Ο επιμελητής της έκθεσης «Μεταμορφώσεις των Αθηνών: 'Ανθρωποι-Μνήμες-Μνημεία. Φωτογραφικό οδοιπορικό 1839-1960» που φιλοξενείται στο Μουσείο Ηρακλειδών μιλά στο clickatlife.gr για την έκθεση, για την Αθήνα, τις μικρές και μεγάλες μεταμορφώσεις της και τα κρυφά της μυστικά.

Μπορείτε να μας «συστήσετε» την έκθεση που επιμεληθήκατε στο Μουσείο Ηρακλειδών με θέμα την Αθήνα από το 1839 μέχρι το 1960;

Η έκθεση παρουσιάζει ένα μεγάλο αριθμό φωτογραφιών (300 συνολικά μαζί με τις στερεοσκοπικές), οι οποίες μας μεταφέρουν μέσα στο χρόνο για να μας παρουσιάσουν την Αθήνα όπως εξελίσσεται κοινωνικά και πολεοδομικά. Παράλληλα μπορούμε να παρακολουθήσουμε την αισθητική εξέλιξη της φωτογραφίας μέσα από αυτά τα σπάνια και πολύτιμα έργα Ελλήνων και ξένων φωτογράφων. Οι εκατό στερεοσκοπικές φωτογραφίες μας επιτρέπουν να δούμε την Αθήνα και τους ανθρώπους της, έχοντας την συγκίνηση και τη ψευδαίσθηση ότι ήμασταν κι εμείς παρόντες εκεί εκατό χρόνια πριν.

120 νέες φωτογραφίες προστέθηκαν στην έκθεση «Μεταμορφώσεις των Αθηνών» του Μουσείου Ηρακλειδών από τον Απρίλιο, με επίκεντρο τον άνθρωπο. Ποιος ήταν και είναι ο ρόλος του ανθρώπου-πολίτη στις «Μεταμορφώσεις» της πόλης μας;

Με τις νέες αυτές φωτογραφίες προσπαθήσαμε να παρουσιάσουμε τη φωτογράφηση των ανθρώπων στους δρόμους της πόλης, αλλά επίσης και στα στούντιο των φωτογράφων. Οι φωτογραφίες του 19ου αιώνα, με τις τεχνικές δυσκολίες λόγω της μεγάλης διάρκειας της φωτογραφικής λήψης, μάς παρουσιάζουν την πόλη χωρίς τους κατοίκους της. Για να φανεί κάποιος στη φωτογραφία εκείνη την περίοδο, έτσι ώστε να «περάσει» με ευκρίνεια στην αιωνιότητα, έπρεπε να παραμείνει ακίνητος για μερικά δευτερόλεπτα. Έπρεπε δηλαδή να «συνωμοτήσει» με το φωτογράφο, για να μπορούμε εμείς σήμερα να βλέπουμε την εικόνα του. Εκείνοι που έμπαιναν χωρίς να το γνωρίζουν στο κάδρο του φωτογράφου, καθώς, π.χ., τύχαινε να περπατούν εκεί, μοιραία έχουν γίνει «φαντάσματα». Στον 20ο αιώνα όμως όλα αλλάζουν με τη δυνατότητα φωτογράφησης με γρήγορες ταχύτητες κι επίσης με την παρουσία υπαίθριων και πλανόδιων φωτογράφων που δίνουν στον καθένα τη δυνατότητα να φωτογραφηθεί έναντι ενός μικρού χρηματικού ποσού. Για τους περισσότερους, αυτή η λήψη ίσως υπήρξε η πρώτη και τελευταία της ζωής τους. Στη μεγάλη προβολή βίντεο που γίνεται στο χώρο της έκθεσης όλα αυτά φαίνονται πολύ καθαρά κι έχουμε την αίσθηση πως ταξιδεύουμε στο χρόνο, στη διάρκεια των δυο αιώνων από το 1839 έως το 1960.

Η έκθεση-οδοιπορικό έχει τον τίτλο «Μεταμορφώσεις των Αθηνών: 'Ανθρωποι-Μνήμες-Μνημεία. Φωτογραφικό οδοιπορικό 1839-1960». Ποιοι είναι οι μεγαλύτεροι σταθμοί στις μεταμορφώσεις της Αθήνας μέχρι σήμερα;

Πρώτος σταθμός θα έλεγα ότι είναι η πρώιμη περίοδος από το 1839 έως το 1865, όπου η Αθήνα αρχίζει να καλλωπίζεται και δεντροφυτεύονται οι κύριοι δρόμοι και οι πλατείες. Ο δεύτερος είναι από κείνη την περίοδο και μετά, έως το 1896 με τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ο εικοστός αιώνας και η περίοδος του μεσοπολέμου αποτελεί έναν τρίτο σταθμό. Η καταστροφή της συνοικίας Βρυσάκι ή Βλασσαρούς για τις ανάγκες των ανασκαφών στην Αρχαία Αγορά ύστερα από το 1930, θα στερήσει την Αθήνα από μια λαϊκή παραδοσιακή γειτονιά. Η περίοδος της γερμανικής κατοχής και του εμφυλίου είναι μια άλλη σημαντική, τραγική στιγμή. Τέλος η συστηματική καταστροφή των σπιτιών από το 1960 και μετά  και η κατασκευή των πολυκατοικιών με το γνωστό σύστημα της «αντιπαροχής», θα δώσει το τελικό πλήγμα επιφέροντας αλλαγές στην πολεοδομία των Αθηνών. Η έκθεση φτάνει χρονικά λίγο πριν από αυτή την τελευταία περίοδο.

Και ποια είναι η μεγαλύτερη αλλαγή που σας κέντρισε περισσότερο το ενδιαφέρον μέσα σε αυτά τα χρόνια;

Θα έλεγα δυο πράγματα. Πρώτο, πόσο πράσινη είναι σήμερα η Αθήνα σε σχέση με τα μέσα του 19ου αιώνα που δεν υπήρχαν σχεδόν καθόλου δέντρα. Και δεύτερο, το κενό στην Αρχαία Αγορά με τις πέτρες και τα χώματα, μια περιοχή που έσφυζε από ζωή έως το 1930.

«Η ιστορία χρειάζεται την αλήθεια της μνήμης για να γραφτεί» αναφέρετε στο σημείωμά σας. Πόσο αντικειμενική και αληθινή μπορεί να είναι η μνήμη για να γράψει ιστορία;

Η Μνήμη ή Μνημοσύνη στη μυθολογία είναι η μητέρα των εννέα Μουσών. Μια από αυτές, πέραν αυτών που έχουν να κάνουν με τη τέχνη και το λόγο, είναι και η Κλειώ, η προστάτιδα μούσα της Ιστορίας.

Και πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της μνήμης και του παρελθόντος για τον σχεδιασμό του μέλλοντος;

Ερευνώντας και μαθαίνοντας το παρελθόν μας, γνωρίζουμε καλύτερα το παρόν και μπορούμε να προβλέψουμε και σχεδιάσουμε το μέλλον μας. Βρίσκουμε δηλαδή την ιστορική μας συνέχεια.

Σας αρέσει η Αθήνα του σήμερα;

Μου αρέσει γιατί μικρά, αναπάντεχα θαύματα και θεάματα μπορεί ανά πάσα στιγμή να σε εκπλήξουν. Αυτό δεν συμβαίνει στις ωραίες αλλά μονότονες πόλεις του Βορρά, όπως το Παρίσι, όπου περνώ τον περισσότερο χρόνο μου.

Αν μπορούσατε να επαναφέρετε κάτι από τα παλιά, τι θα ήταν αυτό;

Τη χαμένη γειτονιά της Βλασσαρούς και τα παιδιά που παίζουν μπροστά στο Αρτοποιείον «Η Χρυσή Καρδιά».

Βάλια Κανελλοπούλου