Πολλοί άνθρωποι παρουσιάζουν κάποιου βαθμού δυσκολία στην αναπνοή κατά την διάρκεια του ύπνου. Η πιο σοβαρή της μορφή είναι η αποφρακτική υπνική άπνοια, κατά την οποία οι άνθρωποι ροχαλίζουν δυνατά, αλλά επίσης παρουσιάζουν διακοπές στην αναπνοή τους, οι οποίες μπορεί να συμβούν έως και εκατοντάδες φορές μέσα στη νύχτα.

Παρόλο που οι άνθρωποι με υπνική άπνοια είναι συνήθως γνώστες του προβλήματός τους, εντούτοις, οι περισσότεροι δεν έχουν αντιληφθεί ότι μπορεί να έχουν ένα σοβαρότερο πρόβλημα υγείας.

Τι είναι υπνική άπνοια;

Άπνοια είναι η παύση στην αναπνοή, η οποία διαρκεί για τουλάχιστον 10 δευτερόλεπτα. Η υπνική άπνοια, η οποία συμβαίνει κατά τη διάρκεια του ύπνου, μπορεί να διαχωριστεί σε δύο κύριους τύπους. Η κεντρική υπνική άπνοια αναφέρεται στις παύσεις της αναπνοής όταν δεν υπάρχει καθόλου προσπάθεια για αναπνοή. Με άλλα λόγια, ο εγκέφαλος δεν δίνει «σήμα» στους πνεύμονες να πάρουν ανάσα. Η αποφρακτική υπνική άπνοια αναφέρεται στις παύσεις στην αναπνοή κατά τη διάρκεια και εφόσον υπάρχει προσπάθεια για αναπνοή. Οι πνεύμονες προσπαθούν να τραβήξουν αέρα μέσα στο στήθος, αλλά λόγω εμποδίου ή απόφραξης σε κάποιο σημείο της διαδρομής του αεραγωγού, δεν υπάρχει καθόλου εισροή αέρα. Αυτός ο τύπος τείνει να είναι συχνότερος από την άπνοια κεντρικής αιτιολογίας. Και στους δύο τύπους, η άπνοια τελικά καταλήγει σε έγερση ή μεταφορά από βαθύ ύπνο σε ένα ελαφρύτερο στάδιο ύπνου. Με τη μετακίνηση σε αυτό το ελαφρύτερο στάδιο ύπνου, φτάνουμε σε ένα σημείο, όπου είτε ο αεραγωγός ανοίγει ή ο εγκέφαλος στέλνει τελικά το κατάλληλο σήμα στους πνεύμονες και η αναπνοή ξαναρχίζει. Συνήθως δεν υπάρχει αντίληψη αυτών των περιόδων άπνοιας ή των εγέρσεων από τον ασθενή. Παρά ταύτα, η χαλαρωτική ιδιότητα του ύπνου διακόπτεται, και ο ασθενής μπορεί να ξυπνήσει μετά από 8 ή περισσότερες ώρες νιώθοντας κουρασμένος.

Ο αεραγωγός αρχίζει από τη μύτη και το στόμα, εκτείνεται διαμέσου του φάρυγγα, λάρυγγα και τραχεία, και τελικά καταλήγει στους πνεύμονες. Παρόλο που η τραχεία δεν υποχωρεί στην αρνητική πίεση, τα υπόλοιπα μέρη της αναπνευστικής οδού δεν έχουν τις ίδιες ιδιότητες. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του ύπνου, οι μύες οι οποίοι διατηρούν την αναπνευστική οδό ανοιχτή, χαλαρώνουν, οδηγώντας έτσι σε κατάρρευση την αναπνευστική οδό. Εφόσον οι πνεύμονες προσπαθούν να εισπνεύσουν την ίδια ποσότητα αέρα διαμέσου μικρότερου σε διάμετρο οδού, η ταχύτητα εισροής του αέρα πρέπει να αυξηθεί. Ταχύτερες ταχύτητες ροής αέρα θέτουν τις εύκαμπτες δομές του στοματοφάρυγγα, όπως την οροφή του στόματος ή αλλιώς υπερώα, και τη γλώσσα σε δόνηση, η οποία και προκαλεί τους ενοχλητικούς θορύβους του ροχαλητού. Εάν η κατάρρευση της αναπνευστικής οδού είναι πλήρης, τότε η εισροή του αέρα σταματάει και ακολουθεί άπνοια. Η αποφρακτική υπνική άπνοια χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια απόφραξης της αναπνευστικής οδού, τα οποία συμβαίνουν κατά τη διάρκεια του ύπνου, συνήθως σχετίζονται με πτώση στα επίπεδα του οξυγόνου στο αίμα και οδηγούν σε υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η αναπνευστική οδός μπορεί nα αποφραχθεί σε οποιοδήποτε σημείο από τη μύτη μέχρι το λάρυγγα, αν και σε μερικές περιπτώσεις υπάρχει μερική απόφραξη σε πολλαπλά επίπεδα. Η μύτη μπορεί να αποφραχθεί από σκολίωση ρινικού διαφράγματος, φλεγμονή, αλλεργίες ή αδυναμία των χόνδρων οι οποίοι υποστηρίζουν τη μύτη. Υπερτροφικές αμυγδαλές ή ευμεγέθης γλώσσα μπορεί να αποφράξουν το στόμα και το φάρυγγα. Το μέγεθος και το σχήμα της κάτω γνάθου μπορούν επίσης να παίξουν έναν ρόλο, με το να περιορίσουν το χώρο στον οποίο η γλώσσα και οι παρίσθμιες αμυγδαλές πρέπει να χωρέσουν. Όσο περισσότερο περιορισμένη είναι η αναπνευστική οδός όταν ένα άτομο είναι ξύπνιο, τόσο περισσότερο πιθανό είναι να υπάρξει απόφραξη κατά τη διάρκεια του ύπνου.

Κάθε μυοχαλαρωτικό, όπως η κατανάλωση αλκοόλ πριν από την ώρα του ύπνου ή τα υπνωτικά χάπια, μπορούν να αυξήσουν το βαθμό της κατάρρευσης της αναπνευστικής οδού και να επιδεινώσουν το ροχαλητό ή την άπνοια. Αύξηση βάρους ή παχυσαρκία οδηγούν σε αύξηση του μεγέθους των αποθεμάτων λίπους κατά μήκος του λαιμού, το οποίο μπορεί να επιδεινώσει την άπνοια. Το κάπνισμα μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερες πτώσεις του οξυγόνου στο αίμα κατά τη διάρκεια της άπνοιας, το οποίο υποβάλλει σε επιπρόσθετο στρες την καρδιά και τους πνεύμονες.

Ποια είναι τα συμπτώματα της υπνικής άπνοιας;

Οι περισσότεροι ασθενείς με υπνική άπνοια παρουσιάζουν δυνατό ροχαλητό. Παρόλα αυτά, κάθε άτομο που ροχαλίζει δεν πάσχει απαραίτητα και από υπνική άπνοια. Συχνά ο/η σύζυγος ή σύντροφος θα προσέξουν αναπνευστικές παύσεις και θα επιστήσουν την προσοχή σε ένα άτομο για την πιθανότητα άπνοιας. Κάποιοι άνθρωποι ξυπνούν κατά περιόδους, με την καρδιά τους να χτυπά δυνατά, ιδρωμένοι ή με την αίσθηση πνιγμού. Η κακής ποιότητας ύπνος που απορρέει από την αποφρακτική υπνική άπνοια, οδηγεί στα αισθήματα της κούρασης και υπνηλίας κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αυτό με τη σειρά του μπορεί να οδηγήσει σε πρωινούς πονοκεφάλους, χαμηλή συγκέντρωση, αδύνατη μνήμη και μειωμένη απόδοση στην εργασία.

Η θεραπεία της υπνικής άπνοιας εξαρτάται από τη βαρύτητα του προβλήματος και την ιδιαίτερη ανατομία του αεραγωγού του εκάστοτε ασθενή. Ήπια υπνική άπνοια μπορεί να αντιμετωπιστεί με αλλαγές συνηθειών. Σε ανθρώπους με σοβαρή υπνική άπνοια λόγω παχυσαρκίας, στους οποίους οι διαιτητικές αλλαγές και η άσκηση μόνο δεν είναι επαρκείς να μειώσουν το βάρος του ασθενή, η χειρουργική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει. Οι χειρουργικές επεμβάσεις για απώλεια βάρους όπως η χειρουργική γαστρικής προσπέρασης (bypass), επιτρέπουν σε κάποιον να μειώσει την ποσότητα της τροφής που τρώει και έτσι να χάσει βάρος. Άλλες απλές οδηγίες, όπως η θέση κατάκλισης, η μείωση του αλκοόλ ή της χρήσης υπνωτικών  χαπιών, μπορούν επίσης να βοηθήσουν σε ήπιες περιπτώσεις. Υπάρχουν ειδικές οδοντιατρικές συσκευές, οι οποίες διατηρούν τον αεραγωγό ανοιχτό και έτσι βοηθούν στη μείωση του ροχαλητού ή της ήπιας υπνικής άπνοιας. Αυτές οι συσκευές λειτουργούν με το να κρατούν την κάτω γνάθο  σε τέτοια θέση, που εμποδίζει τον αεραγωγό να καταρρεύσει. Σε κάποιες περιπτώσεις, εάν η ήπια υπνική άπνοια φαίνεται να είναι το αποτέλεσμα ενός εύκολα αντιμετωπίσιμου εμποδίου της αναπνευστικής οδού, όπως υπερτροφικές αμυγδαλές ή σκολίωση ρινικού διαφράγματος, τότε η χειρουργική επέμβαση μπορεί να προσφέρει άμεση ανακούφιση και αντιμετώπιση.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, η πρώτη αγωγή που προτείνεται για την υπνική άπνοια είναι Συνεχής Θετική Πίεση Αεραγωγού (Continuous Positive Airway Pressure ή CPAP). Το CPAP είναι μία μηχανή η οποία απαλά αυξάνει την πίεση του αέρα μέσα στον αεραγωγό, εμποδίζοντας έτσι αυτόν να καταρρεύσει και να αποφραχθεί. Ο ασθενής φοράει μία μάσκα πάνω από τη μύτη κατά τη διάρκεια του ύπνου, η οποία συνδέεται με το CPAP μηχάνημα. Το ακριβές επίπεδο πίεσης που προσφέρεται από το μηχάνημα πρέπει να καθοριστεί κατά τη διάρκεια μίας μελέτης ύπνου και ενώ χρησιμοποιείται το μηχάνημα. Το CPAP είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό για αυτούς που το χρησιμοποιούν σωστά. Είναι επίσης η θεραπεία με τις λιγότερες επιπλοκές. Σε ασθενείς που δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν το CPAP αποτελεσματικά, συστήνεται χειρουργική θεραπεία. Συνήθως ο χειρουργός θα ζητήσει από τον ασθενή να παραμείνει στο CPAP για τουλάχιστον ένα μήνα, για να δει εάν αυτός πηγαίνει καλύτερα. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι τα αποτελέσματα της χειρουργικής θεραπείας, πολύ σπάνια θα είναι καλύτερα από αυτά της CPAP. Με άλλα λόγια, εάν ένα άτομο χρησιμοποιεί CPAP αλλά ακόμα αισθάνεται κουρασμένο κατά τη διάρκεια της ημέρας, είναι απίθανο να έχει οποιοδήποτε αποτέλεσμα καλύτερο  από αυτό με μία εγχείρηση.

Άλλες αιτίες κοπώσεως μπορεί να είναι παρoύσες, και περαιτέρω ιατρικές εξετάσεις είναι απαραίτητες. Οι χειρουργικές θεραπείες κατευθύνονται προς αυτά τα τμήματα του αεραγωγού τα οποία θεωρείται ότι συμβάλλουν στην απόφραξη. Οι κύριες περιοχές που λαμβάνονται υπόψη είναι οι ρινικές θαλάμες, η υπερώα και αμυγδαλές, και το πίσω και κατώτερο τμήμα της γλώσσας. Ευθειάζοντας ένα σκολιό διάφραγμα, αφαιρώντας ρινικούς πολύποδες ή αδενοειδείς εκβλαστήσεις («κρεατάκια»), ή αντιμετωπίζοντας αλλεργίες μπορεί να διευρυνθεί η ρινική οδός. Επιπρόσθετος χώρος μπορεί να κερδηθεί στην περιοχή της υπερώας με την αφαίρεση τμήματος από μια μακριά και πλαδαρή υπερώα (υπερωϊοπλαστική) ή με αμυγδαλεκτομή. Το διάστημα πίσω από τη γλώσσα μπορεί να διευρυνθεί είτε με το να μειώσουμε το μέγεθος της γλώσσας ή με το να επανατοποθετήσουμε τη γλώσσα πιο μπροστά στο στόμα. Τα ποσοστά επιτυχίας των περισσότερων χειρουργικών επεμβάσεων εξαρτώνται από την ιδιαίτερη ανατομία του κάθε ασθενή και τη βαρύτητα της άπνοιάς τους. Σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις, ή σε αυτούς που οι χειρουργικές επεμβάσεις και θεραπείες έχουν αποτύχει, πρέπει να ληφθούν περισσότερο δραστικά μέτρα. Μετακινώντας την άνω και κάτω γνάθο προς τα μπροστά μπορούμε σημαντικά να μεγαλώσουμε τον αεραγωγό. Τελευταία λύση είναι αυτή, της τραχειοστομίας. Χρησιμοποιείται ένας αναπνευστικός σωλήνας ο οποίος τοποθετείται διαμέσου του δέρματος, κατευθείαν στην τραχεία. Ο σωλήνας συνήθως διατηρείται κλειστός κατά τη διάρκεια της ημέρας, ώστε ο ασθενής να μπορεί να μιλήσει και να αναπνεύσει κανονικά. Τη νύχτα ο σωλήνας της τραχειοστομίας ανοίγεται ώστε ο αεραγωγός να παραμένει ανοικτός καθόλη την ώρα του ύπνου. Ο σωλήνας τραχειοστομίας απαιτεί προσεκτική φροντίδα και καθάρισμα.

Πηγή: Πανελλήνια Εταιρεία Ωτορινολαρυγγολογίας Χειρουργικής Κεφαλής και Τραχήλου