18 εικόνες και 1 σχόλιο στη στιγμή για την περφόρμανς «Το Περικύκλωμα», που είναι το λιθαράκι της documenta 14 εναντίον της ιστορικής λήθης. Κείμενο/ φωτογραφίες: Κέλλυ Κική

✏/📷: @kelly_kiki_ Κυριακή 9 Απριλίου, λίγο μετά τις 5:00 μ.μ., στη Μάντρα του Μπλόκου της Κοκκινιάς στη Νίκαια. Το πλήθος σχηματίζει ένα μωσαϊκό ανθρώπων, που προδίδουν διαφορετικές καταβολές και ετερόκλητα ενδιαφέροντα.

Όχι, σε αυτή τη δράση της documenta 14, οι παριστάμενοι δεν περιορίζονται στους «συνήθεις υπόπτους», δεν εξαντλούνται σε φυσιογνωμίες των τεχνών που δεν θα μπορούσαν να απέχουν από τη θεωρούμενη ως τη σημαντικότερη γιορτή της σύγχρονης τέχνης στον κόσμο. Αντίθετα, άνθρωποι για τους οποίους οι καλλιτεχνικές περγαμηνές δεν είναι απαραίτητα ούτε λόγος ούτε προϋπόθεση για να βρίσκονται εκεί, κατακλύζουν τον χώρο και μοιάζουν να περιμένουν κάτι περισσότερο από μια – λίγο κατανοητή, λίγο ακατανόητη – εικαστική παρέμβαση στη γειτονιά τους. Και πράγματι.

Η έναρξη της περφόρμανς «Το Περικύκλωμα», με την υπογραφή της Μαίρης Ζυγούρη, σημαίνεται με την περιφορά ενός πορτρέτου του Άρη Βελουχιώτη έως το παρακείμενο 14^ο Δημοτικό Σχολείο της Νίκαιας. Εκεί, θα κρεμαστεί σε τοίχο του σχολικού προαύλιου χώρου, με φόντο ένα γκράφιτι που εικονίζει δύο ημίγυμνα παιδιά της εποχής μας να απολαμβάνουν την «αποχαύνωση» του PlayStation. Τώρα, το «εκκρεμές» του Βελουχιώτη βρίσκεται σε διάλογο με όλους μας. Ένας μεταλλικός κυκλικός δίσκος, στον οποίο αναγράφεται η λέξη «περικύκλωμα», μεταφέρεται και τοποθετείται στο κέντρο του γηπέδου μπάσκετ. Ο κόσμος συνωστίζεται γύρω του, σχηματίζοντας – τρόπον τινά – ομόκεντρους κύκλους, μόνο για λίγο. Σε λίγη ώρα, το πλήθος θα απλωθεί σε σχεδόν όλο το προαύλιο, και στα μπαλκόνια των δύο ορόφων του σχολικού κτιρίου.

Για την επόμενη περίπου μισή ώρα, μια νεαρή κοπέλα κινείται ανάμεσα στο πλήθος, ισορροπώντας επάνω στα ρόλερ της, και, έτσι, μεταφέρει στο διηνεκές τα «αρχεία του θανάτου». Μαθητές, ντυμένοι στα κοκκινόμαυρα, τρέχουν ανάμεσα και γύρω από τους παριστάμενους θεατές. Με σύμμαχο τα μεταλλικά χωνιά τους, οι φωνές τους αντηχούν σε όλον τον χώρο, επαναλαμβάνονται και εναλλάσσονται – αναπτύσσοντας, τελικά, έναν υπερβατικό διάλογο:  «Ψηλά οι καρδιές», «Ψηλά το κεφάλι», «Δεν ξεχνώ», «Να θυμηθώ να ξεχάσω», «Ώρα για Ιστορία». Και το βασικότερο: «Όποιος ξεχνά είναι καταδικασμένος να πεθάνει».

Όλα συμβαίνουν υπό τους ήχους των κόκκινων κομπολογιών που παίζουν ρυθμικά – και μάλλον μηχανικά – όσοι παρευρισκόμενοι, από το κοινό, έχουν αυτοσχεδιαστικά «επιφορτιστεί» με αυτόν τον ρόλο. «Όποιος έχει κομπολόι, να το παραδώσει τώρα», ακούγεται μια διαταγή. Στο διαδοχικό άκουσμα των ονομάτων τους, όλοι οι «κομπολόγια φέροντες» υπακούουν. Κάθε κομπολόι που επιστρέφεται, ένα όπλο που παραδίδεται. Κάθε ήχος κομπολογιού που πέφτει επάνω στο μεταλλικό «περικύκλωμα», ένας απόηχος πολέμου. Κι όλος ο κόκκινος σωρός των κομπολογιών, ένας σωρός αίματος.

Με τη μεταφορά της περφόρμανς πίσω στη Μάντρα του Μπλόκου της Κοκκινιάς, θα μνημονευτούν πολλές αιματοβαμμένες ημερομηνίες της ελληνικής Ιστορίας: λευκά πουκάμισα, με διάφορες χρονολογίες σε κόκκινο χρώμα να αναγράφονται επάνω τους, είναι τακτικά ερριμμένα στον χώρο έως ότου φορεθούν από τους «περφόμερ» – κάθε ημερομηνία, μια πράξη δολοφονίας. Κάθε πουκάμισο αδειανό, ένα πρόσωπο νεκρό.

Η τελευταία πράξη της περφόρμανς θα διαδραματιστεί στον περίκλειστο χώρο του παλαιού ταπητουργείου - υφαντουργείου, εντός της Μάντρας. Οι δεκάδες εκτελέσεις που έγιναν εκεί, στις 17 Αυγούστου 1944, θα ζωντανέψουν μπροστά στα μάτια των πιο ηλικιωμένων, όταν ανοίξει η καγκελόπορτα και κόκκινο υγρό αρχίσει να ρέει από τη μία άκρη της Μάντρας στην άλλη. «Όποιος νομίζει ότι οι μνήμες είναι ζωντανές, να περάσει. Δική σας ευθύνη», λέει επιτακτικά η Μαίρη Ζυγούρη. Δειλά, κάποιοι ελάχιστοι κάνουν την αρχή. Ακολουθούν, με περισσότερο αυθορμητισμό, πολλοί άλλοι. Όλοι μαζί, πατούν το χρώμα του αίματος και, τελικά, παρακολουθούν λευκά περιστέρια να απελευθερώνονται στον ουρανό.

Την περασμένη Κυριακή, στη Μάντρα του Μπλόκου της Κοκκινιάς, η σύγχρονη τέχνη συνάντησε την Ιστορία: Η documenta 14 έδωσε το βήμα και η Μαίρη Ζυγούρη, με τη συμμετοχή καλλιτεχνών, μαθητών, κατοίκων και παρευρισκόμενων, ξύπνησε τη συλλογική μνήμη. Η περφόρμανς «Το Περικύκλωμα: Κοκκινιά 1979 – Κοκκινιά 2017 Μ.Ζ./Μ.Κ.», όπως είναι ο πλήρης τίτλος της, ήταν η πιο πολυπληθής και πολυπλεύρως συγκινητική δράση του εναρκτήριου Σαββατοκύριακου της documenta 14. Και, σίγουρα, η μόνη στην οποία είδαμε τους εξοικειωμένους με την εννοιολογία της σύγχρονης τέχνης να αφομοιώνονται μέσα στο πλήθος των ανθρώπων της «διπλανής πόρτας» – οι τελευταίοι ανατριχιάζουν με το σημαίνον, επειδή το σημαινόμενο είναι η συλλογική μνήμη τους.

info

Η Μαίρη Ζυγούρη εμπνεύστηκε από το έργο της αείμνηστης Μαρίας Καραβέλα, τη συμμετοχική δράση που έγινε 35 χρόνια μετά τις εκτελέσεις του 1944, στις 27 Ιουνίου 1979, στην πλατεία Αγίου Νικολάου στη Νίκαια. Τότε, η Καραβέλα, με τη σύμπραξη κατοίκων της περιοχής, αφηγήθηκε την ιστορία της Εθνικής Αντίστασης, με πρωταγωνίστριες μητέρες των εκτελεσμένων νέων του 1944, στο Μπλόκο της Κοκκινιάς.

Έπειτα από 38 χρόνια, η Ζυγούρη εγκαταστάθηκε στη γειτονιά, λειτουργώντας ένα ανοιχτό καλλιτεχνικό στούντιο, το οποίο σύντομα αποτέλεσε σημείο έρευνας και συνάντησης. Μέσα από το εργαστήριο περφόρμανς, υπό τον τίτλο «Μέθοδοι επιτέλεσης/ Η περφόρμανς και η δουλειά της Μαρίας Καραβέλα», που διοργάνωσε με τη συμμετοχή μαθητών από λύκεια της Νίκαιας και φιλοξενήθηκε στο 14^ο Δημοτικό Σχολείο Νίκαιας, ως ακόμη ένα μάθημα που λάμβανε χώρα μετά το σχολικό ωράριο, η Μαίρη Ζυγούρη σχεδίασε μια βραδυφλεγή δράση και σκηνοθέτησε ένα συμμετοχικό έργο που επαναπροσδιορίζει την έννοια του συλλογικού και παράγει κοινωνική γνώση.

Συντελεστές: Άρης Αναγνωστόπουλος (ιστορικός, ανθρωπολόγος), Απόστολος Βασιλόπουλος (documenta 14), Νίκος Κατσαρός (κινηματογραφιστής), Χάρης Μαργιούκλας (αρχιτέκτονας), Ίριδα Μπαγλανέα (δραματοθεραπεύτρια, ηθοποιός), Δημήτρης Μπαμπίλης (δραματουργός), Μάκης Φάρος (μουσικός, sound designer), Μαρίνα Φωκίδη (documenta 14), Matteo Fraterno (εικαστικός), Roberto Del’ Orco (φωτογράφος), Εύα Ζυγούρη (αρχειοθέτηση)

Performers: Ηλιάνα Γεωργά, Αλκέτα Γιονούζι, Μανώλης Γλατζίνας, Σπύρος Γλύκας, Κωνσταντίνος Καλδίρης, Χριστίνα Καποδίστρια, Στέφανος Κορομήλης, Θανάσης Κρεββατάς, Βασιλική Κομνηνού, Φλώρα Κουζάνη, Βαρβάρα Μαρκουλη, Έρικα Τσέλη, Γιώτα Φωτάκη

Μέρες/ Ώρες Λειτουργίας: Τρίτη, Πέμπτη, Παρασκευή: 09:00 – 13:00, Τετάρτη: 09:00 – 20:00, Σάββατο και Κυριακή: 12:00 – 20:00