Mετά από ένα εξαντλητικό οχτάμηνο μυστικοπάθειας, συστηματικής ασάφειας και εικασιών, οι συντελεστές της μεγάλης εικαστικής διοργάνωσης άνοιξαν τα χαρτιά τους.

Πρωί Πέμπτης 6 Απριλίου, λίγο μετά της 12.00. Βρισκόμαστε δύο μόλις μέρες πριν από τα επίσημα εγκαίνια της 14ης documenta, του σπουδαιότερου ίσως εικαστικού γεγονότος στον κόσμο (μαζί με την Μπιενάλε της Βενετίας), και σίγουρα του μεγαλύτερου που έχει φιλοξενήσει η Αθήνα μέχρι σήμερα. H συνέντευξη Τύπου ξεκινά στην κατάμεστη Αίθουσα Τριάντη του Μεγάρου Μουσικής, παρουσία χιλιάδων ανθρώπων της τέχνης από κάθε γωνιά της γης. Οι προσδοκίες και τα ερωτηματικά είναι πρόδηλα στα πρόσωπά τους, κι αυτό εξαιτίας του πέπλου μυστηρίου που φορούν οι εκπρόσωποι της documenta κατά τα δύο χρόνια της παραμονής τους στην Αθήνα.

Ανάμεσα στους παρευρισκομένους, βρίσκονται περισσότεροι από 1.500 Έλληνες και ξένοι δημοσιογράφοι που κατέφτασαν στην πόλη για να καταγράψουν το διακύβευμα της 14ης documenta, που για πρώτη φορά στην πολυετή ιστορία της αλλάζει χωροχρόνο και από «έκθεση των 100 ημερών» στο Κάσελ γίνεται «έκθεση των 365 ημερών» μεταξύ Κάσελ και Αθήνας, όπως θα πει αργότερα ο Paul B. Preciado, ο άνθρωπος που επιμελήθηκε την αμφιλεγόμενη «Βουλή των Σωμάτων» που πυροδότησε πόλωση στον εγχώριο εικαστικό διάλογο τον περασμένο Σεπτέμβριο στο Πάρκο Ελευθερίας.

Το ξεκίνημα της συνέντευξης Τύπου έγινε εντυπωσιακά, δίνοντας ταυτόχρονα το στίγμα της φετινής έκθεσης. Με το σήκωμα της αυλαίας, αντικρύσαμε μια μεγαλειώδη ορχήστρα 300 σχεδόν ατόμων, παρατεταγμένων σε σειρές από καθίσματα. Ήταν όλοι οι άνθρωποι της documenta 14, διοργανωτές, συνεργάτες και καλλιτέχνες, που σύσσωμοι και λουσμένοι σε ένα καθηλωτικό μπλε-μωβ φως, ένωσαν τις φωνές και τα σώματά τους, για να εκτελέσουν τον «Επίκυκλο» του μεγάλου Έλληνα συνθέτη Γιάννη Χρήστου, ένα έργο που έθεσε, όπως θα μας πουν αργότερα, το πειραματικό πλαίσιο για τις συνεδρίες της documenta 14. Ο «Επίκυκλος» που είχε παρουσιαστεί το 1968 σε μορφή χάπενινγκ στο ξενοδοχείο Χίλτον, επανήλθε πολλές φορές στις τοποθετήσεις των διοργανωτών της documenta κατά τη συνέντευξη Τύπου, ενώ πρόκειται να παρουσιαστεί και στα εγκαίνια της έκθεσης στις 8 Απριλίου στο Ωδείο Αθηνών, υπό τον τίτλο «Γιάννης Χρήστου Epicycle, 1968-2017» σε προσαρμογή από τον Rupert Huber.

Μετά το φαντασμαγορικό οπτικοακουστικό ξεκίνημα, τη σκυτάλη πήρε ο καλλιτεχνικός διευθυντής της documenta 14, Adam Szymczyk, που κατά πολλούς θεωρείται ο ροκ σταρ της σύγχρονης τέχνης, λόγω των punk αναφορών στην εμφάνισή του αλλά και της γενικότερης ιδιοσυγκρασίας του. Ήταν μόλις η πρώτη από τις 12 ομιλίες που θα ακολουθούσαν. Αφού ευχαρίστησε συνεργάτες, καλλιτέχνες, ιδρύματα και φορείς, ο Szymczyk έφτασε στο «μεδούλι» της φετινής έκθεσης που δεν είναι άλλο από το πολυσυζητημένο μάθημα που υπονοεί ο τίτλος εργασίας της «Μαθαίνοντας από την Αθήνα». «Ποιο είναι το μεγάλο μάθημα; Ότι δεν υπάρχει μόνο ένα μάθημα» εξήγησε ο 47χρονος Πολωνός, προσθέτοντας πως «πρέπει να εγκαταλείψουμε τις προκαταλήψεις, να χάσουμε την ελπίδα και να βυθιστούμε στο σκοτάδι και τη μη γνώση» προκειμένου να βγούμε στο φως της γνώσης. Μια θέση που συνόψισε μεστά η διευθύντρια του καλλιτεχνικού γραφείου της Αθήνας, Μαρίνα Φωκίδη, όταν δανείστηκε την περίφημη σωκρατική φράση «ἕν οἶδα, ὅτι οὐδέν οἶδα». «Η φιλοσοφία γεννά ερωτήσεις παρά απαντήσεις. Δεν κλείνουμε πόρτες, αντιθέτως τις ανοίγουμε χρησιμοποιώντας για κλειδιά πολλές, πολλαπλές, αυξανόμενες και διαφορετικές ερωτήσεις».

Η documenta ξεκίνησε το 1955 στο πληγωμένο από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο Κάσελ της Γερμανίας. Η λεγόμενη έκθεση των 100 ημερών ήρθε τότε στην μουντή αυτή πόλη σαν ανάγκη για την επούλωση των τραυμάτων του ναζισμού. Έκτοτε, συμβαίνει κάθε πέντε χρόνια, πάντα με έδρα το Κάσελ της Γερμανίας, ανοίγοντας κάθε φορά εκ νέου διάλογο για τη σχέση τέχνης, πολιτικής και κοινωνίας. Φέτος, για πρώτη φορά, η documenta 14 κατεβαίνει στο δοκιμασμένο Νότο, κατόπιν μιας πρότασης που έριξε στο τραπέζι πριν από τέσσερα χρόνια ο Adam Szymczyk, όταν ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση της 14^ης documenta. «Ο Βορράς άρχισε να σκέφτεται τη σχέση του με το Νότο», θα μας πει ο ίδιος.

Το πρόγραμμα της documenta 14 που ξεκινά αύριο, 8 Απριλίου, για να ολοκληρωθεί στις 16 Ιουλίου, απλώνεται σε όλη την Αθήνα, αντλώντας από ένα ευρύ φάσμα θεωρητικών επιστημών (ανθρωπολογία, ψυχανάλυση, πολιτική, κοινωνιολογία). 160 καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο θα εκθέσουν τα έργα τους στους 46 συνεργαζόμενους εκθεσιακούς και δημόσιους χώρους, προσκαλώντας το κοινό της Αθήνας σε μια αέναη αναζήτηση και έναν διαρκή διάλογο που καλό θα είναι να μην περιοριστεί στους εκθεσιακούς πυλώνες της έκθεσης (όπως το ΕΜΣΤ και το Ωδείο Αθηνών). «Δειτε την έκθεση γεωγραφικά για να μην αδικηθούν οι μικροί χώροι», είναι η συμβουλή του Szymczyk, που μας προτρέπει μαζί με τους συνεργάτες του σε μια περιπλάνηση στην πόλη μας, μια περιήγηση που θα ξεδιπλώσει τις πτυχές της πνευματικής Ελλάδας των περασμένων αιώνων. «Μια διαδρομή κατα μήκος του ποταμού Ιλισσού» που θα μας φέρει σε επαφή με εμβληματικές προσωπικότητες που στιγμάτισαν την εγχώρια δημιουργία και σκέψη, όπως ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Τσαρούχης, ο Σεφέρης και ο Ελύτης.

«Ο λόγος που επιλέξαμε τους συγκεκριμένους χώρους ήταν πρωτίστως πολιτικός», εξήγησε βοηθός του Szymczyk, Κατερίνα Τσέλλου, τοποθετώντας στο επίκεντρο το ζήτημα της σχέσης της τέχνης με την πολιτική θεωρία. Ένα ζήτημα που στη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου έγινε σαφές τόσο συχνά και τόσο έντονα, που κάποιος θα μπορούσε να σκεφτεί πως η φετινή έκθεση έρχεται υπό την μορφή μανιφέστου. Πράγματι, δεν ξέρω πόσες φορές ακούστηκαν από τα στόματα των 12 ομιλητών λέξεις όπως «ακτιβισμός», «αγώνας», «ηγεμονία», «πατριαρχία», «φεμινισμός», «αλληλεγγύη», «ξενοφοβία», «νεοφιλελευθερισμός», «φύλο», «φυλή», φορτίζοντας πολιτικά το περιεχόμενο της έκθεσης. Το μόνο σίγουρο είναι πως η documenta 14 συνδέεται άρρηκτα με τα πολιτικά συγκείμενα της σημερινής Ευρώπης, θέτοντας στο προσκήνιο το δίπολο «τέχνη-πολιτική», ένα ζήτημα εντόνως παρόν τις τελευταίες δεκαετίες στα πανεπιστήμια της Αμερικής, που γίνεται ιδιαίτερα εμφανές μέσα από τις περισσότερες δράσεις της documenta 14.

Aπό το κλείσιμο της ΕΡΤ (που όπως ειπώθηκε αποτελεί «έμβλημα νεοφιλελεύθερης επίθεσης στις δημόσιες δομές») και το δημοψήφισμα του 2015, που βίωσε από κοντά όλη η ομάδα της documenta 14 κατά τα λεγόμενα του Preciado, μέχρι τους δολοφονημένους μετανάστες από την ακροδεξιά οργάνωση NSU της Γερμανίας, το μη δικαίωμα στην εικόνα στη Συρία, την εξέγερση του Πολυτεχνείου και τα βασανιστήρια, την αποικιοκρατία, το μεταναστευτικό και το κουήρ κίνημα, η 14^η documenta τα βάζει όλα στο μπλέντερ, επαναπλαισιώνοντας την Ιστορία. Φυσικά, το αποτέλεσμα θα κριθεί «στη μάχη», όπως είπε και ο ίδιος ο Szymczyk.

Δείτε το εναρκτήριο πρόγραμμα της documenta 14. 

Για περισσότερες και πληρέστερες πληροφορίες, αναζητείστε το έντυπο υλικό που διατίθεται το Κέντρο Τύπου και πληροφοριών στην οδό Μουρούζη 16 καθώς και την εφημερίδα της documenta 14, με τίτλο Public Paper, που θα βρείτε δωρεάν σε όλους τους εκθεσιακούς χώρους. Ταυτόχρονα, μπορείτε να ενημερώνεστε σχετικά από την επίσημη σελίδα της documenta 14

ΣΟΦΙΑ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ / [email protected]