Ο σκηνοθέτης Νίκος Κορνήλιος βάζει τη γυναίκα στο μικροσκόπιο αλλά και στο θρόνο της ταυτόχρονα. Τη φέρνει αντιμέτωπη με τις αδυναμίες, τα θέλω, τα πρέπει της στην ταινία του «Μητριαρχία», που προβάλλεται την Πέμπτη 5 Μαρτίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος και στο Μουσείο Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

Σε λίγες μέρες, την Κυριακή 8 Μαρτίου, γιορτάζουμε τη Γυναίκα. Ο Νίκος Κορνήλιος φέτος δίνει άλλη διάσταση σε αυτή τη Γιορτή με μία ταινία, με γυναίκες, από τις γυναίκες, για τις γυναίκες.

Με αφορμή την κυκλοφορία της ταινίας του, που είναι ύμνος στη γυναίκα, τη Μητριαρχία, ο σκηνοθέτης Νίκος Κορλήνιος μοιράστηκε μαζί μας σκέψεις, απόψεις, θέσεις σε μία απολαυστική και ενδιαφέρουσα κουβέντα.

Γιατί Μητριαρχία; Ποιο ήταν το κίνητρο για αυτή τη δουλειά σας και ειδικά για ένα τόσο «γυναίκειο» θέμα;
Οι γυναίκες, εδώ και κάποιες δεκαετίες, έρχονται  για πρώτη φορά στο προσκήνιο της Ιστορίας. Και αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να φανταστούμε μια ουσιαστική αλλαγή παραδείγματος, έναν κόσμο διαφορετικό. Αυτόν τον «τρόπο» διερευνά και η ταινία μέσα από τις πολύ διαφορετικές και ισχυρές προσωπικότητες όλων αυτών των εξήντα γυναικών. Αν και ο όρος «Μητριαρχία» προϋποθέτει μια κυριαρχία των γυναικών πάνω στους άντρες, πράγμα που δεν υπήρξε ποτέ, χρησιμοποιήθηκε ως τίτλος της ταινίας για να προκαλέσει τη σκέψη όλων μας για μια αλλαγή κατάστασης.

Στην ουσία θεωρώ πως μιλάμε για ένα ζήτημα ενάντια στο ρατσισμό, δηλαδή τη διαφορετικότητα, τα ταμπού άρα ίσως είναι πιο «προσιτό» και λιγότερο επώδυνο αν μιλήσουμε για γυναίκες. Ισχύει κάτι τέτοιο;
Ναι, σίγουρα η απαξία απέναντι στις γυναίκες, τα ταμπού, ο σεξισμός και πολύ περισσότερο η βία είναι μια μορφή ρατσισμού. Η χειρότερη, γιατί αφορά στο μισό πληθυσμό. Και πολύ πιο «επώδυνη» θα έλεγα, αν αναλογιστεί κανείς διαχρονικά τους βιασμούς, τους ξυλοδαρμούς, τις ταπεινώσεις, τους εγκλεισμούς, την εξαγορά τους σαν αντικείμενα ή «σκεύη ηδονής» που έχουν υποστεί οι γυναίκες. Και που δυστυχώς οι κοινωνίες μας τα έχουν αφομοιώσει ως «ανώδυνα». Μέσα από αυτό βέβαια περνάει και κάθε άλλη μορφή ρατσισμού, ταμπού και μη αποδοχής της διαφορετικότητας.

Το κλίμα είναι βαρύ με τις ακροδεξιές δυνάμεις (ή έστω αυτές που τρομοκρατούν τον κόσμο) να εμφανίζονται ότι πρωταγωνιστούν σήμερα στην παγκόσμια και ελληνική κοινωνία. Γιατί θεωρείτε ότι γίναμε τόσο πολέμιοι της διαφορετικότητας; Τι έφταιξε και από εν δυνάμει πολυπολιτισμική και ανοιχτή κοινωνία, κλειδαμπαρωθήκαμε στα σπίτια μας και γεμίσαμε καχυποψία και βία για τους άλλους;
Ο οικονομικός πόλεμος που προκαλεί μια τεράστια ανασφάλεια οδηγεί σίγουρα σε μια ακραία συντηρητικοποίηση και φασιστοποίηση της κοινωνίας. Στον πυρήνα κάθε μορφής βίας όμως υπάρχει η τεστοστερόνη. Η ωμή, άμεση βία, καθώς και οι κάθε μορφής ιεραρχίες έχουν δυστυχώς αρσενική υφή. Και από την ωμή βια ξεκινούν και όλες οι άλλες μορφές έμμεσης βιας.

Κοιτάξτε όλες αυτές τις ορδές μίσους από τους δρόμους μέχρι τα γήπεδα: είναι κυρίως άνδρες. Αν αναλογιστεί κανείς τους πολέμους, τις γενοκτονίες, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα βασανιστήρια, τη δουλεία λαών και ηπείρων ολόκληρων, όλα αυτά -ιστορικά- είναι έργα αποκλειστικά ανδρών.

Και ακολουθούν οι έμμεσες μορφές βίας: η εκμετάλλευση των πιο αδύναμων, η απληστία του πλούτου, η μανία της εξουσίας, η καταστροφή τη φύσης. Όσες γυναίκες θέλουν να πάρουν μέρος σ’ αυτό το «παιχνίδι» πρέπει να γίνουν άνδρες, να απεμπολήσουν τα θηλυκά και  να αναδείξουν τα αρσενικά τους στοιχεία και να μισήσουν ουσιαστικά το φύλο τους. Αλλά και οι άνδρες είναι δυστυχισμένοι μέσα στον «αρσενικό» τους κόσμο  καταπιέζοντας αφόρητα τη θηλυκή τους πλευρά. Με τη θηλυκοποίηση της κοινωνίας μπορούμε πιστεύω να απαλλαχτούμε από πολλή καχυποψία και φόβο.

Πίσω στη Μητριαρχία: πόσο εύκολο ή δύσκολο ήταν αυτό το εγχείρημα στην πράξη του; Μιλάμε για 60 γυναίκες. Ποιες οι βασικές δυσκολίες που αντιμετωπίσατε;
Με εξήντα γυναίκες όλα γίνονται εύκολα! Παρά τα τεράστια τεχνικά και πρακτικά προβλήματα όλα κύλησαν σα μια γιορτή. Όταν κάτι συνέβαινε στη  μια, αναλάμβανε αμέσως μια άλλη. Υπήρχε συνεχής ροή.

Ποια ήταν ανταπόκριση των γυναικών στη Μητριαρχία; Τι ζητούν τελικά οι γυναίκες; Τι τους λείπει; Και τι αρνείται πεισματικά ίσως η κοινωνία να τους δώσει;
Η ανταπόκριση – η ταινία ξεκίνησε με ένα email σε όλες μου τις συνεργάτισες και τις μαθήτριες στα εργαστήρια υποκριτικής – ήταν άμεση και συγκινητική. Η ταινία είχε αμέσως γίνει δική τους. Τι λείπει στις γυναίκες γενικότερα; Η πίστη στον εαυτό τους, η συνείδηση του φύλου τους. Η πατριαρχία έχει μπει στις συνειδήσεις των γυναικών. Υπάρχουν πολλές γυναίκες που υποτιμούν το φύλο τους, τις άλλες γυναίκες, τον ίδιο τους τον εαυτό τελικά. Ακόμα χειρότερα: μισούν το φύλο τους. Και αυτό το υποσυνείδητο μίσος το περνούν στις κόρες τους, στους γιούς τους.

Η κοινωνία, δηλαδή οι άνδρες τους αρνήθηκαν για αιώνες ό,τι ήταν δημόσιο και τις στρίμωξαν στη σφαίρα του ιδιωτικού, στο σπίτι. Αυτό που τους αρνήθηκαν πεισματικά οι άνδρες ευτυχώς το πήραν και το παίρνουν μόνες τους: από το δικαίωμα στην ψήφο μέχρι το δικαίωμα να είναι ο εαυτός τους – το πιο δύσκολο και το τελικά ζητούμενο.

Πλέον καταλαβαίνετε καλύτερα τη γυναίκα, τη μάνα, τη σύντροφο, την ξένη;
Σίγουρα με την ταινία έμαθα και ανακάλυψα πολλά – γι' αυτό εξάλλου κάνω ταινίες. Η διαδικασία κατανόησης του άλλου όμως – και ιδαίτερα του άλλου φύλου – είναι συνεχής γιατί και η θέση και η φύση της γυναίκας μεταβάλεται μέσα στο χρόνο, αναδεικνύει πτυχές, μεταμορφώνει άλλες.

Η διαφορετικότητα των φύλων. Άντρες εναντίον γυναικών και το αντίθετο σε μία αιώνια μάχη λατρείας και μίσους για τη συμφιλίωση, την εξουσία κ.λπ. Τελικά, υπάρχει αυτή η περίφημη μάχη των δύο φύλων; Ή είναι μία μάχη με τον Άλλον ανεξαρτήτου φύλου; Μπορούμε να συνυπάρχουμε;
Η «μάχη των φύλων» υπάρχει – ο Στριντμπεργκ έχει γράψει εξαιρετικά έργα πάνω σ’ αυτήν. Οι γυναίκες σίγουρα κέρδιζαν κάποιες μάχες - μάχες άμυνας ουσιαστικά - αλλά στον μεγάλο Πόλεμο των Φύλων οι άνδρες κυριάρχησαν για αιώνες απόλυτα και ισοπεδωτικά – ολοκληρωτικά, αυτός είναι ο μεγάλος ολοκληρωτισμός.

Και όχι μόνο πάνω στις γυναίκες αλλά και πάνω στους πιο αδύναμους άντρες ή σε άνδρες με πιο ανεπτυγμένη τη θηλυκή πλευρά. Αυτή η δύναμη όμως στο πέρασμα του χρόνου αποδεικνύεται αδυναμία: άφησε πίσω της ένα κατεστραμένο πλανήτη, τεράστιες ανισότητες ανάμεσα στη φτώχεια και τον πλούτο, εξαφάνισε ανθρώπινες φυλές και είδη ζώων, εκτεταμένες επιδημίες ψυχικών νόσων, «τη δυστυχία του πολιτισμού». Θα συνυπάρξουμε όλες και όλοι ειρηνικά μόνο αν ο κόσμος γίνει ένα κόσμος θηλυκός. Αυτό θα φέρει και μια μεγαλύτερη αποδοχή του «Άλλου» γενικότερα.

Πιο θεωρητικά, πώς μπορεί κάποιος να δημιουργεί σινεμά σε μία Ελλάδα με τόσα κοινωνικά/ οικονομικά/ πολιτικά και κυρίως πολιτισμικά (σε επίπεδο ήθους) ζητήματα να αιωρούνται; Είναι το σινεμά πολυτέλεια, ανάγκη, μέσο επιβίωσης;
Ο κινηματογράφος  - και η τέχνη – δεν είναι ούτε πολυτέλεια, ούτε ανάγκη ούτε πολύ περισσότερο μέσο επιβίωσης. Είναι - ή οφείλει να είναι - η ίδια η ροή της ζωής, ο αέρας που αναπνέουμε. Στην  Αφρική, στις περισσότερες διαλέκτους,  δεν υπάρχει η λέξη «τέχνη», γιατί τέχνη είναι η ίδια η ζωή. Ακόμα κι αν είμαι «δυτικός άνθρωπος», ο προσανατολισμός είναι αυτός.

Επόμενη στάση ίσως μία «αντρική ταινία»;
«Αντρικές ταινίες» υπάρχουν τόσες! Με όπλα και βία  – αυτές είναι οι αληθινές «αντρικές ταινίες»! Αρνούμαι  να τις δω - ούτε σαν απλός  θεατής. Αλλά μια ταινία με αληθινούς άνδρες της εποχής μας, δηλαδή  με άνδρες μέσα στις αντιφάσεις τους, γιατί όχι; Αν και το να διερευνάς την ετερότητα, το «άλλο» είναι πάντα πιο συναρπαστικό.

H ταινία Μητριαρχία προβάλλεται την Πέμπτη 5 Μαρτίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος και στο Μουσείο Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Σκηνοθεσία : Νίκος Κορνήλιος, σενάριο : Νίκος Κορνήλιος, Ευγενία Παπαγεωργίου.

Σόφη Ζιώγου
[email protected]