H αρχέγονη ίσως και μυθική ρίζα του νησιού προέρχεται από τον Κέως, τον γιο του Απόλλωνα, ενώ το ευλογημένο δένδρο του Δία «ο βάλανος», το γνωστό μας βελανίδι, έχει πλουτίσει με την επιβλητικότητα και την χρησιμότητά του το μεγαλύτερο μέρος της Τζιάς.

Αποτέλεσμα αυτών είναι η Κέα να μην μας θυμίζει στο ελάχιστο ένα άγονο κυκλαδίτικο νησί αλλά να εκπέμπει μίαπράσινη αρμονία και ομορφιά. Η πλούσια χλωρίδα της συμπληρώνεται με το κόκκινο σταφύλι «Το Μαυρούδι» από το οποίο παράγεται εξαιρετικό κόκκινο κρασί αλλά σε περιορισμένες ποσότητες, καθώς και ένα είδος μαύρου σύκου από το οποίο οι Τζιώτες φτιάχνουν με μεράκι μαρμελάδα, γλυκό του κουταλιού και άλλα προιόντα.
Δύο οικογένειες συμβάλλουν καθοριστικά στην ανάδειξη των προϊόντων της τζιώτικης γης. Η πρώτη είναι η οικογένεια του Κώστα Μαρουλή και της αμερικανίδας γυναίκας του της Marcie οι οποίοι έχουν δημιουργήσει την δική τους αγροτουριστική μονάδα το «Κόκκινο Τρακτέρ». Σε μία έκταση 30 στρεμμάτων έχουν τον αμπελώνα τους από όπου εμφιαλώνουν περί τα 2000 μπουκάλια τζιώτικο κρασί η σπανιότητα του οποίου αναδεικνύει και την αξία του.
Η Marcie, μια ταλαντούχος γυναίκα έπεισε τους συντοπίτες της να ξαναγυρίσουν στη γη των παππούδων τους και να ασχοληθούν με την συλλογή του βελανιδιού. Ήδη 80 οικογένειες συμμετέχουν σε αυτό το πρόγραμμα και  το μέλλον είναι ευοίωνο.
Από το χωράφι ξεκινάει η επεξεργασία και μεταποίηση του βελανιδιού φθάνοντας μέχρι και στην παραγωγή μπισκότων από βελανίδι τα οποία σε λίγο καιρό θα ταξιδεύουν διαδικτυακά σε όλον τον πλανήτη. Επιπλέον εκατοντάδες άτομα συμμετέχουν στο πρόγραμμα εθελοντικών αγροτικών εργασιών της μονάδας, ιδιαίτερα κατά την περίοδο Οκτωβρίου-Νοεμβρίου, όταν συλλέγεται το βελανίδι.(www.redtractorfarm.gr,Tηλ 2288021346).
H δεύτερη οικογένεια με αξιόλογη δράση στην τοπική οικονομία και κοινωνία είναι της οικογένειας του Γιάννη Μουζάκη. Έτσι επισκεφθείτε στον Μυλοπόταμο:

-Το κατάστημα «Αρισταίος» του Ανδρέα Μουζάκη με παραδοσιακά τζιώτικα προιόντα.
-Το ιδιωτικό Μουσείο Αγροτικής, Λαογραφικής και Πολιστικής Κληρονομιάς Κέας που είναι αποτέλεσμα της επιμελημένης δουλειάς της κυρίας Μουζάκη(2288022481).
-Το καφέ του Απόστολου Μουζάκη όπου μέσα στην έκταση η οικογένεια έχει φτιάξει ένα μοναδικό υπαίθριο θέατρο 300 θέσεων. Εδώ, κατά την καλοκαιρινή περίοδο οργανώνονται μουσικοθεατρικές παραστάσεις.

Καθραία
Από αρχαιοτάτων χρόνων οι Τζιώτες διακρίνονται για την δράση τους στο εμπόριο αλλά και άλλες μορφές επιχειρηματικότητας (κάρβουνο, πρώτη ύλη για βαφή υφασμάτων από βελανίδια) από αρχαιότητας μέχρι τη δεκαετία του '60. Φως στην πολιτιστική και οικονομική ζωή του νησιού έδωσαν οι έρευνες στην Καρθαία, μία από τις τέσσερις αρχαίες πόλεις του νησιού οι οποίες δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν την Τετράπολη λόγω των πολλών εμποδίων που σκόπιμα πρόβαλλε η Αθηναϊκή Πολιτεία. Μπορείτε να επισκεφθείτε την Καρθαία από 2 εναλλακτικές διαδρομές:
-'Αγιος Συμεών-Λέπουρα-Καρθαία (1 ώρα και 30 λεπτά)
-Σταυρουδάκι-Βαθυπόταμος-Καρθαία (50 λεπτά)

Αφού επισκεφθείτε τον αρχαιολογικό χώρο και τα κύρια ευρήματά του, όπως ο Ναός του Πυθαίου Απόλλωνα, της Αθηνάς, καθώς και το Θέατρο, απολαύστε το φθινοπωρινό σας μπάνιο σε μία από τις δύο παραλίες όπου και απολήγει ο αρχαιολογικός χώρος. Στη μία μάλιστα από αυτές δεσπόζει η βυζαντινή εκκλησία της Αγίας Τριάδος όπου στην εορτή του Αγίου Πνεύματος γίνεται μεγάλο πανηγύρι. Επίσης μπορείτε να ακολουθήσετε μία κοπιαστική μεν αλλά ιδιαίτερα όμορφη πεζοπορική διαδρομή που ξεκινάει από το χωριό Ελληνικά και μετά τον Άγιο Συμεών από όπου κατηφορίζετε προς την περιοχή Βρύσες όπου διατηρούνται αρκετοί κήποι λόγω του πλούσιου νερού που πηγάζει στην περιοχή. Η διαδρομή τερματίζει στην γραφική παραλία του Αγιου Φίλιππου με το ομώνυμο εκκλησάκι. Στην επιστροφή, αφού προσκυνήσετε στον Άγιο Συμεών και απολαύσετε τη θέα σε ένα σημανικό κομμάτι του Αιγαίου, επισκεφθείτε την Κάτω Μεριά και έξω από το χωριό την εκκλησία του Αγίου Τιμοθέου, καθώς και το εγκαταλελειμένο μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα που δίνουν ένα στίγμα της ορθόδοξης παράδοσης της Κέας.

Κούνδουρος-Καμπί-Φλέα-Βρόσκοπος

Το φθινοπωρινό χρώμα σε οδηγεί σε έναν μοναχικό Κούνδουρο με το ιδιαίτερο χρώμα που παρουσιάζει η μικρή παραλία του, το "Κουνδουράκι" κατά τους ντόπιους. Θετική αισθητική απορρέει από κάποιες κατοικίες που κτίσθηκαν σε μορφή ανεμομύλων, ενώ γενικότερα οι ιδιοκτήτες έχουν διατηρήσει τον τζιώτικο αρχιτεκτονικό ρυθμό. Εάν βρεθείτε στην Φλέα, κάνετε μία παράκαμψη 6 χιλιομέτρων και επισκεφθείτε την παραλία του Βρόσκοπου. Απολαύστε την ερημική, γιατί στο μέλλον ένας Κύπριος επιχειρηματίας, που έχει αγοράσει 800 στρέμματα, σχεδιάζει να αναπτύξει τουριστικό χωριό με μαρίνα. Ο χρόνος θα δείξει εάν η ανάπτυξη αυτή δεν αλλοιώσει την όλη αισθητική της περιοχής με αποτέλεσμα να υπάρξει και ποιοτική βελτίωση της τουριστικής της υποδομής. Η πορεία μας στο δυτικό μέρος της Τζιάς ολοκληρώνεται με τον οικισμό του Σκλαβονικόλα από όπου απολαμβάνετε τη Θέα προς Κορησσία μέχρι Οτζιά. Η οικιστική ανάπτυξη είναι περιορισμένη και οι τιμές των οικοπέδων αλλά και έτοιμων σπιτιών λογικές. Επίσης από την Κορησσία ακολουθείτε ένα χωματόδρομο 6 περίπου χιλιομέτρων η οποία σας οδηγεί στην παραλία Ξύλα. Καθ' όλη όμως τη διάρκεια της διαδρομής η δόμηση είναι υπερβολική, ενώ δεν υπάρχει η χλωρίδα που κοσμεί το υπόλοιπο μέρος της Τζιάς.

Κορησσία-Οτζιάς-Παναγιά η Καστριανή

Είναι η διαδρομή που στην έξαρση του καλοκαιριού περνά κανείς από τα πιο πολυσύχναστα μέρη του νησιού. Τώρα όμως τα απολαμβάνει κανείς σε ένα γαλήνιο περιβάλλον με το ερημικό Γυαλισκάρι και την μαρίνα του Βουρκαριού να φιλοξενεί ελάχιστα σκάφη. Ανάμεσα στους δύο κόλπους δεσπόζει ο οικισμός της Αγίας Μαρίνας με την ομώνυμη εκκλησία και τον περιφραγμένο αρχαιολογικό χώρο που μαρτυρεί ζωή από τα βάθη των αιώνων. Μπορείτε να πεζοπορήσετε για 20 περίπου λεπτά και να βρεθείτε στην άκρη της μικρής χερσονήσου όπου δεσπόζει ο φάρος του Αγίου Νικολάου, ο παλαιότερος των Κυκλάδων(από το 1831). Συνεχίζοντας βρίσκεστε στον Οτζιά που παλαιότερα ήταν το κύριο λιμάνι του νησιού. Εκεί επισκεφθείτε την «ταβέρνα της Αννας» και απολαύσετε παραδοσιακούς τζιώτικους μεζέδες, ψητά και φρέσκα ψάρια σε λογικές τιμές. Δεν μπορούμε επίσης να παραλείψουμε την άψογη εξυπηρέτηση του Αντώνη, ιδιοκτήτη του μαγαζιού (2288021680). Στη συνέχεια επισκεφθείτε την Παναγία Καστριανή, ένα επιβλητικό μοναστήρι κτισμένο σε μοναδικό σημείο όπου άλλωστε κατά την παράδοση βρέθηκε η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Σήμερα δεν υπάρχουν μοναχοί, αλλά ο Παπά Λευτέρης μόνος του αποτελεί τον θεματοφύλακα της θρησκευτικής μας παράδοσης σε μία ακόμη εσχατιά του Αιγαίου.

Όρμος Κάστρου-Σπαθί-Συκαμινιά-Καλιδονύχι

Επισκεφθείτε και και τις τέσσερις γειτονικές–βορειοανατολικές παραλίες και ανακαλύψτε τις φθινοπωρινές ομορφιές τους. Θα χρειασθείτε όμως όχημα 4Χ4 όπως και για τις περισσότερες παραλίες του νησιού.

Πέρα Μεριά-Ορκός-Ψαθί

Από τον οικισμό της Πέρα Μεριάς, με τα ατόφια τζιώτικα σπίτια, κτισμένα με ξερολιθιά, ακολουθείστε τον δημόσιο δρόμο προς την παραλία του Ορκού όπου δεσπόζουν τα τεράστια αλμυρίκια και οι ευκάλυπτοι. Στην επιστροφή αξίζει να επισκεφθείτε τους οικισμούς του Θόλου και των Μύλων με την εντυπωσιακή θέα αλλά και τις περισσότερες κατοικίες να δένουν αρμονικά με το τζιώτικο περιβάλλον.

Ιουλίδα

Στη συνέχεια και από τη κεντρική αρτηρία, κατευθύνεστε στην Ιουλίδα, τον πιο παραδοσιακό από τους τέσσερις οικισμούς του νησιού. Περπατήστε στα γραφικά καντούνια της και περάστε κάτω από τις αψιδωτές γαλαρίες ορισμένων σπιτιών που στην τοπική διάλεκτο ονομάζονται στεγάδια. Πολλά από τα παλαιά σπίτια του οικισμού υπακούουν στην τεχνοτροπία των περιστερώνων. Από το κέντρο της Ιουλίδας, όπου δεσπόζει το θαυμάσιο νεοκλασσικό κτίριο του Δήμου, ακολουθήστε μια πορεία που μετά από 20 λεπτά περίπου σας φέρνει σε ένα θαυμάσιο φυσικό γλυπτό σε πέτρα που φέρει την κεφαλή του λιονταριού και οι ντόπιοι το ονομάζουν «Λιόντα». Στη συνέχεια, και αφού συναντήσετε την «Πηγή του Βενιαμίν», ακολουθείτε το μονοπάτι που μετά από 1 ώρα περίπου σας φέρνει στον Οτζιά. Μέσα στην Ιουλίδα υπάρχει το Αρχαιολογικό Μουσείο με μοναδικά εκθέματα και το οποίο θαυμάσαμε σε προηγούμενη επίσκεψή μας στο νησί και τώρα είναι κλειστό λόγω έλλειψης προσωπικού. Στη συνέχεια αντικρίζουμε την «Πιάτσα», το οικονομικό κέντρο της Ιουλίδας, όπου οι παλαιότεροι μαζευόταν και αντάλλασσαν τα εμπορεύματά τους. Πλούσια και η παρουσία των εκκλησιών με τον Αγιο Δημήτριο και τον Άγιο Σπυρίδωνα να δεσπόζουν.

Για φαγητό μην παραλείψετε να επισκεφθείτε:

-"Το Στέκι των Καλοφαγάδων" με παραδοσιακά μαγειρευτά (ντολμάδες, φρικασέ) και τζιώτικα πιάτα μαγειρεμένα με το μεράκι του Γιάννη Ποδόγυρου, ιδιοκτήτη του μαγαζιού. Συνοδεύστε τα με το δικό του κόκκινο κρασί, ενώ θα πρέπει να του τηλεφωνήσετε γιατί αυτή την περίοδο είναι ανοιχτός μόνο τα Σαββατοκύριακα και τις γιορτές (2288022118).
-"Η Πιάτσα" όπου ο ιδιοκτήτης της Γιάννης Παούρης ακολουθεί την παράδοση και μαγειρεύει τζιώτικα εδέσματα, όπως την "Πασπαλά" (χοιρινό με αυγά και ντομάτα), λουκάνικα, κοπανιστή Τζιάς και σαγανάκι με ντόπιο κίτρινο τυρί. Το μαγαζί είναι ανοιχτό όλο τον χειμώνα (2288022195).

Ιουλίδα-Κορρησία

Θα ήταν ιδιαίτερα ευχάριστο να ακολουθήσετε «Το μονοπάτι του Όθωνα» που ξεκινάει από την Ιουλίδα και καταλήγει στον Μυλοπόταμο, λίγο πρίν το λιμάνι,περιοχή όπου βρίσκονταν οι περισσότεροι νερόμυλοι του νησιού. Επίσης στην ίδια περιοχή δεσπόζει το εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο της «ΕΜΑΓΙΕ» που για 4 περίπου δεκαετίες τροφοδοτούσε τις νοικοκυριές με τις ομώνυμες συσκευές. Δυστυχώς  ο κακώς εννοούμενος συνδικαλισμός συνέτεινε οριστικά στην απαξίωση και το μετέπειτα κλείσιμό του. Τέλος, όλοι κάπου θα συναντήσετε τα γαιδουράκια ή ηλικιωμένους Τζιώτες που επιστρέφουν με τα μουλάρια από τα κτήματά τους. Τα ζώα αυτά είναι συνυφασμένα με το νησί αφού αποτελούσαν και αποτελούν τον υπομονετικό και πολύτιμο βοηθό των ντόπιων στις καθημερινές τους εργασίες.

Η περιπλάνηση αυτή δεν θα μπορούσε να γίνει εάν δεν μας φιλοξενούσε η οικογένεια Γεωργακάκου στην μονάδα τους "Η Ενωμένη Ευρώπη". Δωμάτια άνετα, πολύ καθαρά, που περιστοιχίζονται από έναν μεγάλο κήπο, ήσυχα και σε πολύ προσιτές τιμές (τηλ. 2288021362).
Μόλις 2 ώρες περίπου από το σπίτι σας βρίσκεστε στην φθινοπωρινή Τζιά, μία ποιοτική επιλογή, ήσυχη, με προσιτές τιμές που έως τα τέλη Νοεμβρίου δεσπόζει η συλλογή του βελανιδιού, ενώ παράλληλα μέσα στα Σαββατοκύριακα γίνονται αρκετές πολιτιστικές εκδηλώσεις που οργανώνονται από τους ντόπιους.   

Αναστάσιος Τσομπανίδης