Έχουμε αναρωτηθεί όλοι με αγωνία πόσο μπορεί να αντέξει κάποιος σε μια απεργία πείνας και δυστυχώς υπάρχουν περιπτώσεις που μας έχουν δείξει ένα χρονικό περιθώριο, το οποίο ποικίλει. Ο Bobby Sands πέθανε σε ηλικία 27 ετών έπειτα από 66 ημέρες απεργίας, o Mahatma Ghandi έκανε πολλαπλές απεργίες πείνας, ακόμη και στα 78 του χρόνια, λίγο πριν πεθάνει, ενώ ο ινδός επαναστάτης Bhagat Singh διέκοψε την απεργία έπειτα από 116 ημέρες. Ας δούμε τι λέει ο ειδικός, Στρατιωτικός Κλινικός Διαιατολόγος, Νικόλαος Δήμζας, του docdiet.gr.

Ο χρόνος επιβίωσης ενός ανθρώπου χωρίς τροφή (συμπεριλαμβανομένης και της απεργίας πείνας) εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την κατάσταση θρέψης του, πριν την έναρξη της νηστείας. Αυτό συμβαίνει διότι η θρέψη του ανθρώπου, καθορίζει και τα αποθέματα ενέργειας που διαθέτει για την υποστήριξη των ζωτικών λειτουργιών του οργανισμού. Δηλαδή, με απλά λόγια, ένας παχύσαρκος αναμένεται να επιβιώσει για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ό,τι ένας άνθρωπος φυσιολογικού βάρους. Η λέξη «αναμένεται» χρησιμοποιείται εσκεμμένα για να υποδηλώσει ότι η πρότερη θρέψη δεν είναι ο μόνος παράγοντας που ορίζει το χρόνο επιβίωσης κατά την πλήρη νηστεία.

Νηστεία, απεργία πείνας και μαθηματικά
Το ενεργειακό απόθεμα του οργανισμού εξαρτάται από τα αποθέματα λίπους, υδατανθράκων (γλυκογόνου) και πρωτεΐνης που διαθέτει. Για παράδειγμα ένας μέσος άνδρας 70kg του οποίου το σώμα απαρτίζεται κατά 25% από λίπος, διαθέτει 17,5kg λίπους τα οποία αποδίδουν 157.500 θερμίδες. Αυτές επαρκούν περίπου για 60-65 ημέρες. Επίσης, διαθέτει αποθέματα υδατανθράκων (ως γλυκογόνο ήπατος), περί τα 350-500gr. Η ποσότητα αυτή αποδίδει περίπου 2000 θερμίδες που επαρκούν αδρά για 24h. Γλυκογόνο είναι αποθηκευμένο και στους περιφερικούς μυς, η ποσότητα του οποίου όμως δεν είναι σταθερή. Εξαρτάται μάλιστα σε μεγάλο βαθμό από την εργογόνο ικανότητά τους (σ.σ. πόσο γυμνασμένοι είναι).

Νηστεία, απεργία πείνας και προσαρμοστικοί μηχανισμοί
Ο ανθρώπινος οργανισμός κατά την νηστεία χρησιμοποιεί αρχικά τα αποθέματα γλυκογόνου. Όταν αυτά εξαντληθούν, χρησιμοποιεί ως πηγή ενέργειας τα αποθέματα λίπους. Παράλληλα, ορισμένα αμινοξέα χρησιμοποιούνται για την παραγωγή γλυκόζης η οποία αποτελεί «εκλεκτικό ενεργειακό καύσιμο» για ορισμένους ιστούς του ανθρώπινου σώματος όπως π.χ. το κεντρικό νευρικό σύστημα, τα ερυθρά αιμοσφαίρια κ.ά. Εάν η νηστεία συνεχιστεί, ο οργανισμός αρχίζει να παράγει κετονοσώματα (διαδικασία γνωστή ως «κέτωση»), τα οποία χρησιμοποιούνται ως πηγή ενέργειας. Όταν και τα αποθέματα λίπους εξαντληθούν, τότε ως ύστατη προσπάθεια επιβίωσης, χρησιμοποιούνται ως πηγή ενέργειας τα πρωτεϊνικά αποθέματα του οργανισμού. Σε αυτά υπάγονται και οι δομικές πρωτεΐνες των σπλαχνικών οργάνων π.χ. ήπαρ, μυοκάρδιο, έντερο κτλ.

Η ζωή όμως δεν είναι απλά μαθηματικά. Τα στάδια χρήσης κάθε ενεργειακού υποστρώματος δεν είναι σαφώς καθορισμένα και κατά την διάρκειά τους, συμβαίνουν ορισμένες φυσιολογικές μεταβολές που αποσκοπούν στην παράταση της επιβίωσης όπως π.χ. η μείωση του βασικού μεταβολικού ρυθμού και της θερμοκρασίας του σώματος. Επίσης, εμφανίζονται ανεπιθύμητες ενέργειες, πολλές φορές απειλητικές για τη ζωή. Μερικές από αυτές είναι η ζάλη, το αίσθημα κακουχίας, η βραδυκαρδία και η αρτηριακή υπόταση καθώς επίσης και η διαταραχή του επιπέδου συνείδησης.

Απεργία πείνας: πραγματικές περιπτώσεις
O Mahatma Gandhi σε ηλικία 74 ετών και έχοντας ήδη χαμηλό σωματικό βάρος επιβίωσε για 21 ημέρες και ενόσω τελούσε σε πλήρη νηστεία-αποχή από φαγητό. Κατά τις ημέρες αυτές κατανάλωνε μόνο νερό. Επίσης σε ένα άρθρο του 1997 στο περιοδικό British Medical Journal αναφέρονται περιπτώσεις ανθρώπων που επιβίωσαν για 28, 36, 38, και 40 ημέρες κατά την διάρκεια απεργίας πείνας. Ο ίδιος συγγραφέας στο άρθρο του, παραθέτει αναφορές κατά τις οποίες 10 πολιτικοί κρατούμενοι το 1981, προβήκαν σε απεργία πείνας διαμαρτυρόμενοι για την παρουσία της Μεγάλης Βρετανίας στην Βορειοανατολική Ιρλανδία. Οι 10 αυτοί απεργοί πείνας επιβίωσαν χωρίς τροφή για χρονικό διάστημα που κυμαινόταν μεταξύ 46 και 73 ημερών.

Επιβίωση κατά την νηστεία σε παθολογικές καταστάσεις
Άλλες περιπτώσεις στις οποίες περιορίζεται δραματικά η ενεργειακή πρόσληψη, είναι παθολογικές καταστάσεις όπως η νευρική ανορεξία, οι νεοπλασματικές ασθένειες τελικού σταδίου και η υιοθέτηση δίαιτας πολύ χαμηλών θερμίδων (συνήθως μεταξύ 400-800 θερμίδων/ημέρα). Στην περίπτωση της νευρικής ανορεξίας συνήθεις αιτίες θανάτου είναι η οργανική ανεπάρκεια και το έμφραγμα του μυοκαρδίου. Οι δυο αυτές μοιραίες εκβάσεις, συμβαίνουν συνήθως όταν το ΒΜΙ του ασθενούς μειωθεί σε επίπεδα των 12-12,5 kg/m2. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι αυτό το ΒΜΙ, για μέσο άνθρωπο, αντιστοιχεί σε βάρος περίπου 25-35kg. Φυσιολογικό ΒΜΙ θεωρείται αυτό μεταξύ 18,5-24,9 kg/m2.

Ο θάνατος επέρχεται πολύ γρηγορότερα σε ανθρώπους οι οποίοι δεν λαμβάνουν ούτε τροφή ούτε νερό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτέλεσε η Nancy Cruzan, μια νεαρή η οποία μετά από τροχαίο ατύχημα, κατέληξε σε μόνιμη κωματώδη-φυτική κατάσταση. Η θρεπτική υποστήριξή της γινόταν με εντερική σίτιση μέσω γαστροστομίας. Εν τέλει, έπειτα από δικαστική διαμάχη, οι συγγενείς της πέτυχαν την άρση της τεχνητής υποστήριξης της θρέψης. Η Nancy κατέληξε 12 ημέρες μετά. Σύμφωνα με την βιβλιογραφία ο χρόνος επιβίωσης ασθενών που διάγουν σε φυτική κατάσταση και παύει η χορήγηση τεχνητής διατροφής και ενυδάτωσης, κυμαίνεται κατά κανόνα μεταξύ 10-14 ημερών.

Στρατιωτικός Κλινικός Διαιτολόγος
Νικόλας Δήμζας
www.docdiet.gr