Το στίγμα του φασισμού έχει αναμφίβολα επηρεάσει τον παγκόσμιο κινηματoγράφο. Το θέμα είναι ευαίσθητο. Πάντα ήταν και πάντα θα είναι.

Πώς θα μπορούσε άλλωστε μία Τέχνη που καταγράφει τη «ζωή» να μείνει έξω από το πλήγμα αυτό της παγκόσμιας ιστορίας.

Ο φασισμός έχει αποτελέσει «έμπνευση», όσο σοκαριστικό και αν ακούγεται αυτό. Κι όμως, από τη δική του πλευρά το σινεμά ίσως και να τον «ξεμπρόστιασε» αρκετά. Όχι να έθιξε απλά το θέμα αλλά να το προέβαλε τόσο ώστε να σε βάλει ως θεατή μέσα στη δίνη του φασισμού, να σε κάνει άλλοτε συμμέτοχο, συνένοχο, θύμα ή θύτη.

Η 9η Νοεμβρίου είναι Παγκόσμια ημέρα κατά του φασισμού και το σινεμά έχει παρουσιάσει τη δική του οπτική ουκ ολίγες φορές. Ειδικά μάλιστα ο Ευρωπαϊκός κινηματογράφος. Η Ευρώπη έζησε το φασισμό και αργότερα τον «εκμεταλλεύτηκε» μπροστά στη μεγάλη οθόνη. Αλλά και το Χόλιγουντ δεν πήγε πίσω.

Η ταινία «ο Μεγάλος Δικτάτωρ» (The Great Dictator, 1940) είναι ό,τι πιο υπέροχο έχει να δείξει το παγκόσμιο σινεμά. Τον Charlie Chaplin πάντα τον αγαπούσα (ακόμη θυμάμαι μία αποκριάτικη στολή, που μου είχε φορέσει η μαμά μου. Θα ‘μουν δε θα ‘μουν 4-5 ετών.) Το θαύμα που έκανε αυτός ο άνθρωπος είναι ότι κατάφερε μέσα στη δίνη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου να τολμήσει να κάνει το ανείπωτο: να κοροϊδέψει τον Χίτλερ.

Φυσικά και ο Φίρερ δεν τον συμπαθούσε. Αλλά δεν τον «έπαιρνε» να κάνει και πολλά. Ο Chaplin στο διπλό ρόλο του δικτάτορα και του εβραίου κουρέα δίνει μαθήματα υποκριτικής και ιστορίας.

Σίγουρα πιο σκληρός. Πιο βίαιος. Πιο ωμός. Ο Pier Paolo Pasolini το 1975 δημιουργεί την ταινία «Salò o le 120 giornate di Sodoma» κοινώς  Σαλό ή 120 Μέρες στα Σόδομα. Είναι η τελευταία του ταινία πριν από τη δολοφονία του.  Αντισυμβατικός, επαναστατικός στο λόγο του, ο Pasolini προκαλεί όσο κανείς άλλοτε με τις εικόνες του.

Πολλοί τον χαρακτήρισαν αφοριστικό αλλά οι 120 μέρες σωματικής ψυχικής και σεξουαλικής βίας 9 αγοριών και κοριτσιών από τέσσερις Ναζί δε θα μπορούσε παρά να είναι η σκληρή εικόνα της ωμής βίας. Έστω και στη μεγάλη οθόνη.

Το 1993 η ταινία του Steven Spielberg, η Λίστα του Σίντλερ (Schindler’s List) με τους Liam Neeson, Ralph Fiennes και Ben Kingsley στους πρωταγωνιστικούς ρόλους θα συγκλονίσει και θα κάνει την Αμερική να ξανακοιτάξει κατάματα ένα σχεδόν ξεχασμένο θέμα. Εξάλλου, ο χρόνος το έχει αυτό. Σε κάνει να ξεχνάς. Ακόμη και τα πιο αλησμόνητα.

Το ιστορικό δράμα με την προσπάθεια ενός Πολωνού να διασώσει όσους περισσότερους εβραίους θα τιμηθεί με 7 Oscar και η Λίστα του Σίντλερ θα μείνει κλασική αξία στην αντιφασιστική λίστα του σινεμά.

Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο λατρεμένος  Roberto Benigni θα φτιάξει μία εκπληκτική ταινία κατά του φασισμού. Το «La vita è bella» (Η ζωή είναι ωραία, 1997) είναι όλα όσα δε θα μπορούσε να ζήσει κανείς σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης. Δεν είναι η αγριότητα του φασισμού. Είναι το παραμύθι ενός πατέρα να κρατήσει το γιο του ανέγγιχτο από τη βία. Και τα καταφέρνει.

Η μοναδικότητα της ταινίας (εξάλλου έχω πει πολλές φορές ότι είναι από τις αγαπημένες μου) είναι ότι ενώ βλέπεις μία αντιφασιστική στην ουσία ιστορία, αυτό που σου μένει στο τέλος είναι μόνο ένα χαμόγελο, ότι όλα πήγαν καλά. Και ας ξέρεις ότι η πραγματικότητα ήταν διαφορετική. Η ταινία  βραβεύτηκε με Oscar, τιμήθηκε στις Κάννες και σε όλες τις μεγάλες κινηματογραφικές διοργανώσεις.

Το 1998, ο Tony Kaye αποφασίζει να κάνει την Αμερική (δηλαδή τις ΗΠΑ) να ξαναδεί τον φασισμό αλλά κυρίως σα δείγμα νεοναζισμού, που εντείνει τις ρατσιστικές υποθέσεις στη στενόμυαλη και βίαιη αμερικανική ήπειρο. «American History X», τα Μαθήματα Αμερικανικής Ιστορίας το 1998 φέρνουν εικόνες ασπρόμαυρου, βίαιου παρελθόντος.

Ίσως πιο προκλητική από όσο θα έπρεπε, σε κάποια σημεία, σε κάνει να νιώθεις ενοχές. Η ταινία είναι από τις καλύτερες που έχει να επιδείξει αυτό το είδος του σινεμά, σε μία ίσως λανθάνουσα εποχή.

Κορυφαία απεικόνιση του φασισμού, με όσο χιούμορ χρειάζεται τελικά να επιδείξει κάποιος για να απομυθοποιήσει αυτό το τερατούργημα της παγκόσμιας ιστορίας, είναι η ταινία του Quentin Tarantino, «Inglourious Basterds». 2009 και η Άδοξοι Μπάσταρδη καταφέρνει να προκαλέσει όσο δε θα μπορούσε μία αντίστοιχη «σοβαρή ταινία». Αβίαστα, απλά, κατανοητά, ο Tarantino όχι μόνο μιλά για το φασισμό αλλά τον διακωμωδεί όσο χρειάζεται ώστε να μη του δώσει αξία.

Σόφη Ζιώγου
[email protected]