Το πιο γνωστό και μεγάλο καρναβάλι της Ελλάδας, με την αστείρευτη ευρηματικότητα, την ανατρεπτική σάτιρα και την ευελιξία του στο πνεύμα των καιρών, αλλά και με μια ιστορία που χάνεται στα βάθη του χρόνου, βρίσκεται στην τελική του ευθεία για το 2011.

Οι εκδηλώσεις του Πατρινού Καρναβαλιού ξεκινούν κάθε χρόνο στις 17 Ιανουαρίου με την αναγγελία της έναρξής του από τον τελάλη και το βράδυ του Σαββάτου που ακολουθεί, με την Τελετή Έναρξης του Πατρινού Καρναβαλιού, ενώ διαρκούν μέχρι την Καθαρή Δευτέρα.

Ντόπιοι, ξένοι, μικροί και μεγάλοι φορούν τη μάσκα του… κεφιού και βγαίνουν στους δρόμους για να γλεντήσουν και να χορέψουν μέχρι το πρωί. Ξέρετε τι λένε στην Πάτρα; Το Πατρινό Καρναβάλι διαρκεί όλο το χρόνο και κορυφώνεται το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς. Μετά την Καθαρά Δευτέρα, ξεκινούν οι ετοιμασίες για το επόμενο καρναβάλι, το οποίο μάλιστα ανακοινώνεται μετά το κάψιμο του βασιλιά καρνάβαλου, τη νύχτα της Κυριακής της Αποκριάς!

Η «γέννηση» του κεφιού!

Το Πατρινό Καρναβάλι μετρά 180 χρόνια ιστορίας. Οι περισσότερες απόψεις συγκλίνουν στο ότι αφετηρία του Πατρινού Καρναβαλιού υπήρξε ο πρώτος αποκριάτικος χορός μετά την απελευθέρωση, που δόθηκε το 1829 στην οικία του εμπόρου Μωρέττη. Όμως το καρναβάλι, όπως και οι περισσότερες αποκριάτικες εκδηλώσεις στη Μεσόγειο και τα Βαλκάνια συνδέονται με αρχαίες παγανιστικές εκδηλώσεις και ιεροτελεστίες, όπως αυτές προς τιμή του Διονύσου.

Ουσιαστικά το Καρναβάλι της Πάτρας άρχισε να διαμορφώνεται και να εξελίσσεται το 1860, με διάφορες επιδράσεις, από ελληνικά ή ξένα γεγονότα. Γύρω στο 1870 παρουσιάστηκαν πιο οργανωμένες μασκαράτες και εμφανίστηκαν τα πρώτα καρναβαλικά άρματα, ενώ στη δεκαετία του 1880, διαδόθηκαν ξένα καρναβαλικά έθιμα, αλλά και δημιουργήθηκαν νέα, που διατηρήθηκαν για καιρό.

Το 1900 διοργανώθηκε ένα από τα πιο επιτυχημένα Καρναβάλια του προηγούμενου αιώνα, ενώ στην ιστορία του Καρναβαλιού της Πάτρας αποτέλεσε σταθμό το αποκριάτικο ξεφάντωμα του 1907, ένα ολοκληρωμένο Καρναβάλι με ποικιλία εκδηλώσεων.

Κατά την δεκαετία 1940 - 1950 το Καρναβάλι της Πάτρας ξεχάστηκε λόγω των δραματικών γεγονότων της χώρας και από το 1952 την πρωτοβουλία για την οργάνωση του Καρναβαλιού ανέλαβε ο Δήμος Πατρέων. Τότε παρουσιάστηκε για πρώτη φορά και ο Καρνάβαλος «βασιλιάς» της Αποκριάς και σύμβολο του κεφιού, αλλά και η… βασίλισσα, ένα όμορφο κορίτσι –διαφορετικό κάθε χρονιά- που παρελαύνει πάνω σε ένα άνθινο άρμα. Ο βασιλιάς καρνάβαλος και η βασίλισσα της Αποκριάς, δεσπόζουν στη μεγάλη παρέλαση της τελευταίας Κυριακής, που αποτελεί την πιο σημαντική εκδήλωση και στο σύγχρονο Καρναβάλι.

Από το έτος 1953 το Καρναβάλι της Πάτρας προβάλλεται πιο συστηματικά σαν πανελλήνιο γεγονός και προσελκύει αυξανόμενο, χρόνο με το χρόνο, αριθμό επισκεπτών. Στα Καρναβάλια της δεκαετίας του 1950 αυξανόμενος ήταν επίσης, τόσο ο αριθμός των αρμάτων και των μουσικών, όσο και των μασκαράτων που ελάμβαναν μέρος στις παρελάσεις. Στο Καρναβάλι του 1959 σημειώθηκε και ρεκόρ στον σοκολατοπόλεμο αφού ρίχτηκαν στους θεατές της παρέλασης, 112.000 σοκολάτες.

Στα χρόνια της δικτατορίας που ακολούθησαν δεν υπήρχε ελεύθερη καρναβαλική σάτιρα. Η αποκατάσταση της Δημοκρατίας, σηματοδοτεί τη σύγχρονη περίοδο του Καρναβαλιού, που φτάνει έως τις μέρες μας.

Το 1966 το καρναβάλι τίθεται σε νέες βάσεις, με το Νίκο Μαστοράκη να φέρνει στην Πάτρα το παιχνίδι του κρυμμένου θησαυρού, το οποίο συνέβαλε σημαντικά στη σημερινή εντυπωσιακή μορφή του Καρναβαλιού της Πάτρας. Μέσα από αυτό, το Καρναβάλι πέρασε στα χέρια της νεολαία της πόλης που με ενθουσιασμό, ζωντάνια, έμπνευση, ιδέες και χιούμορ το καθιέρωσε στο Καρναβάλι της Ελλάδας.

Το 1974 ξεκινά η σύγχρονη φάση του καρναβαλιού, οι καρναβαλιστές πείθονται να εγκαταλείψουν τα αυτοκίνητά τους και να παρελάσουν πεζή στους δρόμους (ως τότε μόνο τα άρματα παρήλαυναν). Το θέαμα κορυφώνεται, το καρναβάλι γιγαντώνεται και η Πάτρα κατακλύζεται από εκατοντάδες χιλιάδες επισκέπτες.

…έλα να μάθεις τι θα πει Πατρινός!

Το Καρναβάλι της Πάτρας δεν είναι μόνο η μεγάλη παρέλαση της τελευταίας Κυριακής, που είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο, αλλά ένα σύνολο εκδηλώσεων που περιλαμβάνουν χορούς, παρελάσεις (με συμμετοχή 40.000 περίπου καρναβαλιστών), το κυνήγι του κρυμμένου θησαυρού (με συμμετοχή περίπου 70 πληρωμάτων), το καρναβάλι των παιδιών (με συμμετοχή περίπου 12.000 παιδιών), θέατρο δρόμου, εκθέσεις, κινηματογραφικό αφιέρωμα, Πανελλήνιο Φεστιβάλ Σάτιρας Ερασιτεχνικού Θεάτρου κ.ά.

Κορυφώνεται το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς με τη νυχτερινή παρέλαση των πληρωμάτων του Σαββάτου, τη φαντασμαγορική μεγάλη παρέλαση αρμάτων και πληρωμάτων της Κυριακής και τέλος το τελετουργικό κάψιμο του βασιλιά καρνάβαλου στο μόλο της Αγίου Νικολάου, στο λιμάνι της Πάτρας.

Ψυχή του καρναβαλιού αποτελούν οι δεκάδες χιλιάδες καρναβαλιστές, πατρινοί, επισκέπτες και φίλοι του Πατρινού Καρναβαλιού, άνθρωποι κάθε ηλικίας, οι οποίοι συμμετέχουν αυθόρμητα στις καρναβαλικές εκδηλώσεις, τόσο στις επίσημες, όσο και σε εκατοντάδες άλλες ανεπίσημες όπως αποκριάτικους χορούς, μπαλ μασκέ και γλέντια σε σπίτια, γειτονιές, κλαμπ, καφέ, εστιατόρια κ.τ.λ., εμπλέκοντας όλη την πόλη στους μεθυστικούς ρυθμούς του κεφιού και δίνοντας τη «φρεσκάδα» και την αύρα ενθουσιασμού τους στη μεγάλη γιορτή.

Το παιχνίδι του κρυμμένου θησαυρού

Το 1966, ο δημοσιογράφος Νίκος Μαστοράκης έφερε στην Πάτρα το Κυνήγι του Κρυμμένου Θησαυρού, στο οποίο πήραν μέρος 94 Πατρινοί και επισκέπτες με τα αυτοκίνητα τους. Πρώτη νικήτρια αναδείχτηκε η ομάδα ενός φίλου του καρναβαλιού από τη Θεσσαλονίκη, του Άλκη Στέα ο οποίος δέχτηκε να παρουσιάσει το παιχνίδι την επόμενη χρονιά. Έτσι, ο αείμνηστος πια Στέας γίνεται για δεκαετίες ο θρυλικός παρουσιαστής του καρναβαλιού το οποίο μπαίνει σε κάθε ελληνικό σπίτι από τις τηλεοπτικές συχνότητες της ΕΡΤ. Εκφράσεις του όπως «η καρναβαλούπολη της Ελλάδας», για την Πάτρα και «συνεχίστε να χορεύετε», προς τους καρναβαλιστές, θα μείνουν ιστορικές.

Ο Κρυμμένος Θησαυρός διεξάγεται από τότε και αποτελεί βασικό συστατικό επιτυχίας του Πατρινού Καρναβαλιού. Οι ομάδες του Κρυμμένου Θησαυρού συγκροτούνται είτε από τα πληρώματα που συμμετέχουν στη Μεγάλη Παρέλαση του Πατρινού Καρναβαλιού, είτε από παρέες στα σχολεία της πόλης, συναδέλφους στη δουλειά ή γνωστούς στη γειτονιά.

Τα παιχνίδια του κρυμμένου θησαυρού περιλαμβάνουν γρίφους, ασκήσεις πλοήγησης μέσα από κρυμμένα ενδεικτικά στοιχεία διασκορπισμένα σε ολόκληρη τη πόλη, καλλιτεχνικούς διαγωνισμούς ζωγραφικής, παντομίμας, θεατρικών στιγμιότυπων κι ό, τι άλλο βάλουν στο μυαλό τους οι διοργανωτές του παιχνιδιού.

Μερικές ομάδες μετέχουν στην παρέλαση έχοντας κατασκευάσει και καρναβαλικό άρμα σχετικό με το θέμα της μεταμφίεσής τους. Οι συμμετέχοντες νιώθουν τη συναρπαστική μαγεία και τις δυνατές συγκινήσεις ενός παιχνιδιού χαράς, κεφιού, αναζήτησης με πολλές εκπλήξεις, απρόοπτα και ανατροπές.

Τα «Μπουρμπούλια»

Από τις παλαιότερες εκδηλώσεις, αποκλειστικά του Πατρινού Καρναβαλιού, είναι τα περίφημα «Μπουρμπούλια», ένας ιδιαίτερος χορός που κατά πάσα πιθανότητα καθιερώθηκε λίγο μετά το 1872. Τότε ολοκληρώθηκε η κατασκευή του θεάτρου «Απόλλων» από τον Ερνέστο Τσίλλερ, όπου και διοργανώνονται.

Τα «Μπουρμπούλια» αποκτούν γρήγορα μεγάλη φήμη, αφού δίνουν την ευκαιρία στις γυναίκες να παίξουν ερωτικά, κρυμμένες πίσω από το μαύρο τους ντόμινο (το έθιμο πήρε την ονομασία του από το «μπουρμπούλι», τον ήχο που κάνει το κρέας όταν βράζει). Στο χορό, οι ντάμες προσέρχονται ελεύθερα, χωρίς εισιτήριο και χωρίς συνοδό αλλά με μαύρο φαρδύ και μακρύ ντόμινο και μάσκα ώστε να μην αναγνωρίζονται και έχουν την πρωτοβουλία στην επιλογή καβαλιέρου, ενώ οι άνδρες προσέρχονται με τα κανονικά τους ρούχα και χωρίς μάσκα.

Ο χορός του Μαύρου Ντόμινου, που γίνεται το τελευταίο Σάββατο των «Μπουρμπουλιών», δίνει την ευκαιρία στους συνοδούς των μεταμφιεσμένων γυναικών, να τους τραβήξουν τα μεσάνυχτα τη μάσκα!

Στα χρόνια που οι σχέσεις των δυο φύλλων ήταν υπό αυστηρή επιτήρηση, τα «Μπουρμπούλια» ήταν μια ετήσια απόδραση και τόπος πραγματικών αλλά και φανταστικών ερωτικών περιπετειών.

Ο σοκολατοπόλεμος

Οι σοκολάτες άρχισαν να… εκσφενδονίζονται στους τυχερούς περαστικούς και στις αυλές των σπιτιών ήδη από το 1899, από εύπορους πατρινούς της εποχής εκείνης, οι οποίοι τις πετούσαν από τις άμαξες, στις οποίες επέβαιναν, σε όμορφες κοπέλες.

Πέρα, όμως από το σοκολατοπόλεμο στους δρόμους, γινόταν κάτι ανάλογο και στους χορούς, με σοκολάτες που δίνονταν στον κόσμο, ενώ παλαιότερα έβγαινε και μια πολύ μικρή σοκολάτα, που έγραφε «Πατρινό Καρναβάλι».

Τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα γνωστός είναι ο σοκολατοπόλεμος που ακολουθεί τη λήξη της μεγάλης παρέλασης της Κυριακής, κατά τον οποίο ρίχνονται στον μαζεμένο στα πεζοδρόμια κόσμο, αλλά και στα μπαλκόνια, πάνω από πέντε τόνοι σοκολάτας, που μεταφράζονται σε χιλιάδες τεμάχια.

Όπως λένε οι ειδικοί «σοκολατορίχτες», χρειάζεται ειδική εκπαίδευση στην ρίψη, ώστε να μην τραυματιστεί κάποιος θεατής!

Το καρναβαλικό εργαστήρι

Το καρναβαλικό εργαστήρι, είναι ο χώρος όπου κατασκευάζονται τα μεγαλειώδη άρματα του βασιλιά Καρνάβαλου και της συνοδείας του καθώς και άλλες κατασκευές που κοσμούν την πόλη στη διάρκεια της Αποκριάς. Λειτούργησε σε μόνιμη βάση από το 1988 στο χώρο του πρώην εργοστασίου Λαδόπουλου, ενώ από το 1995 μεταφέρθηκε στο Πετρωτό όπου παραμένει ως σήμερα με την σημερινή μορφή του. Είναι μια ιδιότυπη… βιομηχανία ονείρων, όπου χτυπά η καρδιά του Πατρινού Καρναβαλιού, μετρώντας τους παλμούς του κεφιού και της δημιουργίας και δίνοντας αίγλη στη μεγάλη γιορτή της πόλης.

Εξαιρετικοί καλλιτέχνες, με εφόδια τη σπάνια έμπνευση, τη φαντασία, την ευρηματικότητα και την υψηλή δεξιοτεχνία εργάζονται πυρετωδώς ώστε κάθε Καρναβάλι να ξεπερνά το προηγούμενο σε ποιότητα.

Τα καρναβαλικά άρματα διαπνέονται από σατιρική αύρα, σφραγίζονται από το υψηλό ποιοτικό επίπεδο και την άρτια τεχνική των δημιουργών τους και συνδυάζουν τη διαχρονικότητα του καρναβαλικού πνεύματος με την επικαιρότητα των θεμάτων, που συχνά αντλούνται από τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες των καιρών. Είναι αυτά που αφήνουν άριστες εντυπώσεις και ξεχωρίζουν στις μεγάλες παρελάσεις του Καρναβαλιού. Το 1998 βγήκε η πρώτη θεματική σειρά αρμάτων με τίτλο «Ο Καρνάβαλος Οδυσσέας».

Πηγές για τα ιστορικά και άλλα στοιχεία, αποτέλεσαν η ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια Wikipedia, το βιβλίο «Το καρναβάλι της Πάτρας» του Ν. Ε. Πολίτη, αλλά και η ιστοσελίδα του Πατρινού Καρναβαλιού, www.carnivalpatras.gr , όπου μπορείτε να ενημερωθείτε και για το πρόγραμμα του Πατρινού Καρναβαλιού 2011.

Ευχαριστούμε πολύ την Κοινωφελή Δημοτική Επιχείρηση Πατρινό Καρναβάλι (Κ.Δ.Ε.ΠΑ.Κ), για την παραχώρηση φωτογραφικού υλικού και… ευχόμαστε σε όλους καλό καρναβάλι!

ΠΟΠΗ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ

[email protected]