Όταν τα επίπεδα σιδήρου είναι χαμηλά, ο οργανισμός μας αντιδρά με έντονες ζαλάδες, αδυναμία και διάφορα άλλα συμπτώματα που μπορεί να μας προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα. Μάθετε τα πάντα για τον σίδηρο και αναζητήστε τις τροφές εκείνες που θα σας βοηθήσουν να επανακτήσετε τις χαμένες σας δυνάμεις.

Αν μπορούσαμε με απλά λόγια να περιγράψουμε τη λειτουργία του σιδήρου θα μιλούσαμε για την ακόλουθη διαδικασία: κάθε φορά που αναπνέουμε το οξυγόνο πηγαίνει στους πνεύμονες και στέκεται στις κυψελίδες των πνευμόνων. Εκεί τα μόρια του οξυγόνου θα περιμένουν να το αίμα να περάσει να τα πάρει για να μεταφέρει στο υπόλοιπο σώμα.

Η διαδικασία αυτή για να γίνει χρειάζεται το αίμα να έχει επάρκεια από σίδηρο γιατί ο τελευταίος είναι ο μόνος υπεύθυνος για να βουτήξει τα μόρια του οξυγόνου προκειμένου να γίνει η μεταφορά τους. Αν κάποιο άτομο έχει αναιμία τότε αυτό που συμβαίνει είναι ότι παρόλο που αναπνέουμε και το οξυγόνο μεταφέρεται στους πνεύμονες, λόγω της έλλειψης σιδήρου...δεν πάει κανείς να το πάρει.

Ας δούμε όμως με περισσότερες λεπτομέρειες αυτή τη διαδικασία. Ο σίδηρος επιτελεί πολλές ζωτικές λειτουργίες στον οργανισμό:

α) Μεταφορέας του οξυγόνου και του διοξειδίου του άνθρακα από τους πνεύμονες στους ιστούς του σώματος και αντίστροφα.

β) Μεσολαβητής στην μεταφορά των ηλεκτρονίων στα κύτταρα.

γ) Αναπόσπαστο κομμάτι σε σημαντικές ενζυμικές αντιδράσεις που επιτελούνται σε πολλούς ιστούς.

Ο σίδηρος στον οργανισμό διακρίνεται σε δύο κύριες υποομάδες:

1) Στον λειτουργικό σίδηρο (με την μορφή αίμης) που αντιπροσωπεύει των 75% των ολικών αποθεμάτων και συμμετέχει σαν ενεργό στοιχείο σε διάφορες ενώσεις όπως, η αιμοσφαιρίνη, η μυοσφαιρίνη και διάφορα σιδηρούχα ένζυμα. Το μεγαλύτερο μέρος του σιδήρου στον οργανισμό βρίσκεται στα ερυθρά αιμοσφαίρια με την μορφή αιμοσφαιρίνης. Η αιμοσφαιρίνη είναι επιφορτισμένη με την μεταφορά του οξυγόνου από το αναπνευστικό σύστημα στους ιστούς και την απομάκρυνση του διοξειδίου το άνθρακα. Η μυοσφαιρίνη αποτελεί τον αποθηκευτικό χώρο του οξυγόνου στο εσωτερικό των μυϊκών ιστών. Τα διάφορα σιδηρούχα ένζυμα συμμετέχουν σε μια πληθώρα λειτουργιών του οργανισμού τα οποία διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην αναπνευστική αλυσίδα του αερόβιου μηχανισμού παραγωγής ενέργειας

2) Το υπόλοιπο 25% του σιδήρου υπάρχει με την μορφή αποθηκευμένου σιδήρου στα διάφορα όργανα, όπου αποθηκεύεται με την μορφή φερριτίνης και αιμοσιδηρίνης. Οι αποθήκες σιδήρου επηρεάζονται από την μακρόχρονη θρέψη, και είναι δυνατόν να αποτελούν το 30% του ολικού σιδήρου στο σώμα. Τιμή φερριτίνης πλάσματος 12 μg/L ή και λιγότερο επιδεικνύουν ότι οι αποθήκες σιδήρου έχουν εξαντληθεί.

Πρόσθετα υπάρχει ένα μικρό ποσοστό σιδήρου υπό μεταφορά, στο αίμα, με την μορφή τρανσφερρίνης.

Ο σίδηρος είναι απαραίτητο λοιπόν μέταλλο για την σύνθεση της αιμοσφαιρίνης των ερυθρών αιμοσφαιρίων και για την λειτουργία των κυττάρων του σώματος. Η σιδηροπενική αναιμία αποτελεί ίσως την πιο διαδεδομένη διατροφική ανωμαλία στον κόσμο και την πιο συνηθισμένη μορφή αναιμίας.

Κλινικά χαρακτηριστικά της αναιμίας

Η έλλειψη σιδήρου οδηγεί σε:

-Ελαττωμένη ερυθροποίηση με αποτέλεσμα νορμοκυτταρική ή μικροκυτταρική αναιμία (σιδηροπενική αναιμία).

Ωστόσο, λειτουργικές συνέπειες της έλλειψης σιδήρου μπορεί να συμβούν και επί ελλείψεως αναιμίας. Σε αυτές περιλαμβάνονται:

-H μειωμένη ικανότητα για εργασία, η μειωμένη απόδοση και η αρνητική συμπεριφορά (υπερκινητικότητα). Για τη σωστή λειτουργία του εγκεφάλου απαιτείται σίδηρος. Το μέταλλο αυτό υποστηρίζει τη λειτουργία και τη σύνθεση των νευροδιαβιβαστών και πιθανόν της μυελίνης. Η έλλειψη σιδήρου μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα για μάθηση, τη μνήμη και τη σκέψη.

-Μειωμένη άμυνα του οργανισμού έναντι λοιμώξεων και μειωμένη ικανότητα θερμορύθμισης.

Η σιδηροπενική αναιμία μπορεί να εντοπιστεί με τα εργαστηριακά ευρήματα αιματολογικών εξετάσεων τα οποία περιλαμβάνουν χαμηλό μέσο όγκο ερυθρών (ΜCV) και μέση συγκέντρωση αιμοσφαιρίνης ανά ερυθροκύτταρο (MCHC), μικροκυττάρωση, υποχρωμία ερυθρών. Τιμή φερριτίνης πλάσματος 12 μg/L ή και λιγότερο επιδεικνύουν ότι οι αποθήκες σιδήρου έχουν εξαντληθεί.

Η σιδηροπενική αναιμία είναι ιδιαίτερα συχνή στις γυναίκες. Μπορεί να οφείλεται σε πληθώρα αιτιών, όπως πλημμελής διατροφή, ανεπαρκής απορρόφηση του σιδήρου από τον οργανισμό (π.χ σε φυτοφάγους λόγω της κατανάλωσης μεγάλων ποσοτήτων τροφίμων τα οποία δυσχεραίνουν την απορρόφηση σιδήρου), αιμορραγία (όπως στην έμμηνο ρύση). Η κύρια αιτία παγκοσμίως, της σιδηροπενικής αναιμίας είναι διατροφική.

Έτσι λοιπόν, μερικές οδηγίες για να διευκολύνετε την απορρόφηση του σιδήρου που περιέχονται στις τροφές είναι:

-Κατανάλωση άπαχου κρέατος και πουλερικών

-Περιορισμός στην κατανάλωση καφέ

-Κατανάλωση αρκετής ποσότητας βιταμίνης C (φρούτα, χυμούς και λαχανικά, ιδιαίτερα πορτοκάλια, ακτινίδια, ντομάτες, πιπεριές, μπρόκολο κτλ)

-Αποφυγή της ταυτόχρονης κατανάλωσης συμπληρωμάτων σιδήρου με μεγάλες ποσότητες φυτικών ινών, αντιόξινα χάπια, καφέ, και τροφές πλούσιες σε ασβέστιο (γάλα, τυρί, γιαούρτι).

Από τον Ευάγγελο Ζουμπανέα, Διατροφολόγο Διαιτολόγο, Μέλος της Επιστημονικής Ομάδας διατροφή www.diatrofi.gr και Δ/νων Σύμβουλος ΚΕΑΔΔ www.keadd.gr .