Καθώς η παιδική και νεανική λογοτεχνία γνωρίζει μεγάλη άνθιση στις μέρες μας, οι συγγραφείς Eλένη Σβορώνου και Μαρία Αγγελίδου διδάσκουν στο εργαστήριο δημιουργικής γραφής και σχέσης με το παιδικό και νεανικό βιβλίο, με τίτλο «Στο κάτω κάτω της γραφής», και μας μιλούν για αυτό το λογοτεχνικό είδος.

Το εργαστήριο εντάσσεται στην ενότητα σεμιναρίων, η οποία καλύπτει ένα ευρύ φάσμα γνωστικών αντικειμένων, που σχετίζονται με το βιβλίο, και πραγματοποιείται από την Αλυσίδα Πολιτισμού Ianos, από τα τέλη Απριλίου έως και τον Ιούνιο, αποσκοπώντας όχι μόνο στη συγγραφική πρόοδο και την επαγγελματική κατάρτιση των συμμετεχόντων, αλλά και στην ενημέρωση, την επιμόρφωση και την καλλιέργεια αυτών που αγαπούν το λογοτεχνικό κείμενο και το βιβλίο γενικότερα.

Στο εργαστήριο - σεμινάριο «Στο κάτω κάτω της γραφής», η Μαρία Αγγελίδου συντονίζει τα μαθήματα, που αφορούν στο θεωρητικό υπόβαθρο και προβληματισμό, ενώ η Ελένη Σβορώνου τις ασκήσεις, και μας αποκαλύπτουν τα μυστικά της παιδικής λογοτεχνίας.

Πόσο εύκολο είναι να γράφει κανείς για παιδιά και εφήβους;

Ε. Σ.: Δεν είναι περισσότερο ή λιγότερο εύκολο από τη γραφή για ενήλικες. Αν είναι να έχει μια αλήθεια αυτό που γράφεις... Γιατί, όπως ξέρουμε, ένα καλό παιδικό βιβλίο είναι αυτό, που διαβάζεται και από τους ενήλικες. Όσο πιο μικρή η φόρμα, επίσης, τόσο πιο δύσκολο! Γράψτε μια ιστορία 500 λέξεων, που να στέκει. Με δυσκολεύει, προσωπικά, περισσότερο από ένα μυθιστόρημα!
Μ. Α.: Κατά τη γνώμη μου, δεν είναι ούτε δύσκολο, ούτε εύκολο. Ούτε πιο δύσκολο, ούτε πιο εύκολο από το γράψιμο και για τους μεγάλους. Πρέπει απλά να ικανοποιεί δυο συνθήκες: πρώτον,  να θέλεις να αφηγηθείς μια ιστορία συγκεκριμένη, επειδή τη θεωρείς σημαντική και σπουδαία και ωραία ιστορία, και δεύτερον, να θέλεις να την αφηγηθείς στους συγκεκριμένους αναγνώστες, επειδή τους θεωρείς και αυτούς σημαντικούς και σπουδαίους και ωραίους αναγνώστες.

Υπάρχει πάντα ένα μήνυμα, που πρέπει να περάσετε στα παιδιά ή όχι;

Ε. Σ.: Μεγάλη παγίδα το μήνυμα. Είναι η παγίδα του διδακτισμού. Αλλά ναι, όταν γράφεις για παιδιά και νέους, κάτι θέλεις να τους πεις, ένα ζήτημα ανοίγεις, μια γνώση μεταδίδεις. Το θέμα είναι να τον κάνεις με τρόπο, που δεν βοά το μήνυμα. Και που δεν θυσιάζει την τέρψη, που προσφέρει η γνήσια λογοτεχνία, στο όνομα του μηνύματος.
Μ. Α.: Πάντα. Και ποτέ. Και για να βάλουμε την ερώτηση στο σωστό πλαίσιο: Υπάρχει πάντα ένα μήνυμα που “πρέπει” να περάσει ο συγγραφέας στους αναγνώστες του;  Ασχέτως ηλικίας; Η βασική παράμετρος δεν είναι το βιβλίο - μήνυμα, αλλά ο αναγνώστης - αποδέκτης. Όταν γράφω, λοιπόν, εγώ, που δεν είμαι ακριβώς συγγραφέας, δεν έχω στον νου μου το μήνυμα. Κανένα μήνυμα. Έχω στον νου μου την ιστορία, να είναι όμορφη, να είναι συναρπαστική, όχι μόνο να στέκει στα πόδια της, αλλά να τρέχει, να παίζει, να χασομεράει, όπου της χρειάζεται. Τα μηνύματα θα τη συνοδεύουν, θέλοντας και μη. Αφήστε που, συχνά, ο αναγνώστης τα βρίσκει, ακόμα και όταν ο συγγραφέας δεν τα έχει βάλει.

Πόσο απαιτητικοί είναι οι μικροί αναγνώστες;

Ε. Σ.: Το κριτήριό τους διαμορφώνεται ανάλογα με την αναγνωστική τους εμπειρία. Δεν είναι όλα τα παιδιά το ίδιο. Όπως και οι ενήλικες. Οι απαιτήσεις τους διαμορφώνονται. Δική μας δουλειά είναι να δημιουργούμε πλούσιες αναγνωστικές εμπειρίες, ποικιλία ερεθισμάτων.
Μ. Α.: Δεν έχω γενική απάντηση σε αυτήν την ερώτηση. Υπάρχουν παιδιά (όπως και μεγάλοι, άλλωστε), που ζητάνε πολλά από μια ιστορία, από ένα βιβλίο, από μια παρέα, από μια φιλία, από μια δουλειά, από τη ζωή γενικά. Άλλοι που ζητούν λιγότερα. Άλλοι που δεν ζητούν τίποτα. Από την άλλη, υπάρχουν βιβλία εξαίσια, που δεν συναντούν ποτέ τον ιδανικό αναγνώστη. Και υπάρχουν και αναγνώστες, που μόνο ιδανικοί δεν είναι. Υπάρχουν και βιβλία άθλια, που βρίσκουν πελάτες θα ήθελα να πω, αλλά φοβάμαι πως και αυτοί οι “πελάτες” αναγνώστες είναι. Με τον τρόπο τους. Αλλά, σήμερα πια, είναι ίσως λίγο περιοριστικό να μιλάμε μόνο για τα βιβλία. Οι δρόμοι, που έχει μια ιστορία να φτάσει στο κοινό της, δεν είναι μόνο τα βιβλία. Είναι και οι πάσης φύσεως και παντός μεγέθους οθόνες. Τα παιδιά, μάλιστα, είναι ικανότερα στην παρακολούθηση ιστοριών στην οθόνη από ό,τι οι μεγάλοι.

Ποια είναι τα βασικά προσόντα, που πρέπει να διαθέτει κάποιος, που θέλει να γράψει βιβλία ή ιστορίες για παιδιά;

Ε. Σ.: Βάθος σκέψης και αυτογνωσία, νομίζω, καθώς και αγάπη για διάβασμα. Να έχεις εμβαθύνει λίγο στα της ζωής και στα του εαυτού. Να μη μένεις στην επιφάνεια, επειδή δήθεν τα παιδιά θέλουν απλά μηνύματα και ιστορίες. Ο λαβύρινθος της ανθρώπινης ψυχής είναι εξίσου πολύπλοκος στους μικρούς και τους μεγάλους.
Μ. Α.: Όπως, μάλλον, έχετε ήδη καταλάβει, δεν πιστεύω ότι υπάρχει “παιδικό” και “ενήλικο” βιβλίο. Αν ένα βιβλίο είναι καλό, τότε είναι καλό για μικρούς και μεγάλους. Δεν είναι δυνατόν να δίνουμε στα παιδιά μας ιστορίες, που, σε εμάς τους ίδιους, δεν αρέσουν ή τις βρίσκουμε “παιδαριώδεις” ή βαρετές. Αν πρέπει, οπωσδήποτε, να απαντήσω στην ερώτησή σας: ένα, κατά τη γνώμη μου, είναι το βασικό προσόν του συγγραφέα παιδικών: να σέβεται το ίδιο όλους τους αναγνώστες του, μικρούς και μεγάλους.

Ποιο ήταν το αγαπημένο σας βιβλίο, όταν ήσασταν παιδί, και ποιο βιβλίο θα θέλατε να είχατε γράψει εσείς;

Ε. Σ.: Το “Καπλάνι της βιτρίνας” της Άλκης Ζέη. Το “Κάλεσμα της άγριας φύσης” του Τζακ Λόντον!
Μ. Α.: Πολλά, πολλά, πολλά βιβλία έχω αγαπήσει και αγαπώ ακόμα. Και ξέρω πως θα γνωρίσω κι άλλα και θα τα αγαπήσω και αυτά. Παιδικοί φίλοι, που τους κάνω ακόμα πολύ παρέα: ο Τομ Σώγερ και ο Χωκ Φιν. Καινούργιοι φίλοι, που τους γνώρισα πρόσφατα και είχα τη χαρά να τους μεταφέρω εγώ στην ελληνική γλώσσα: ο Ρίκο και ο Όσκαρ, η τριλογία με τις δικές τους περιπέτειες, του Αντρέας Στάινχεφελ. Τέλος πάντων, οι συγγραφείς δεν έχουν και τόση σημασία. Πιο σημαντικοί είναι οι ήρωες τους. Αγαπώ τρελά τον Τομ Σώγερ. Αγαπώ τον Οδυσσέα. Ο Ροβινσώνας Κρούσος (και όλοι οι Ροβινσώνες μετά από αυτόν) είναι δικός μου άνθρωπος. Με τους συγγραφείς τους δεν έχω τέτοια σχέση. Θα αγαπούσα αυτούς τους ήρωες, όποιος κι αν είχε γράψει την ιστορία τους. Έχω αδυναμία και δεν το κρύβω στους ήρωες - ταξιδιώτες. Και στους ήρωες - ψεύτες.
Αρκετά είναι και τα βιβλία, που έχω ζηλέψει, που θα ήθελα να τα έχω γράψει, όχι για να βάλω το όνομά μου στο εξώφυλλο, αλλά για να ζήσω την απολαυστική διαδικασία της γραφής τους, της γέννησής τους. Εδώ, όμως, θα ξεχωρίσω ένα. Αν ήταν να έχω γράψει στ’ αλήθεια ένα βιβλίο, που το έχει γράψει άλλος, αυτό θα διάλεγα. Γιατί δεν θα άλλαζα σε αυτό ούτε τελίτσα, ούτε κόμμα. Είναι οι “13 1/2 ζωές του μπλε αρκούδου” του Walter Moers. Παρόλα αυτά, είμαι ευτυχής, γιατί το πλησίασα, όσο γίνεται να πλησιάσει κανείς ένα βιβλίο, χωρίς να το έχει γράψει ο ίδιος: το μετέφρασα.

Πληροφορίες: Ιανός, Σταδίου 24 - Αθήνα. Πληροφορίες για όλα τα σεμινάρια: τηλ.: 210 3217929, [email protected]. Εργαστήριο «Στο κάτω κάτω της γραφής»: διάρκεια μαθημάτων: 10 εβδομάδες (10 μαθήματα), αιτήσεις συμμετοχής: έως 19 Απριλίου, δίδακτρα: 300 ευρώ για νέες εγγραφές και 260 ευρώ για φοιτητές, άνεργους και απόφοιτους προηγούμενων κύκλων.

Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]