Διάλειμμα απο τη λογοτεχνία. Πέντε ποιητικές συλλογές που αξίζει να διαβάσετε - αν δεν το έχετε κάνει ήδη - φέτος το καλοκαίρι.

Ένα καλοκαίρι γεμάτο θάλασσα, έρωτες, παιχνίδια, αγάπη, ανέμελες στιγμές κάτω από τον καταγάλανο ελληνικό ουρανό. Όλες αυτές τις στιγμές δεν τις ζείτε μόνο εσείς! Τις έζησαν και τις εξύμνησαν με μοναδικό τρόπο οι ποιητές μας, από τις “Μικρές Κυκλάδες” του Ελύτη ως την “Αθήνα” του Καρούζου, στο έργο των οποίων ανατρέξαμε και ανασύραμε μερικές από τις πλέον ενδιαφέρουσες ποιητικές συλλογές τις οποίες και σας προτείνουμε για τις διακοπές σας.

1. Τα Ρω του Έρωτα του Οδυσσέα Ελύτη, εκδόσεις ΎΨΙΛΟΝ / ΒΙΒΛΙΑ

Η καταγωγή Οδυσσέα Ελύτη από τη Λέσβο, η γέννησή του στην Κρήτη, τα καλοκαίρια των παιδικών του χρόνων στις Σπέτσες και τις Κυκλάδες, διαμόρφωσαν μια βαθύτατα νησιωτική συνείδηση, που αργότερα στη διασταύρωσή της με τον υπερρεαλισμό δημιούργησε μια ποίηση πρωτότυπη, γεμάτη πλήθος λυρικών εικόνων, αλλά και επαναστατικών δυνάμεων. Μια ποίηση που με άξονα το φως ζήτησε να αποκρυπτογραφήσει το μυστήριο της ύπαρξης.

«Οι άγγελοι τραγουδάνε. Και οι ερωτευμένοι επίσης. Πίσω από κάθε ανάταση, από κάθε μεράκι, μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείλη. Δεν είναι λίγο αυτό. Είναι η χαρά να δίνεις χαρά στους άλλους, είναι αυτό που μας βαστάει στη ζωή. Γι’ αυτό, κοντά στα ποιήματά μου, δοκίμασα να γράψω και μερικά τραγούδια, χωρίς να τα υποτιμώ καθόλου. Έτσι ή αλλιώς, μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά, και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ’ ακούσουν. Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες. Δεν τους ξέρω και, πάντως, δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπορούσα ίσως να τους ακολουθήσω. Δουλεύει ο καθένας όπως νιώθει. Και η θάλασσα είναι απέραντη, τα πουλιά μυριάδες, οι ψυχές όσες και οι συνδυασμοί που μπορούν να γεννήσουν οι ήχοι και τα λόγια, όταν ο έρωτας και το όνειρο συμβασιλεύουν» γράφει ο Οδυσσέας Ελύτης – ως εισαγωγικό σημείωμα – στη Συλλογή του «Τα ρω του έρωτα». Η Συλλογή περιλαμβάνει τις εξής ενότητες: Μικρές Κυκλάδες, Το θαλασσινό τριφύλλι, Η Παναγία των κοιμητηριών, Τα ρω του έρωτα, Τραγούδια από τον Brecht, Τραγούδια από τον Lorca.

Δώσε μου δυόσμο να μυρίσω
    λουίζα και βασιλικό
Μαζί μ' αυτά να σε φιλήσω
    και τι να πρωτοθυμηθώ

Τη βρύση με τα περιστέρια
    των Αρχαγγέλων το σπαθί
Το περιβόλι με τ' αστέρια
    και το πηγάδι το βαθύ

Τις νύχτες που σε σεργιανούσα
    στην άλλη ν άκρη τ' ουρανού
Και ν' ανεβαίνεις σε θωρούσα
    σαν αδελφή του Αυγερινού

    Μαρίνα πράσινό μου αστέρι
Μαρίνα φως του Αυγερινού
    Μαρίνα μου άγριο περιστέρι
και κρίνο του καλοκαιριού.
[Οδυσσέας Ελύτης, “Μαρίνα”, από την ποιητική συλλογή “Τα Ρω του Έρωτα”]

2. Ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη, εκδόσεις ΊΚΑΡΟΣ

Η ερωτική περιπέτεια του Γιώργου Σεφέρη με τη Μαρίκα (Μαρώ), σύζυγο Λόντου, το 1936, θα τον οδηγήσει σε μια δυσμενή μετάθεση στην Κορυτσά. Εκεί γράφει ποιήματα που θα συμπεριλάβει αργότερα στο Τετράδιο Γυμνασμάτων (1940), μια συλλογή με 36 ποιήματα της δεκαετίας 1928-1937, σε τρεις ενότητες: «Δοσμένα», «Ο κ. Στράτης Θαλασσινός» και «Σχέδια για ένα καλοκαίρι». Ο Σεφέρης στην πρώτη έκδοση προσθέτει την εξής σημείωση:

Το βιβλίο τούτο είναι φτιαγμένο είτε από διάφορα ποιήματα που δεν έχουνε θέση σε καμιά από τις συλλογές που δημοσίεψα ή που θα μπορούσα αργότερα να δημοσιέψω είτε από κομμάτια της περίστασης δοσμένα σε φίλους είτε από ασκήσεις λίγο ή πολύ προχωρημένες, εννοώ σαν εργασία. Έτσι όπως έγινε δεν έχει, φαντάζομαι, άλλον ειρμό παρά τη συνέχεια μιας προσπάθειας δέκα χρόνων για την ποιητική έκφραση και ίσως να μην είναι τίποτε άλλο παρά μια συνεισφορά στην κριτική.

Η νέα έκδοση των σεφερικών ποιημάτων, η οποία συμπεριλαμβάνει το Τετράδιο Γυμνασμάτων προσφέρει στους παλαιότερους αλλά και στους νεότερους την ευκαιρία να επικοινωνήσουν με την κύρια ποιητική παραγωγή του και να συνεκτιμήσουν τις ποικίλες διακλαδώσεις του άλλοτε υπαινικτικού και άλλοτε απροσδόκητα παιγνιώδους χαρακτήρα της.

Γυρίσαμε πάλι στο φθινόπωρο, το καλοκαίρι
σαν ένα τετράδιο που μας κούρασε γράφοντας μένει
γεμάτο διαγραφές αφηρημένα σχέδια
στο περιθώριο κι ερωτηματικά, γυρίσαμε

στην εποχή των ματιών που κοιτάζουν
στον καθρέφτη μέσα στο ηλεχτρικό φως
σφιγμένα χείλια κι οι άνθρωποι ξένοι
στις κάμαρες στους δρόμους κάτω απ’ τις πιπεριές
καθώς οι φάροι των αυτοκινήτων σκοτώνουν

χιλιάδες χλωμές προσωπίδες.
Γυρίσαμε· πάντα κινάμε για να γυρίσουμε
στη μοναξιά, μια φούχτα χώμα, στις άδειες παλάμες.

[Γιώργος Σεφέρης, “Ένας λόγος για το καλοκαίρι” (απόσπασμα)
από την ποιητική συλλογή “Τετράδιο Γυμνασμάτων”]

3. Αμοργός του Νίκου Γκάτσου, εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ

Το μοναδικό βιβλίο που εξέδωσε ο Νίκος Γκάτσος όσο ζούσε είναι η ποιητική σύνθεση «Αμοργός» (Αετός, 1943), η οποία θεωρείται κορυφαία δημιουργία του ελληνικού υπερρεαλισμού με τεράστια επίδραση στους νεότερους ποιητές.

Η "Αμοργός" είναι διαποτισμένη από μια φυσικότητα που την κάνει να ηχεί τόσο όμορφα όσο και την εποχή που εκδόθηκε, πράγμα που για πολύ λίγα ποιήματα μπορούμε να πούμε. Όσες παρατηρήσεις κι αν κάνουμε λοιπόν για την "Αμοργό", είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να εντοπίσουμε το μυστικό της. Ίσως, μια υπόθεση κάνω, το αληθινά εκπληκτικό μ' αυτό το ποίημα να είναι, απλώς και μόνον, αυτή η φυσικότητά του, η ισορροπία του νοήματος πάνω στη γλώσσα, ερήμην και των δύο. Δεν μπορούμε και πάλι να θίξουμε τον πυρήνα αυτής της φυσικότητας, η οποία εν τέλει είναι θείο δώρο, μπορούμε ωστόσο να παρατηρήσουμε τα εξωτερικά γνωρίσματα της «αισθητικής» της, κι ένα απ' αυτά είναι σίγουρα η εντύπωση ότι οι λέξεις συνδέονται μ' ένα φύσημα του ανέμου, είναι σα να λέμε ότι ανάμεσα στις λάμψεις και τις σκιές του νοήματος, καθώς αυτά εναλλάσσονται, δεν υπάρχει κανένας κραδασμός, δεν διακρίνει κανείς ανάμεσα στις φράσεις τις «ραφές», ο πιο μουσικός ρυθμός, αυτός που τον ακούμε συνήθως να καταλήγει στη φανφάρα, ελέγχει το πηδάλιο μιας φωνής καθαρής και λείας, σχεδόν ακύμαντης. Αυτό το επίτευγμα δεν είχε ίσως σημειωθεί ξανά στα ελληνικά γράμματα απ' την εποχή του Σολωμού.

Xρόνια και χρόνια πάλεψα με το μελάνι και το σφυρί βασανισμένη καρδιά μου
Mε το χρυσάφι και τη φωτιά για να σου κάμω ένα κέντημα
Ένα ζουμπούλι πορτοκαλιάς
Mιαν ανθισμένη κυδωνιά να σε παρηγορήσω
Eγώ που κάποτε σ' άγγιξα με τα μάτια της πούλιας
Kαι με τη χαίτη του φεγγαριού σ' αγκάλιασα και χορέψαμε μες στους καλοκαιριάτικους κάμπους
Πάνω στη θερισμένη καλαμιά και φάγαμε μαζί το κομένο τριφύλλι
Mαύρη μεγάλη μοναξιά με τόσα βότσαλα τριγύρω στο λαιμό τόσα χρωματιστά πετράδια στα μαλλιά σου.

[Νίκος Γκάτσος, Αμοργός (απόσπασμα)]

4. Ποιήματα (1945 – 1971) του Μίλτου Σαχτούρη, Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ

Ο Μίλτος Σαχτούρης υπήρξε από τους σημαντικότερους μεταπολεμικούς Έλληνες ποιητές.

“Όταν πέθανε ο πατέρας μου το ’39 και ξέσπασε ο πόλεμος του ’40, πήρα και έκαψα όλα τα πανεπιστημιακά μου βιβλία. Είπα: «Τέρμα η Νομική!». Τα ’καψα, τρόπος του λέγειν. Τα πιο πολλά τα πούλησα. Ή τα αντάλλαξα με γαλλικά βιβλία: συλλογές ποιημάτων και άλλα. Το Διεθνές Δίκαιον, θυμούμαι, με ένα Λαρούς. Και έκτοτε δόθηκα απερίσπαστος, χωρίς αναστολές, στην ποίηση.”

(Αυτοσχόλια, Μίλτος Σαχτούρης)

Πρωτοέγραψε ποίηση την άνοιξη του 1941. Το 1943 γνωρίστηκε με τον Οδυσσέα Ελύτη και τον Νίκο Εγγονόπουλο, με τον οποίο συνδέθηκε με στενή φιλία. Ως ποιητής στον χώρο των γραμμάτων εμφανίστηκε, ύστερα από παρότρυνση του Ελύτη, το 1944 στο περιοδικό Τα Νέα Γράμματα. Τον επόμενο χρόνο κυκλοφόρησε η πρώτη του ποιητική συλλογή “Η Λησμονημένη”, η οποία συμπεριλαμβάνεται στην ως άνω συγκεντρωτική έκδοση.

Στις βραδινές βρεγμένες στράτες
Αχνίζει ένα φως θαλασσί
Πλατύ χέρι στην καρδιά
Βήματα ερειπωμένα
Τρεις εραστές διαβαίνουν απ΄ τα χέρια πιασμένοι.

Ο πρώτος…
Κρέμασε σ’ ένα δέντρο την αγάπη του
Τα μεσάνυχτα προσεύχεται κάτω απ’ το δέντρο
Να κατέβει η αγάπη πιασμένη απ’ τα φύλλα
Να κοπάσει η πλημμύρα των φύλλων …που λιώνουν
Τα δάκρυα του στο χώμα τα πίνει ένας σκύλος
Η αγάπη στα κλαδιά τον πετροβολάει
Το δέντρο ουρλιάζει ο αγέρας

Ο δεύτερος…
Χάρισε την αγάπη του σ’ έναν τρελό βιολιστή
Ο τρελός την επήρε τραγούδι
Βρέχει ο ουρανός λουλούδια νομίσματα
Αντηχούνε οι δρόμοι τ’ ολέθριο βιολί
Της αγάπης το τραγούδι το ‘χουν μάθει τώρα όλοι
Με χείλια σμιχτά μελανά το σφυρίζουν
Μόνο αυτός δεν το ξέρει

Ο τρίτος…

Έκανε την αγάπη του καράβι
Την κατευόδωσε στις τρεις θάλασσες
Τώρα έγινε πάλι παιδί
Σιάχνει πύργους με άμμο
Και μαζεύει χαλίκια κοχύλια
Και προσμένει να γυρίσει ξανά
Το καράβι η αγάπη
Στην καρδιά τους έχουν κι οι τρεις χαράξει ένα δέντρο
Ένα βιολί σιμά στ’ αυτί θα τους τρελάνει
Κι ο καπετάνιος παίζει στο βυθό με τα κοράλλια.

[Μίλτος Σαχτούρης, “Τρεις Εραστές” από την ποιητική συλλογή “Η Λησμονημένη”]

5. Ποιήματα Α' και Β' τόμος του Νίκου Καρούζου, εκδόσεις Ίκαρος

Από όλους τους ποιητές της μεταπολεμικής γενιάς, αυτός που παρουσιάζει τη μεγαλύτερη δυσκολία ως προς την ένταξή του σε κάποια κατηγορία ή ομάδα είναι ο Νίκος Καρούζος.

Υποστηρικτής της Αριστεράς κατά τη διάρκεια του Εμφύλιου πολέμου και για καιρό αργότερα, ο Καρούζος απέφυγε τη φανερή δέσμευση και την ανοικτή, δημόσια έκφραση, που υιοθέτησαν τόσοι σύγχρονοί του σοσιαλιστές. Στην τελευταία δεκαετία της ζωής του αποκήρυξε το Μαρξισμό στο σύνολό του: «ο καπιταλισμός έκανε ζώο τον άνθρωπο, ο μαρξισμός έκανε ζώο την αλήθεια». Η σχέση του με τον Υπερρεαλισμό είναι επίσης θολή και έχει προκαλέσει ζωηρά σχόλια. Εξάλλου, ο Καρούζος έχει ποικιλοτρόπως χαρακτηρισθεί: άλλοτε ως θρησκευτικός και άλλοτε ως φιλοσοφικός ποιητής. Πάντως, αν και συχνά αναφέρεται στην ορθόδοξη παράδοση, αυτό που φαίνεται να γυρεύει ο Καρούζος είναι μάλλον η βουβή κατάδυση στον κόσμο των υπαρκτών αντικειμένων παρά η υπέρβασή του.

Ο Νίκος Καρούζος από την πρώτη του κιόλας συλλογή Ποιήματα κινητοποιεί την ευαισθησία του απέναντι στην ελληνική πρωτεύουσα. Τίτλοι ποιημάτων όπως «Αθήνα, η φλόγα που το χρώμα της είναι γαλάζιο», «Βραδινή Αθήνα», «Στην Αθήνα». Είναι η Αθήνα της Ελλάδας, η Βαλκανική — που ο ποιητής την χρησιμοποιεί σαν σημείο αναφοράς για να γενικεύσει την έννοια της πόλεως. «Θ’ αναγγείλω μια νέα ελπίδα / χαρίζω στην πόλη το πολύτιμο βλέμμα μου».

Ξαφνική νυχτερίδα κι ολούθενες
υπερπληθώρα σελήνης.
Μα  η αλήθεια είν’ η έσχατη μεταμόρφωση
πλάνης-φρενοπληξία.
Λες είμαι άρρωστος αλλ’ αυτό δεν υπόκειται
στην ιατρική. μπορώ να ξεπεθαίνω.
Κι’ αναστοχάζομαι κάθοντας ήρεμα
στην μόνη μου καρέκλα.
Διευθυντής του μηδενός έχω δικούς μου χειρισμούς
θρησκείας.
υφίσταμαι τη ζωή ωσάν περιφραστικός γαλαξίας
όσιος του κακού και μάρτυρας του πόνου.
Χάρμα η ξιπολιά σε καλοκαίρια ρωμαίικα!

[Νίκος Καρούζος, “Μετά το δείπνο”, ανέκδοτο]

Kύρα Κάπη