Η εμβληματική ταινία (1963) του Jean-Luc Godard ξαναβγαίνει στα θερινά σινεμά.

Το σινεμά υποκαθιστά τον κόσμο όπως τον επιθυμούμε, υποστήριζε ο θεωρητικός του σινεμά André Bazin. Η ρήση αυτή του Bazin μας «υποδέχεται» στην εισαγωγή σε μια από τις πιο σπουδαίες  ταινίες της φιλμογραφίας του Jean-Luc Godard. Η «Περιφρόνηση» που βγαίνει σήμερα στα θερινά σινεμά αποτελεί σίγουρα από τις πιο «βατές» ταινίες του μεγάλου σκηνοθέτη και τη μεγαλύτερή του εμπορική επιτυχία, πράγμα που την κατέστησε κόκκινο πανί για τον Godard.

Η «Περιφρόνηση» είναι η ιστορία αυτού του κόσμου, συνεχίζει να μας εξηγεί η περιγραφή στην εισαγωγή.

Στην ταινία παρακολουθούμε την ιστορία ενός ζευγαριού της Camille (Brigitte Bardot) και του Paul (Michel Piccoli) των οποίων η σχέση φθείρεται όπως ακριβώς φθείρεται η δουλειά του Paul σαν σεναριογράφος όταν ο παραγωγός Prokosch (Jack Palance) και το χρήμα παρεμβαίνουν στα όρια της εργασίας του. Ο Paul δουλεύει το σενάριο της Οδύσσειας την οποία θα σκηνοθετήσει ο Fritz Lang ο οποίος υποδύεται τον εαυτό του.

Ο κινηματογράφος είναι μια εφεύρεση χωρίς μέλλον. Από τις πρώτες σκηνές τις ταινίας, η φράση του Louis Lumière που είναι γραμμένη στην κινηματογραφική αίθουσα της Cinecitta μοιάζει σαν απάντηση στην εισαγωγή της ταινίας.

Τα συστατικά
Σε ένα από τα πρώτα τρέιλερ της ταινίες, Bardot και Piccoli παρουσιάζουν εκτός οθόνης τα συστατικά της ταινίας. Ξεκινούν με τα απλά (η  γυναίκα, ο άνδρας, η Ιταλία, το σινεμά) και προσθέτουν στοιχεία που συναποτελούν το πολύπλοκο και πολυεπίπεδο έργο της «Περιφρόνησης». Γιατί αν και απλή στη δομή της, η ταινία διαθέτει ένα ολόκληρο δικό της σύμπαν που χωράει την ιστορία του ζευγαριού, την πάλη για την ελευθερία της τέχνης, την αλληγορία της τραγωδίας.

Η ταινία θα μπορούσε, ωστόσο, να «σπάσει» σε πέντε βασικά συστατικά:

1. Τη συγγραφική θεωρία
Οι ταινίες των σκηνοθετών της νουβέλ βαγκ συνήθιζαν να «ενσωματώνουν» τη συγγραφική θεωρία και εκτιμούσαν ιδιαίτερα τη μεταφορά της γραφής- αν και την ίδια στιγμή τηρούσαν μια αντιφατική στάση απέναντι στη λογοτεχνία- ήταν την ίδια στιγμή μοντέλο προς μίμηση αλλά και ο εχθρός που πρέπει να αποφευχθεί. Η  αδυναμία αυτή είναι ξεκάθαρη στην «Περιφρόνηση» που κατ’αρχάς προέρχεται και εμπνέεται από το ομότιτλο βιβλίο του Alberto Moravia ενώ ο βασικός ήρωας είναι σεναριογράφος- συγγραφέας. Σε μία σκηνή τον βλέπουμε μάλιστα να γράφει στην γραφομηχανή. Η συγγραφική διαδικασία και η σχέση της με το σινεμά αποτελεί επίσης συχνά μέρος των συζητήσεων των ηρώων, όπως και η αναζήτηση της έμπνευσης.

2. Η αρχιτεκτονική
Από τα παρατημένα στούντιο της Cinecitta μέχρι τα ηλιόλουστα πλάνα στον κήπο του παραγωγού, και από τα 34 λεπτά διαφωνίας μέσα στο σπίτι των δύο ηρώων που πηγαινοέρχονται από δωμάτιο σε δωμάτιο αλλάζοντας διάθεση και ρούχα αλλά τοποθετώντας τελικά συνεχώς τοίχους ανάμεσά τους- κυριολεκτικά και μεταφορικά- μέχρι το πιο χαρακτηριστικό οικοδόμημα της ταινίας, τη Villa Malaparte στο Κάπρι, η «Περιφρόνηση» ορίζεται από το χώρο. Και έχοντας σύμμαχο το φως. Αλλού σαν επιβεβαίωση για τη φθορά της σχέσης, αλλού σαν ειρωνεία για την τραγωδία της ζωής, αλλού σαν σχόλιο για το επικερδές της τέχνης.

3. Η αποστασιοποίηση
Με την εισαγωγή του στην ταινία ο Godard απευθύνεται απευθείας στο κοινό στρέφοντας την  κάμερα στο θεατή και ξεκινώντας μαζί του ένα είδος άμεσου διαλόγου. Η τεχνική αυτή ανήκει στο πνεύμα της αποστασιοποίησης όπως το είχε εμπνευστεί ο Bertolt Brecht για το θέατρο και σε μεγάλο βαθμό εφαρμόζεται σε πολλά ρεύματα στον κινηματογράφο. Η μπρεχτική αποστασιοποίηση είναι εμφανής στις περισσότερες ταινίες του Godard, ωστόσο, η εναρκτήρια σκηνή της «Περιφρόνησης» είναι από τις πιο χαρακτηριστικές και  εύκολα αντιληπτές.

4. Κειμενική διαλεκτικότητα
Μετά από 34 λεπτά ενδοσυζυγικής  πάλης, οι ήρωες της «Περιφρόνησης» βγαίνουν για να πάνε σινεμά. Όταν βγαίνουν στη μαρκίζα του κινηματογράφου βλέπουμε καθαρά πως στην αίθουσα προβάλλεται η ταινία του Roberto Rossellini «Ταξίδι στην Ιταλία», μια ταινία που αφηγείται, όπως και η «Περιφρόνηση», την αργή διάλυση ενός ζευγαριού. Αυτή φυσικά δεν είναι η μόνη αναφορά που κάνει ο Godard στην ταινία του η οποία ολόκληρη αποτελεί ένα σώμα κειμενικής διαλεκτικότητας με κινηματογραφικές αναφορές, αναφορές στην ίδια την τέχνη του σινεμά, την τέχνη γενικότερα, αλλά και την τραγωδία πιο συγκεκριμένα όταν πια ξεκινάει τις λογοτεχνικές αναφορές.

5. Σύγκρουση
Δεν είναι πλέον η παρουσία (των θεών) που μας κάνει να νιώθουμε ασφαλείς, αλλά η απουσία τους, υποστηρίζει στο τελευταίο μέρος της ταινίας ο Fritz Lang. Αν και  όλες οι συγκρούσεις της ιστορίας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αφορούν τη Ρώμη, γίνονται αναπόφευκτές ή μοιραίες στο Κάπρι. Εκεί, ο χώρος μέσα στο υπερβολικό φως και την εκκωφαντική ησυχία θα μπορούσε να πει κανείς πως μοιάζει με παράδεισο και η Villa Malaparte πως είναι η κατοικία ενός θεού. Σύμφωνα με τη λογική του Lang, και του Godard φυσικά, εκεί που αρχίζει ο θεός τελειώνει η έννοια της ασφάλειας του ανθρώπου και η τελευταία πράξη της ιστορίας δεν μπορεί παρά να είναι μια ήσυχα βίαιη επιβεβαίωση της  ρήσης του.

ΙΩΑΝΝΑ ΒΑΡΔΑΛΑΧΑΚΗ- [email protected]