Κάθε εβδομάδα κάνουμε ένα αφιέρωμα στον ευρύτερο χώρο της τέχνης (των εικαστικών, της μουσικής, του βιβλίου). Ξεκινάμε με τον χαρισματικό και αινιγματικό καλλιτέχνη που επηρέασε όσο κανένας άλλος την τέχνη στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.

Μαζί με τον Pablo Picasso, τον Jackson Pollock και τον Marcel Duchamp, ο Andy Warhol είναι ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους και σημαντικούς καλλιτέχνες του 20ού αιώνα και αναμφίβολα ο πιο γνωστός Αμερικανός καλλιτέχνης. Μια απλή αναζήτηση στο Google ή το Amazon αποκαλύπτει πόση κουβέντα γίνεται και πόσα βιβλία έχουν γραφτεί τόσο για το έργο του, όσο και για τον ίδιο.

Ο Warhol θεωρείται  ένας από τους δυο καλλιτέχνες (ο άλλος είναι Picasso) με την μεγαλύτερη επιρροή στον 20ό αιώνα.

Ο Αμερικανός καλλιτέχνης είχε καταλυτική επιρροή στο έργο πολλών γενεών συναδέρφων του σε παγκόσμιο επίπεδο. Και μιλάμε για δημουργούς τόσο από τον χώρο των «καλών τεχνών», όσο και για φωτογράφους, κινηματογραφιστές, μουσικούς και σχεδιαστές μόδας από τη δεκαετία του 1960 και μετά. Αναφορικά με την επιρροή του τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, η Phoebe Hoban, βιογράφος του Jean-Michel Basquiat, τον παρομοίωσε με «έναν ασπρομάλλη Μάγο του Οζ» στα μάτια των σπουδαστών τέχνης, ενώ η πετυχημένη καριέρα του ενέπνεε κάθε αριστούχο και ανερχόμενο καλλιτέχνη.

Σε αντίθεση με τους περισσότερους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα (και γενικότερα), ο Warhol ασχολήθηκε σε μεγάλο βάθος με διάφορα μέσα. Πέραν της pop ζωγραφικής του, για την οποία είναι ευρέως γνωστός, ο Warhol εργάστηκε εξίσου σκληρά σε άλλους χώρους. Ο συγγραφέας και θεωρητικός κινηματογράφου Peter Wollen εξηγεί ότι ο Warhol υπήρξε κινηματογραφιστής, συγγραφέας, φωτογράφος, αρχηγός συγκροτήματος (ελέω της ανάμιξης του στους Velvet Underground), παραγωγός τηλεοπτικής σειράς, σχεδιαστής παραθύρων, ηθοποιός, μοντέλο, κωμικός, εκδότης και συντάκτης περιοδικού, επιχειρηματίας, συλλέκτης και καλλιτέχνης, μεταξύ άλλων. Με άλλα λόγια, ήταν ένας «Homo Universalis» για την pop εποχή. Το βιβλίο του «a: A Novel» συγκαταλέγεται στα δέκα πιο σημαντικά που κυκλοφόρησαν τη δεκαετία του 1960, ενώ οι ταινίες πορτρέτα του (όπως τα «Henry Geldzahler», «Poor Little Rich Girl» και «Beauty #2») θεωρούνται ότι ανήκουν στις πιο εξαιρετικές ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου.

Ο ιστορικός τέχνης Robert Rosenblum χαρακτηρίζει το έργο του Warhol ως ένα «newsreel» και μια συντετμημένη οπτική ανθολογία των πιο εντυπωσιακών πρωτοσέλιδων, προσωπικοτήτων, μυθικών πλασμάτων, φαγώσιμων, τραγωδιών, έργων τέχνης, ακόμα και τα οικολογικά προβλήματα των τελευταίων δεκαετιών. Κατά τον Rosenblum, το έργο του Warhol είναι η πιο «πλήρης χρονοκάψουλα» για την περίοδο 1962-1987, σε σχέση με κάθε άλλο καλλιτέχνη της εποχής. Όπως εξηγεί στη συνέχεια, ο Warhol κατάφερε να αποτυπώνει τα πιο σημαντικά γεγονότα της εποχής, από την αυτοκτονία της Marilyn Monroe μέχρι την άνοδο της Κομμουνιστικής Κίνας. Παράλληλα όμως ασχολήθηκε εκτεταμένα με φιλοσοφικά ζητήματα του σύγχρονου πολιτισμού, από την αντίληψη για τον θάνατο και την καταστροφή μετά την Χιροσίμα, καθώς και την «απειλή» της μηχανικής αναπαραγωγής απέναντι στη ξεπερασμένη προσκόλληση και πίστη (τόσο εμπορικά όσο και αισθητικά) στα χειροποίητα και πρωτότυπα έργα.

Όπως είναι γνωστό, ο Warhol ήταν από τους πρωτεργάτες της Pop Art και μαζί με άλλους καλλιτέχνες όπως ο Roy Lichtenstein, ο Tom Wesselmann και ο James Rosenquist, «εκθρόνισε» τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό ως το πιο σημαντικό avant-garde καλλιτεχνικό κίνημα στην Αμερική στις αρχές της δεκαετίας του 1960.

Για τον Warhol ο καλλιτέχνης θυμίζει περισσότερο έναν σχεδιαστή μόδας, όπου το τελικό «προϊόν» δεν είναι συνδεδεμένο φυσικά με τον δημιουργό του, αλλά εννοιολογικά. Ο Stephen Watson, συγγραφέας του «Factory Made: Warhol and the Sixties» εξηγεί ότι πριν την περίοδό του στο «Εργοστάσιο», η πατρότητα των έργων του ήταν ξεκάθαρη. Ύστερα όμως από τα μέσα της δεκαετίας του 1960, ο Warhol θόλωσε την διαχωριστική γραμμή μεταξύ του υποκειμένου και του δημιουργού και ο ρόλος του παρέμενε διφορούμενος. Δηλαδή μπορεί να μην σκηνοθέτησε τις ταινίες, να έγραψε το μυθιστόρημα του ή να έκανε την παραγωγή στον πρώτο δίσκο των Velvet Underground με την παραδοσιακή έννοια, αλλά όλα αυτά φέρουν τη σφραγίδα του Warhol και δεν θα μπορούσαν να συμβούν χωρίς αυτόν.

Ακόμα και μετά την περίοδο του στο «Εργοστάσιο», ο Warhol συνέχισε να αμφισβητεί και να επαναπροσδιορίζει την αντίληψη για την ατομική «πατρότητα», ολοκληρώνοντας χιλιάδες έργα στα οποία η εμπλοκή του ήταν αμφίβολη, καθώς και συνεργαζόμενος με άλλους καλλιτέχνες, ειδικά τη δεκαετία του 1980. Η πρωτοφανής, για την εποχή, συνεργασία του με τον Jean-Michel Basquiat είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Τα εκατοντάδες έργα στα δύο χρόνια συνεργασίας τους δημιουργήθηκαν από δύο καλλιτέχνες που απέκτησαν φήμη σε διαφορετικές περιόδους (την δεκαετία του 1960 και 1980), είχαν διαφορετικές φυλετικές, κοινωνικές και οικονομικές καταβολές, ενώ ανταγωνίζονταν ο ένας τον άλλον στην αγορά της τέχνης την ίδια εποχή.

Ένα από τα έργα της συνεργασίας του Andy Warhol με τον Jean-Michel Basquiat.

Σε αντίθεση με τους πιο κατανοητές και ρεαλιστικές προσωπικότητες χαρισματικών καλλιτεχνών όπως ο Picasso και ο Salvador Dali, ο Warhol είχε μια πιο αινιγματική φυσιογνωμία. Ο Stephen Koch, συγγραφέας του πρώτου βιβλίου για τη ζωή και τις ταινίες του Warhol, βλέπει τον Αμερικανό καλλιτέχνη ως ένα νέο είδος αυθεντίας στον κόσμο της τέχνης. Όπως εξηγεί, ο Warhol ήταν εξαιρετικός χειριστής της παθητικής εξουσίας και έγινε διάσημος όταν σταμάτησε να είναι πρόσωπο και μετατράπηκε σε «παρουσία» και φαινόμενο. Μέσω της σιωπηλής και βουβής παρουσίας του, έδινε την εντύπωση ενός απελευθερωμένου πλάσματος χωρίς ανάγκες. Η περιπαικτική διάθεση και οι αινιγματικές αυτοβιογραφικές αναφορές του Warhol έδωσαν άλλη αξία και ενδιαφέρον στο έργο του. Ο Warhol είχε πει για παράδειγμα ότι τα έργα και οι ταινίες του αποτυπώνουν το ποιος είναι, γεγονός που έχει κάνει κριτικούς να ψάχνουν για βαθύτερα νοήματα και σχέσεις μεταξύ των δηλώσεων και των έργων του.

Harry SK Tan

Πριν το Andy Warhol, η αναγνωρισιμότητα για τους avant-garde καλλιτέχνες ήταν σχετική και ήταν εξαιρετικά σπάνιο να ξεπεταχτεί κανείς όπως ο Jackson Pollock. Το περισσότερο στο οποίο μπορούσε να αποσκοπήσει κανείς ήταν μια αναφορά στον Τύπο της εποχής και σε αφιερώματα στα περιοδικά τέχνης – με το περιορισμένο αναγνωστικό κοινό τους. Όλα αυτά όμως άλλαξαν με τον Warhol, ο οποίος, όπως έλεγε ο ίδιος, μετέτρεψε την Τέχνη σε επιχείρηση και χειραγωγούσε τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Ο Warhol κατανόησε την λατρεία της προσωπικότητας των μίντια και είχε την εξαιρετική ικανότητα να προσελκύει την προσοχή. Ήταν φαινομενικά πάντα στο κατάλληλο μέρος, την κατάλληλη στιγμή με τα κατάλληλα άτομα και πάντα ετοιμόλογος.

Ο Andy Warhol παραμένει γνωστός κυρίως για την Pop Art, με την έκθεση του από συσκευασίες δημοφιλών προϊόντων, όπως Brillo, Heinz Tomato Ketchup, Kellogg's Corn Flakes, Del Monte Peach Halves και Mott's Apple Juice να θεωρείται μια από τις σημαντικότερες των τελευταίων 50 ετών. Για τον φιλόσοφο και κριτικό τέχνης Arthur Danto, η έκθεση αυτή έθεσε τις βάσεις της φιλοσοφικής αισθητικής στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Μαζί με τον Robert Rauschenberg, o Warhol ήταν από τους πρώτους καλλιτέχνες που χρησιμοποίησαν συχνά την μεταξοτυπία στα έργα τους. Ο Rosenblum υπογραμμίζει ότι ο Warhol κατάφερε σχεδόν μόνος του να αναβιώσει τα μεγαλοπρεπή πορτρέτα σημαντικών και εντυπωσιακών προσώπων, που αξίζουν να αφήσουν τα αποτύπωμα τους στην ιστορία της ζωγραφικής.

Wikipedia

Η αξία του Warhol στον κόσμο της τέχνης δεν περιορίστηκε μόνο στην καλλιτεχνική συμβολή του, αφού βοήθησε να αλλάξουν οι αντιλήψεις για την σεξουαλικότητα. Σύμφωνα με τον βιογράφο Victor Bockris, ο Warhol ενδιαφερόταν να ξεπεράσει την ιδέα της ετεροφυλοφιλίας ως αρχή και τέλος του σεξ και παρουσίαζε την ομοφυλοφιλία ως κάτι συνηθισμένο. Για τον Wayne Koestenbaum, αντίστοιχα, ο Warhol αποφάσισε να γίνει ζωγράφος για να αποδομήσει το μύθο του Pollock και να αποδείξει ότι η δημοφιλία στις τέχνες δεν περιοριζόταν στη συμβατικότητα.

Επιμέλεια: ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΛΕΓΡΙΝΗΣ / [email protected]