Η Κλινική Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Ευγενία Παπαδήμα, μας εξηγεί τα πάντα για τον πειρασμό της σοκολάτας και τον... εθισμό που έχουμε οι περισσότεροι σε αυτή.

Ο Φεβρουάριος είναι ίσως ο πιο ερωτικός μήνας του χρόνου. Συνήθως κάνει αρκετό κρύο, τόσο ώστε να ισχύει η γνωστή παροιμία «χειμώνας-κρύο–καιρός για δύο» και να είναι περισσότερες οι ώρες που περνάει κανείς στο σπίτι. Στο πλαίσιο αυτό έχει την τιμητική της η σοκολάτα, που είναι ίσως το τρόφιμο–σύμβολο του έρωτα, της αγάπης, της προσφοράς. Όσοι από εσάς έχουν διαβάσει το βιβλίο ή έχουν δει την ταινία «Σα νερό για ζεστή σοκολάτα» της Λάουρα Εσκιβέλ και το «Chocolat» βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Τζόαν Χάρρις, καταλαβαίνετε τι εννοώ.

Η σοκολάτα κατασκευάζεται από τους σπόρους του τροπικού δέντρου κακάο, του οποίου η επιστημονική ονομασία είναι Theobroma cacao, που σημαίνει τροφή των θεών.

Η καταγωγή του σπόρου ανήκει στο Μεξικό. Αυτόν το μικρό καφετί σπόρο, οι Ινδιάνοι τον χρησιμοποιούσαν για να παρασκευάσουν ένα πικρό, αλλά εύγευστο ποτό γνωστό ως «xocoatl» ή «chocolatl», από όπου προέρχονται και οι σημερινές λέξεις κακάο και σοκολάτα. Για τον αυτοκράτορα των Αζτέκων, αυτό το ποτό σοκολάτας προοριζόταν για τους πολεμιστές και τους εκλεκτούς. Από εκεί μεταφέρθηκε χάρη στον Ισπανό Φερδινάνδο Κορτές στην Ευρώπη και από εκεί σταδιακά εξαπλώθηκε σε όλες τις χώρες και τις ηπείρους. Η είσοδος της σοκολάτας στην Ελλάδα οφείλεται στον πρωτοπόρο Σπυρίδωνα Παυλίδη με το γλυκυσματοποιείον του, όπως αναφέρει σε έρευνά της η κ. Δημητριάδου Κλειώ. Η παρασκευή της πρώτης σοκολάτας τοποθετείται το 1852 και μετέπειτα ακολούθησαν διάφορες εταιρείες που ασχολήθηκαν με την παραγωγή σοκολάτας και κακάο, καθώς και προϊόντων που την περιέχουν. Από το 1852 μέχρι το 1970, η ποικιλία των διαθέσιμων προϊόντων στο εμπόριο παρουσίασε συνεχή αύξηση. Σημαντικός σταθμός στην ιστορία της σοκολάτας αποτελεί το 1859 όπου ο Παυλίδης παράγει και βραβεύεται για τη γνωστή σοκολάτα «Υγείας». Η συνέχεια, βέβαια, ήταν θαυμαστή με την πρωτοτυπία και τη φαντασία να λαμβάνουν δράση, ώστε σήμερα η διαθεσιμότητα, η ποιότητα και ποικιλία να καλύπτουν όλες τις γευστικές προτιμήσεις και προσδοκίες του αγοραστικού κοινού.

Η σοκολάτα διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο σε διάφορες πτυχές του πολιτισμού της Ελλάδας. Η εκδήλωση με την οποία είχε συνδεθεί περισσότερο ήταν το καρναβάλι και συγκεκριμένα η παρέλαση της τελευταίας Κυριακής των Αποκριών όπου συνηθιζόταν ο λεγόμενος «σοκολατοπόλεμος» σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Η σοκολάτα βέβαια, σχετίζεται και με τα Χριστούγεννα, ως αγαπημένο γλυκό κυρίως των παιδιών, αλλά και με το Πάσχα λόγω της νηστείας και των σοκολατένιων πασχαλινών αυγών. Αρχικά η σοκολάτα και το κακάο θεωρούνταν είδος πολυτελείας εξαιτίας του υψηλού κόστους τους. Στην πορεία, όμως, έγινε προσπάθεια από τις βιομηχανίες να γίνουν περισσότερο διαθέσιμα στο κοινό αυτά τα προϊόντα και όπως φαίνεται και από τις διαφημίσεις απευθύνθηκαν σε όλες τις ηλικιακές ομάδες και κοινωνικές τάξεις. Αυτό που ίσχυε από την αρχή ήταν η διάθεση να δοθεί στη σοκολάτα κύρος και ιδιαίτερες ιδιότητες, κυρίως θεραπευτικές και τονωτικές, κάτι που επιτεύχθηκε μέσω της διαφήμισης και της αποδοχής από το κοινό.

Η σοκολάτα είναι ένα πυκνοθερμιδικό τρόφιμο, που αποδίδει σε ενέργεια πέντε περίπου φορές το βάρος της. Έτσι τα 100 γραμμάρια σοκολάτας προσδίδουν περίπου 500 θερμίδες. Περιέχει υδατάνθρακες, πρωτεΐνες και λίπη, καθώς και μέταλλα και ιχνοστοιχεία. Θα πρέπει να σημειωθεί πως μόνο τα μακροθρεπτικά συστατικά της σοκολάτας (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, λίπη) αποδίδουν ενέργεια, ενώ τα μικροθρεπτικά συστατικά απλώς συνεργούν στη διαθρεπτική της αξία, αποδίδοντάς της ευεργετικές ιδιότητες. Πράγματι, έχει φανεί πως η μαύρη σοκολάτα δεν περιέχει χοληστερόλη, είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικές ουσίες, μειώνει την αρτηριακή πίεση και ενισχύει το μεταβολισμό της γλυκόζης με αύξηση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη. Επίσης το κακάο, βασικό συστατικό της σοκολάτας, λόγω της περιεκτικότητας του σε φαινόλες, εμποδίζει την οξείδωση της LDL. Η σοκολάτα είναι ένα τρόφιμο πλούσιο σε ασβέστιο, μαγνήσιο και φώσφορο. Ενώ περιέχει καφεΐνη, η ποσότητά της είναι πολύ μικρή. Πολύ σημαντικό συστατικό είναι η θεοβρωμίνη, η οποία περιέχεται σε μεγάλες ποσότητες, κυρίως στη σοκολάτα υγείας, και αναστέλλει τη δράση μικροοργανισμών που προκαλούν τερηδόνα στα δόντια.

Η σοκολάτα περιέχει περισσότερες από 300 δραστικές ουσίες, μερικές από τις οποίες επιδρούν στον ανθρώπινο εγκέφαλο και απελευθερώνουν ενδορφίνες. Ενδορφίνες παράγουμε και κατά την άσκηση και μας δημιουργούν αυτό το αίσθημα της χαράς. Επίσης, η καφεΐνη είναι διεγερτική ουσία. Επιπρόσθετα, η σοκολάτα περιέχει τρυπτοφάνη που ο εγκέφαλος μας χρησιμοποιεί για να συνθέτει τη σεροτονίνη, το νευροδιαβιβαστή της διάθεσης. Ακόμα η σοκολάτα περιέχει φαινυλαιθυλαμίνη (ουσία υπεύθυνη για συναισθήματα ενθουσιασμού). Η πιο ψυχοτρόπος ουσία της σοκολάτας θεωρείται το ανανταμίδιο, που δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας πανίσχυρος νευροδιαβιβαστής. Σε μελέτη με (PET scan, FDG) ερευνητές διαπίστωσαν ότι η σκέψη, η θέα ή η γεύση της σοκολάτας προκαλούσε σε εθελοντές δραστηριοποίηση ορισμένων περιοχών του εγκεφάλου όταν έβλεπαν ή όταν σκέφτονταν τη σοκολάτα. Η μεγάλη ανάγκη για σοκολάτα από τις γυναίκες λίγο πριν από την έμμηνο ρύση, ίσως εξηγείται επειδή περιέχει μαγνήσιο.

Ο «Σοκολατο-εθισμός», ή διεθνώς «Chocoholism», προκύπτει από τα συνθετικά σοκολάτα και αλκοολισμός, υποδηλώνοντας τον εθισμό στη σοκολάτα. Αν δεχτούμε ότι είναι κατάσταση, τα άτομα αυτά αναφέρονται σαν «σοκολατο-εθισμένοι». Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ο όρος «Chocoholics» (=εθισμένοι στη σοκολάτα) ήδη από το 1993, όταν στο περιοδικο Appetite έγινε μια προσπάθεια περιγραφής αυτής της ιδιαίτερης διατροφικής συμπεριφοράς. Τα 50 άτομα που μελετήθηκαν έτρωγαν κατά μέσο όρο 60 γρ/εβδ. σοκολάτας και είχαν αυτή την ακατάσχετη επιθυμία για σοκολάτα (crave) περίπου 6 φορές την εβδομάδα. Το 76% των συμμετεχόντων καθόρισαν τον εθισμό τους στην έλλειψη ελέγχου απέναντι στη σοκολάτα και θεώρησαν τον εθιστικό παράγοντα σαν αισθητηριακό (γεύση, οσμή). Τότε, όμως, δεν διευκρινίστηκε αν όντως οι «σοκολατο-εθισμένοι» έχουν ομοιότητες στη συμπεριφορά τους με άλλους με διατροφικές διαταραχές. Το 2001 σε έρευνα που έγινε για να διευκρινιστεί αν το κακάο είναι ένα ψυχοτρόπο φάρμακο, οι αυτοαποκαλούμενοι ως «σοκολατο-εθισμένοι» δε φάνηκε να υποφέρουν από διατροφικές διαταραχές, αλλά μπορεί να αντιπροσωπεύουν ένα πληθυσμό ψυχολογικά ευάλωτο και αγχώδη. Φάνηκε να χρησιμοποιούν τη σοκολάτα σαν ελαφρύ ψυχοτρόπο φάρμακο, ικανό να ανακουφίσει λίγο από το άγχος τους. Σε μεταγενέστερη μελέτη (2006) πέντε άτομα αυτοαναφερόμενοι ως «σοκολατο-εθισμένοι» προσπάθησαν να διευκρινίσουν αν θεωρούν τη σοκολάτα Α. Κάτι βρώμικο και επικίνδυνο Β. Ευχαρίστηση Γ. Αυτο-επιτήρηση Δ. Εθισμό. Άλλοι υποστηρίζουν πως μπορεί η κατανάλωση σοκολατούχων γλυκισμάτων να γίνει συνήθεια για συγκεκριμένη χρονική περίοδο, αλλά ποτέ δεν φτάνει στα όρια της εξάρτησης. Μια ακόμα έρευνα που βρίσκεται υπό εξέλιξη στοχεύει να διερευνήσει αν τα φλαβονοειδή της σοκολάτας μπορούν να έχουν θετική επίδραση σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες.

Αν και είναι πολύ θρεπτική, χρειάζεται να καταναλώνεται με μέτρο ώστε να μην καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της ημερήσιας πρόσληψης. Η ενέργειά της θα πρέπει να συνυπολογίζεται στην ημερήσια πρόσληψη ενέργειας και να διατηρείται ένα μηδενικό ισοζύγιο, ώστε να μην υπάρχει αύξηση βάρους. Μια γενική σύσταση είναι ότι όσο περισσότερο κακάο και λιγότερη ζάχαρη περιέχει, τόσο πιο ποιοτική καθίσταται για την υγεία μας. Σαφώς, αυτό δε σημαίνει ότι μπορεί να υπάρχει στο ημερήσιο διαιτολόγιο, γιατί υπάρχει κίνδυνος να εκτοπίσει άλλες ποιοτικά ανώτερες τροφές.

Παπαδήμα Ευγενία-Ιωάννα

Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc

www.dietsecrets.gr

Πηγές: www.eufic.org, www.mednutrition.gr, http://search.us.reuters.com, www.ncbi.nlm.nih.gov, http://en.wikipedia.org/wiki/Theobroma_cacao