Η Μαρζάν Σατραπί βρέθηκε χθες στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών για μια συζήτηση εφ’ όλης της ύλης με τη δημοσιογράφο Άννα Δαμιανίδη. Παρόντες στο «κουτσομπολιό» τους ήμαστε κι εμείς, οπότε σας μεταφέρουμε τα όσα ακούσαμε.

«Στο Ιράν έχουμε πολύ χιούμορ. Αγαπάμε όσους μας έκαψαν και μας κατέστρεψαν και δίνουμε τα ονόματά τους στα παιδιά μας. Έχουμε πολλούς Αλέξανδρους για παράδειγμα». Κάπως έτσι έγινε η πρώτη μας επαφή με τη φανταστική Μαρζάν Σατραπί που έσπασε τον πάγο από νωρίς, προϊδεάζοντάς μας για το τι θα ακολουθήσει.

Η Γαλλοϊρανή συγγραφέας και σκηνοθέτις έγινε γνωστή στο ευρύ κοινό το 2007 μέσα από την ταινία κινουμένων σχεδίων Περσέπολις. Το ασπρόμαυρο φιλμ εξιστορούσε τη ζωή μιας ανήσυχης έφηβης (της ίδιας της Σατραπί) στην Τεχεράνη του ’70 και κατά την περίοδο της Ισλαμικής Επανάστασης μέχρι την ενηλικίωσή της στο Παρίσι. Το φιλμ αγαπήθηκε αμέσως για τον ασυγκράτητο σαρκασμό του και την παντελή έλλειψη μελοδραματισμού, στοιχεία που χαρακτηρίζουν άλλωστε και την ίδια τη δημιουργό. Αποτέλεσμα, να πάει «σκαστό» στις Κάννες -απ’ όπου κι έφυγε με το Βραβείο Κριτικής Επιτροπής- και στα Όσκαρ, όπου ήταν υποψήφιο στην κατηγορία καλύτερου animation.

Η επιτυχία της ταινίας ήταν δεδομένη από νωρίς. Κι αυτό γιατί η ομώνυμη σειρά κόμικς, πάνω στα οποία πάτησε το φιλμ, είχε λάβει διθυραμβικές κριτικές σε σημείο να συγκρίνεται με το Maus, το κορυφαίο graphic novel του 20ού αιώνα, του Art Spiegelman. Αν και η Σατραπί δεν συμφωνεί απόλυτα με τον χαρακτηρισμό, το Περσέπολις είναι μια ειλικρινής «αυτοβιογραφία» που αντανακλά την προσωπικότητά της στον απόλυτο βαθμό. Το ξεκαρδιστικό χιούμορ, οι καυστικές ατάκες και η καλαίσθητη εικονογράφηση το ξεχώρισαν από νωρίς με αποτέλεσμα να μεταφραστεί σε 40 γλώσσες και να πουλήσει περισσότερα από 1,5 εκατομμύρια αντίτυπα διεθνώς.

Το μυστικό της επιτυχίας βρίσκεται φυσικά στην ίδια την «ηρωίδα», την εκρηκτική Σατραπί. Μια γυναίκα που δεν περνά σε καμία πρίπτωση απαρατήρητη: Έχει μαύρα, μακριά και πυκνά μαλλιά, φορά πάντα κόκκινο κραγιόν, είναι χειμαρρώδης, ετοιμόλογη, αθυρόστομη, δυναμική, οριακά αλαζονική. Καπνίζει πολύ, μιλάει περισσότερο, κάνει χειρονομίες, αφηγείται προσωπικές ιστορίες που σε κάνουν να διπλωθείς από το γέλιο, βρίζει, ωρύεται, στοχάζεται δυνατά. Σε μαγνητίζει το δίχως άλλο. Κυρίως είναι, όμως, ένας άνθρωπος με υψηλό επίπεδο εξυπνάδας, στοιχείο που συνδέεται άρρηκτα με το χιούμορ, όπως θα μας πει αργότερα. Κι από αυτό, διαθέτει επίσης άφθονο.

Η βραβευμένη συγγραφέας και σκηνοθέτις ζει μόνιμα στο Παρίσι όπου και συνεχίζει να σκηνοθετεί ταινίες, όχι όμως να σχεδιάζει κόμικς. Αυτό είναι ένα κεφάλαιο που μάλλον έχει κλείσει για εκείνη, αφού την κέρδισε το «δημιουργικό στρες» του σινεμά. Στην κουβέντα μας στη Στέγη (και λέω μας γιατί όσοι βρεθήκαμε εκεί, έτσι το νιώσαμε), η πληθωρική Σατραπί μίλησε για όλα: για το Περσέπολις και το Ιράν, για τον φεμινισμό και την Ακροδεξιά, για τον Τραμπ, τη Χρυσή Αυγή, την ελληνική κρίση, την πολιτική, το σινεμά. Παραθέτουμε τις καλύτερες ατάκες της:

Για τη συγγραφή:
«Ο ποιητής ήταν σκνίπα όταν έγραφε ποίηση. Ίσως κι εγώ να τα είχα κοπανήσει όταν έκανα το Περσέπολις».

Για την ταινία Περσέπολις:
«Δεν ήθελα να το κάνω. Πίστευα πως θα κάνω τη χειρότερη ταινία στην ιστορία του κινηματογράφου».

Για την ηρωίδα του Περσέπολις, Μάρτζι:
«Ήθελα να γράψω την ιστορία όπως την έζησα κι έτσι χρησιμοποίησα τον εαυτό μου ως μέσο για να την αφηγηθώ. Δεν είμαι ιστορικός, ούτε κοινωνιολόγος, έδωσα απλώς τη δική μου εικόνα στο τι συνέβη τότε. Το Περσέπολις είναι, λοιπόν, μια κριτική του τι συνέβη στο Ιράν μέσα από τη δική μου σκοπιά».

«Ναι, ήταν επικίνδυνο εγχείρημα, αλλά καμιά φορά πρέπει να παίρνουμε τα ρίσκα μας, είναι αναγκαιότητα τα έργα σαν το Περσέπολις».

Βιβλίο-Σινεμά:
«Όταν διαβάζω τις τελευταίες σελίδες του βιβλίου μου, δε νιώθω ούτε έκπληξη ούτε ενθουσιασμό. Προφανώς, εγώ το έχω γράψει, ξέρω τι έχει προηγηθεί σε όλες τις προηγούμενες σελίδες. Αντιθέτως, στο σινεμά είναι μια συνολική δουλειά. Είναι συναρπαστικό να βλέπεις πως βγήκε όλο αυτό μέσα από τη δουλειά άλλων, περιμένω με ενθουσιασμό να δω το τέλος κάθε φορά. Υπάρχει το στοιχείο της έκπληξης».

Για την εμπειρία των γυρισμάτων:
«Μισούσα το ότι έπρεπε να συνεργάζομαι κάθε μέρα και για τόσες ώρες με τόσους πολλούς ανθρώπους. Ξυπνούσα το πρωί και πήγαινα στη δουλειά κι ήταν όλοι τόσο ευχάριστοι και χαρούμενοι κι εγώ ευχόμουν απλώς να πεθάνουν. Ήθελα να τους σκοτώσω όλους. Τους αγάπησα ένα χρόνο μετά, όταν πια το πρότζεκτ ήταν στα τελειώματα. Ήταν μια μύηση η εμπειρία της ταινίας, ανακάλυψα ότι μπορώ να συνεργάζομαι με ανθρώπους. Είμαι πολύ μοναχική, δεν μπορώ να είμαι πολλή ώρα με κόσμο».

Για το Ιράν:
«Είχε βαθιά συντηρητική κουλτούρα, γι αυτό έφυγα. Έχω να επιστρέψω 17 χρόνια».

«Δύο πράγματα γνωρίζει ο κόσμος για το Ιράν: το νικάμπ και τα πυρηνικά. Αυτή η αντίληψη πρέπει να αλλάξει. Πρέπει να ακούμε και να παίρνουμε απόσταση πριν κρίνουμε».

Για τη δικτατορία του Ιράν:
«Η δικτατορία στο Ιράν μετρά 37 χρόνια. Σε ιστορική κλίμακα δεν είναι πολύ, στη δική μου κλίμακα που είμαι 46 ετών, φυσικά είναι πολύ. Αλλά η ιστορία διαμορφώνει τις εξελίξεις. Καμία δικτατορία δεν κρατά για πάντα. Ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος να ζει ελεύθερος».

Για το νικάμπ:
«Τα πράγματα αλλάζουν μόνο χωρίς βία, όχι με επαναστάσεις. Αυτό που χρειάζεται είναι η βαθιά κι αργή πολιτιστική αλλαγή, μέσα από κινήματα και ενσυνείδητες αποφάσεις που ζυμώνονται με τον καιρό».

Για την απαγόρευση του νικάμπ στη Γαλλία:
«Δεν συμφωνώ. Όπως ανέφερα ξανά, οι αλλαγές ξεκινούν από μέσα μας κι όχι επειδή μας τις επιβάλλουν. Το να απαγορεύεις το νικάμπ έχει την ίδια λογική με το να το επιβάλλεις. Ποια είμαι εγώ που θα σου πω τι θα κάνεις; Αυτό με κάνει ίδια με τους άλλους. Το μόνο που θα καταφέρουν με αυτό το νόμο είναι να αποθαρρύνουν τις μουσουλμανικές οικογένειες να στέλνουν τις κόρες τους στο σχολείο με αποτέλεσμα να τις παντρεύουν στα 16 με κάποιον με τα ίδια φρονήματα. Δε τους δίνουν έτσι την επιλογή της εκπαίδευσης που θα τις κάνει να πετάξουν το νικάμπ ενσυνείδητα, από επιλογή τους».

Για τις γυναίκες στο Ιράν:
«Στη Δύση συνηθίζουν να παρουσιάζουν τις Ιρανές σαν θύματα, σαν κακομοίρες γεμάτες αυτολύπηση. Κι όμως, οι γυναίκες στο Ιράν είναι πολύ μαχητικές. Σήμερα εργάζονται, υπάρχουν πιο πολλές φοιτήτριες απ΄ ότι φοιτητές στα πανεπιστήμια. Μπορεί αυτή τη στιγμή να μην είναι εκπαιδευτικά και πολιτιστικά έτοιμες να βγάλουν το νικάμπ, ωστόσο αυτό κάποια στιγμή θα γίνει. Πιστεύω στην αργή εξέλιξη».

Για τον φεμινισμό:
«Ο φεμινισμός δε μ’ αρέσει πολύ σήμερα, δεν έχει χιούμορ. Αν φεμινισμός σημαίνει πως κάθε τι κακό είναι αντρικό, τότε δεν πιστεύω σε αυτόν. Είμαι υπέρ του ανθρωπισμού και της ισότητας».

Για τη δική της Ευρώπη:
«Τα δύο τρίτα της ζωής μου ζω στην Ευρώπη, επομένως η Δύση έχει πάψει να με μαγεύει εδώ και καιρό γιατί πολύ απλά ανήκω σε αυτήν. Δεν είμαι απλώς παρατηρητής. Το Ιράν υπάρχει ακόμα μέσα μου, ωστόσο, για να προχωρήσεις πρέπει να θάψεις εν μέρει το παρελθόν. Το έκανα κι εγώ για να μπορέσω να ζήσω».

Για την Ευρώπη των προσφύγων:
«Είναι απαίσιο όλο αυτό. Δεν έχουν επιλογή οι άνθρωποι! Ακούω τους δεξιούς να λένε “Φταίει η χαλάρωση που φτάσαμε εδώ!” και τους αριστερούς να απαντούν “Πρέπει να κατανοήσουμε το δράμα των προσφύγων”. Τίποτα δεν πρέπει να κατανοήσουμε, όποιος είναι  ρατσιστής είναι ηλίθιος! Πρέπει να το καταπολεμήσουμε αυτό!»

Για την Ακροδεξιά:
«Η Ακροδεξιά αναπτύσσεται. Δεν είναι και πολύ cool τα πράγματα ούτε για τη Δύση αυτή τη στιγμή. Στη Βρετανία Brexit, στην Αμερική Τραμπ, στη Γαλλία Λεπέν, εσείς εδώ έχετε Χρυσή Αυγή. Ο ρατσισμός εξαπλώνεται. Ναι, τώρα πάνε προς το χειρότερο, αλλά η ιστορία αλλάζει συνεχώς κι όλο αυτό δε θα κρατήσει για πάντα. Σε 10 χρόνια τα πράγματα θα ‘ναι καλύτερα. Είναι ζήτημα ενέργειας, είναι οι νόμοι της φυσικής που το επιτάσσουν». 

Για τη βία:
«Είμαι υπέρ της βίας σε μερικές περιπτώσεις. Για παράδειγμα, τις προάλλες, επιστρέφοντας αργά το βράδυ στη γειτονιά μου στο Παρίσι, είδα έναν άστεγο να κάθεται στα σκαλιά του σπιτιού μου. Σκέφτηκα πως θα πεινούσε οπότε ανέβηκα πάνω να του κάνω ένα σάντουιτς. Όταν κατέβηκα να του το δώσω, μια γυναίκα με σταμάτησε και μου είπε "Μην τους ταΐζετε". Της είπα πως είναι άνθρωπος και όχι περιστέρι. Εκείνη επέμεινε στο δικό της κι εγώ στο δικό μου μέχρι που της είπα γεμάτη θυμό: "Aν δε σκάσεις, θα σε χτυπήσω". Σκέφτηκα πως αν κάποιος την απειλήσει 3-4 φορές πως θα τη δείρει, μάλλον θα σκεφτεί πριν μιλήσει την επόμενη φορά».

Για τον Τραμπ:
​«Με τον Τραμπ φοβάμαι πολύ να πάω στην Αμερική. Έχω γαλλικό διαβατήριο αλλά δε με λες και ξανθιά με γαλάζια μάτια. Αν επί Ομπάμα χρειαζόμουν 15 λεπτά άβολα βλέμματα κι άλλα τόσα για εκτενή έλεγχο στο αεροδρόμιο, φαντάσου τώρα με Τραμπ! Δεν έχω τόσο χρόνο. Ευτυχώς ασχολούμαι με τον ευρωπαϊκό κινηματογράφο οπότε τα ταξίδια στην Αμερική δεν είναι καθόλου απαραίτητα».

Για την εξέλιξη της κοινωνίας:
«Τι είναι η κοινωνία; Ένας ζωντανός οργανισμός που αποτελείται από ανθρώπους, εμάς. Η κοινωνία θα αλλάξει λοιπόν μόνο αν αλλάξει ο καθένας από εμάς ατομικά».

Για τη διαφορετικότητα:
«Για μένα το ιδανικό θα ήταν να μπορεί όποιος θέλει να ζει όπως θέλει. Να κυκλοφορεί γυμνός αν γουστάρει. Ελευθερία είναι ο σεβασμός στη διαφορετικότητα του άλλου».

Για την ελληνική κρίση:
«Με εκνεύριζε που άκουγα όλο κακά λόγια για τους Έλληνες. Η Δύση θα πρέπει να πληρώνει πνευματικά δικαιώματα στην Ελλάδα μέχρι το τέλος του κόσμου για όσα έχει προσφέρει η χώρα στον πολιτισμό».

«Αγόραζα κούτες τσιγάρα Sante και πήγαινα στη Γερμανία. Ήθελα να στηρίξω τους Έλληνες με τον τρόπο που μπορούσα».

Για την πολιτική:
«Εγώ, στην πολιτική, ποτέ! Ήμουν πολύ κοντά σε όλο αυτό και γνωρίζω τη βρώμα που κρύβει. Θέλω όταν πλένω τα δόντια μου το βράδυ, να με κοιτάζω στα μάτια και να νιώθω καλά, να μην ντρέπομαι».

Για την επιτυχία της:
«Ίσως ακουστεί λίγο αλαζονικό αυτό που θα πω αλλά με θεωρώ επιτυχή. Το πρόβλημα είναι πως επειδή κατά κάποιο τρόπο γνωρίζω εκ τω προτέρων το μυστικό της επιτυχίας, αισθάνομαι καμιά φορά λες κι αυτή η «γνώση» σημαίνει πως ουσιαστικά εξαπατώ τον κόσμο».

«Νιώθω τυχερή που ζω κάνοντας αυτά που μου αρέσουν».

Η Μαρζάν Σατραπί μεγάλωσε στην Τεχεράνη, προτού φύγει για τη Βιέννη και από εκεί για το Στρασβούργο, όπου σπούδασε Διακοσμητικές Τέχνες. Εκτός από τη σειρά Περσέπολις, έχει γράψει άλλα δύο κόμικς για ενηλίκους: το «Κοτόπουλο με Δαμάσκηνα», το οποίο επίσης διασκεύασε για τη μεγάλη οθόνη, καθώς και το σπαρταριστό «Κεντήματα», στο οποίο μια παρέα γυναικών, που εκπροσωπούν τρεις γενιές, συναντιούνται γύρω από ένα σαμοβάρι για να κουτσομπολέψουν, να ανταλλάξουν μυστικά, να αφηγηθούν προσωπικές ιστορίες, να μιλήσουν για τις σχέσεις, τους άνδρες και το σεξ. Αυτή τη στιγμή ετοιμάζει την επόμενη ταινία της, για την οποία ωστόσο δεν μπορεί να αποκαλύψει τίποτα  πέρα από το ότι βασίζεται σε βιβλίο κι αφορά τη ζωή των γυναικών το 1910 στη Βρετανία.

ΣΟΦΙΑ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ
[email protected]