε στραφεί ενάντια στους διαφημιστές, τώρα στο στόχαστρο μπαίνουν οι τραπεζίτες. Και έπεται συνέχεια, καθώς τα «Ληξιπρόθεσμα δάνεια» αποτελούν το πρώτο μέρος της τριλογίας της κρίσης, με φόντο όσα αξιοπερίεργα συμβαίνουν στην Ελλάδα υπό τη σκιά του μνημονίου. Οι ενδιαφέρουσες απόψεις του Μάρκαρη για τα αίτια της ελληνικής κρίσης αποτυπώνονται επίσης στο συλλογικό τόμο «Υπό το μηδέν-τέσσερα σχόλια για την κρίση» (εκδ. Ωκεανίδα), μαζί με τις θέσεις των Τάκη Θεοδωρόπουλου, Πάσχου Μανδραβέλη και Βασίλη Παπαβασιλείου.

Ένας από τους ήρωές σας στα «Ληξιπρόθεσμα δάνεια» προτρέπει τους συμπολίτες του να μην πληρώσουν τα χρέη τους προς τις τράπεζες. Θέλατε να δώσετε «λογοτεχνική φωνή» σε κάτι που ακούτε γύρω σας;

Aπλώς θεώρησα ότι αυτό είναι κάτι που ενδόμυχα κάθε πολίτης πιστεύει. Ο ήρωάς μου το λέει δυνατά, εκφράζει κάτι που ενώ οι πολίτες το πιστεύουν και το επιθυμούν, δεν το διατυπώνουν μεγαλόφωνα.

Περιγράφετε στο βιβλίο σας μια κατάσταση την οποία ήδη βιώνουμε. Αυτή η άμεση σύνδεση με την επικαιρότητα τι κινδύνους κρύβει για έναν συγγραφέα;

Οφείλω να τονίσω ότι στην αρχή το ρίσκο ήταν για μένα μεγάλο. Συνήθως ένας συγγραφέας αφηγείται γεγονότα τα οποία έχουν ήδη παρέλθει. Το να γράφει κανείς ένα μυθιστόρημα για την κρίση την οποία ήδη βιώνουμε, αποτελεί μια πρόκληση. Ίσως να με βοήθησε το γεγονός ότι έχω έναν ήρωα που αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο και ενεστώτα χρόνο, βλέπει δηλαδή τα πράγματα εν τω γίγνεσθαι και αυτό συντέλεσε στο να τολμήσω να κάνω το βήμα.

Στο αστυνομικό σας μυθιστόρημα, μικροπωλητές χάνουν τις δουλειές τους και άνθρωποι απελπισμένοι από τα οικονομικά προβλήματα αυτοκτονούν.

Το θέμα της αυτοκτονίας ήταν μια πραγματική εμπειρία την οποία μου μετέφερε κάποια συγγενής μου. Όσο για τους μικροπωλητές και τους ανθρώπους που κάνουν μεσαία και μικρά επαγγέλματα , δεν νομίζω ότι χρειάζεται ιδιαίτερη έρευνα για να γράψει κανείς: είναι προφανές ότι αυτοί οι άνθρωποι πλήττονται άμεσα και πολύ σκληρά από την κρίση.

To σπαθί είναι το όπλο του εγκλήματος στα «Ληξιπρόθεσμα δάνεια»

Τα παιδιά του πρώτου θύματος στο μυθιστόρημά σας ανήκουν σε μια ελληνική ελίτ που δραστηριοποιείται στον χρηματοπιστωτικό κλάδο. Πώς προέκυψε η σκιαγράφηση αυτών των χαρακτήρων;

Αναφέρομαι σε δύο παιδιά τα οποία έφυγαν και ζουν στο εξωτερικό, βιώνοντας μια τελείως διαφορετική πραγματικότητα. Τα ελληνόπουλα που έφυγαν στο εξωτερικό και επιστρέφουν πίσω-κι αυτή είναι μια δική μου εμπειρία-δεν καταλαβαίνουν την Ελλάδα. Δεν μπορούν να καταλάβουν πώς αυτός ο τόπος λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο. Αυτό ήθελα να θίξω.

Πολλά από τα βιβλία σας με τον αστυνόμο Χαρίτο έχουν γίνει μπεστ σέλερ στο εξωτερικό και ιδιαίτερα στη Γερμανία. Με την Γερμανία μάλιστα έχετε μια ιδιαίτερη σχέση καθώς έχετε ζήσει εκεί, έχετε μεταφράσει τον Γκαίτε του Φάουστ και γνωρίζετε τη γερμανική κουλτούρα. Τι περιμένετε από έναν γερμανό αναγνώστη που θα διαβάζει τα «Ληξιπρόθεσμα δάνεια»;

Το θέμα δεν είναι τι θέλω εγώ. Το θέμα είναι να καταλάβει ο ξένος αναγνώστης της κεντρικής ευρώπης-όχι ο αναγνώστης του Νότου γιατί το γνωρίζει ήδη- ότι αυτά τα μοντέλα τα οποία υποστηρίζουν οι εύπορες χώρες της Ευρώπης δημιουργούν τεράστια προβλήματα σε χώρες πιο αδύναμες οικονομικά, όπως η δική μας. Τα μοντέλα αυτά προσφέρονται για παραδείγματα προς αποφυγή.

Ένας από τους ήρωές σας, ολλανδικής καταγωγής, υποστηρίζει ότι υπάρχουν μόνο ομάδες συμφερόντων.

Αν παρατηρήσουμε γύρω μας θα διαπιστώσουμε ότι οι κοινωνίες γενικά αντιμετωπίζουν μια εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση. Οι κοινωνίες διαλύονται και επιβιώνουν ομάδες που υποστηρίζουν η κάθε μια τα συμφέροντά τους. Ο Ολλανδός, στέλεχος εταιρείας αξιολόγησης, λέει με κυνικό τρόπο αυτό το οποίο ουσιαστικά διαπιστώνουμε στον κόσμο σήμερα.

Ποιες είναι οι αιτίες του φαινομένου, κατά τη γνώμη σας;

Με την παγκοσμιοποίηση το χρήμα αναδείχτηκε ως ο μοναδικός μοχλός για την ανάπτυξη και καταξίωση των ανθρώπων. Συνεπώς από την στιγμή που η μεγάλη πλειοψηφία κυνηγάει την καταξίωση διαμέσου του χρήματος, είναι επόμενο ότι θα επέλθει ένα τρομερό πλήγμα στο συλλογικό βίο. Οι κοινωνίες δεν ζούνε μόνο με το χρήμα αλλά χρειάζονται την αλληλεγγύη και το κοινωνικό κράτος. Ζουν με την αλληλοβοήθεια και την ανάπτυξη μέσα από διαφορετικούς διαύλους. Όλα αυτά τείνουν να καταργηθούν στη σημερινή πραγματικότητα, για να απομείνει αποκλειστικά η οικονομική επιτυχία. Μετράει μόνο ο τρόπος με τον οποίο διαχειριζόμαστε το χρήμα και τίποτα άλλο, οπότε δημιουργούνται εκ των πραγμάτων τρομερά κοινωνικά προβλήματα.

Μου έκανε εντύπωση το γεγονός ότι τελειώνετε το βιβλίο σας με ένα σχόλιο της Αδριανής, ότι το μέσο στην Ελλάδα σώζει ζωές.

Τουλάχιστον μέχρι σήμερα δεν βλέπω να έχει καταργηθεί η δυναμική του μέσου στη χώρα μας. Αυτή είναι η πικρή μου διαπίστωση.

Πώς προέκυψε η συμμετοχή σας στη συλλογική έκδοση «Υπό το μηδέν-τέσσερα σχόλια για την κρίση»; Συμμερίζεστε τις απόψεις των υπόλοιπων συγγραφέων ή γράψατε ανεξάρτητα;

Δεν υπήρχε κάποιο πλάνο να χειριστεί ο καθένας μας ορισμένα θέματα, έτσι ώστε να δημιουργήσουμε ένα σύνολο. Η ιδέα ήταν τέσσερις άνθρωποι από διαφορετικούς χώρους-δύο συγγραφείς, ένας δημοσιογράφος και ένας άνθρωπος του θεάτρου- να κάνουν ένα σχόλιο μικρότερο ή μεγαλύτερο πάνω στην τρέχουσα οικονομική κρίση. Κανείς μας δεν ασχολήθηκε με τα κείμενα των υπολοίπων και όλοι μας τα διαβάσαμε αφού είχαν γραφτεί.

Στο «Υπό το μηδέν» υποστηρίζετε ότι όταν ο πλούτος χτύπησε την πόρτα μας δεν είχαμε τον απαραίτητο πολιτισμό να τον αξιοποιήσουμε. Τι εννοείτε με αυτό;

Εννοώ ότι υπάρχει ένας πολιτισμός της φτώχιας, τον οποίο γνωρίζαμε πολύ καλά και τον αξιοποιήσαμε παραγωγικά. Υπάρχει όμως αντίθετα και ένα «πολιτισμός του πλούτου», τον οποίο η Ελλάδα δεν γνωρίζει. Κι αυτό συμβαίνει γιατί κυρίως στην κεντρική Ευρώπη, ο «πολιτισμός του πλούτου» ήταν προϊόν μιας εξαιρετικά παραγωγικής αστικής τάξης που έθεσε τις προτεραιότητες, σε σχέση με την χρήση και την επένδυση του χρήματος. Εμείς, αντίθετα, δεν είχαμε μια αντίστοιχη τάξη. Στην Ευρώπη, πέραν της αστικής τάξης, τεράστιο ρόλο έπαιξε και η περίοδος του Διαφωτισμού, την ώρα που εμείς βρισκόμασταν υπό Οθωμανική κυριαρχία. Συνεπώς τα κενά αυτά είχαν ως αποτέλεσμα, όταν φτάσαμε στο σημείο να έχουμε χρήματα-και για τα ελληνικά δεδομένα είχαμε αρκετά από το 1981 και μετά-να μην μπορούμε να τα αξιοποιήσουμε με τον σωστό τρόπο. Οπότε αυτή η έλλειψη πολιτισμού οδήγησε τον πλούτο της χώρας σε δύο κατευθύνσεις: στην κατανάλωση και στη διαφθορά.

Είστε απαισιόδοξος ή αισιόδοξος για την οικονομική κρίση;

Αν μου κάνατε αυτή την ερώτηση πριν ένα χρόνο θα σας έλεγα ότι είμαι αισιόδοξος, με την έννοια ότι από τέτοιου είδους κρίσεις, καμία χώρα δεν βούλιαξε. Ακόμα και η Αργεντινή κατόρθωσε με δυσκολία και θυσίες να ορθοποδήσει. Αυτό που με κάνει σήμερα απαισιόδοξο είναι ότι η κρίση ξέφυγε από μια μεμονωμένη ελληνική περίπτωση και απλώνεται ταχύτατα στις χώρες του Νότου. Η αντιμετώπιση της κρίσης αυτής απαιτεί μια πολιτική βούληση και σκέψη που αυτή τη στιγμή απουσιάζει από την Ευρώπη. Βλέπουμε μια πολιτική τάξη στην Ευρώπη που δεν βρίσκει τρόπο να αντιμετωπίσει την κυριαρχία των αγορών και του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Δεν μπορεί ή δεν θέλει;

Νομίζω ότι έχουν χάσει τον έλεγχο των πραγμάτων, οπότε και να θέλουν, δεν μπορούν. Κοινός παρονομαστής είναι ότι οι πολιτικοί δεν έβαλαν σε τάξη το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Έχασαν ή δεν θέλησαν να εκμεταλλευτούν την κατάλληλη ευκαιρία που τους παρουσιάστηκε το 2008, όταν οι τράπεζες βούλιαζαν. Σε εκείνη τη χρονική συγκυρία, ενώ έπρεπε να στηρίξουν τις τράπεζες-όφειλαν ταυτόχρονα να επιβάλλουν κανόνες, όταν ακόμη το σύστημα ήταν αδύνατο και εξαρτιόταν από την οικονομική βοήθεια. Οι πολιτικοί πήραν τα λεφτά των φορολογουμένων, τα έδωσαν χωρίς όρους και προϋποθέσεις σε αυτούς τους ανθρώπους και τώρα έρχονται και λένε ότι δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς...

Πληροφορίες: «Ληξιπρόθεσμα δάνεια», εκδ. Γαβριηλίδη, «Υπό το μηδέν-τέσσερα σχόλια για την κρίση», εκδ. Ωκεανίδα.

ΜΑΝΙΑ ΣΤΑΪΚΟΥ