Το Πάσχα, τα Δωδεκάνησα βάζουν τα… καλά τους. «Ντυμένα» στα ανοιξιάτικα πράσινα, στα λευκά των ασπρισμένων αυλών και στα μπλε της θάλασσας και του ουρανού, υποδέχονται τους πιστούς με κατανυκτική ατμόσφαιρα και ανοιξιάτικη ομορφιά.

Το Πάσχα αποτελεί την πιο σημαντική γιορτή της χριστιανοσύνης και στην Ελλάδα γιορτάζεται παραδοσιακά, ιδιαίτερα στα χωριά όπου αναβιώνουν πολλές παραδόσεις και έθιμα.

Πέρα όμως από τη θρησκευτική σημασία αυτής της γιορτής, το γεγονός ότι συμπίπτει με την άνοιξη, αποτελεί την καλύτερη ευκαιρία για αποδράσεις στην επαρχία και στα πανέμορφα ελληνικά νησιά. Η κατανυκτική ατμόσφαιρα στα στενά σοκάκια, ανάμεσα στα γραφικά σπίτια με τις λουλουδιασμένες αυλές και η Ανάσταση στις φρεσκοβαμμένες εκκλησίες, αποτελούν εικόνες που δύσκολα περιγράφονται με λόγια.

Το Πάσχα, τα Δωδεκάνησα, το σύνολο των νησιών και νησίδων, ανάμεσα στη Σάμο, την Κρήτη και τα μικρασιατικά παράλια, βάζουν τα… καλά τους. «Ντυμένα» στα ανοιξιάτικα πράσινα, στα λευκά των ασπρισμένων αυλών και στα μπλε της θάλασσας και του ουρανού, τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους μαγεύουν κατοίκους και επισκέπτες τις ημέρες της Λαμπρής. Τα αγριολούλουδα γεμίζουν τα λιβάδια, τα αρώματα του θυμαριού και του σχίνου απλώνονται παντού και οι ασβεστωμένες εκκλησίες ετοιμάζονται να υποδεχτούν τους πιστούς.

Όλη η μεγάλη εβδομάδα είναι καιρός έντονης προετοιμασίας και «πένθους», ενώ η Λαμπροβδομάδα περιλαμβάνει μέρες ανοιξιάτικης γιορτής και χαράς…

Τα πασχαλινά έθιμα των Δωδεκανήσων

Η Ρόδος, το μεγαλύτερο νησί των Δωδεκανήσων και το τέταρτο σε έκταση νησί της Ελλάδας, φημίζεται για το πασχαλινό έθιμο της βούρνας, στο χωριό Άγιος Ισίδωρος, το οποίο ξεκινά το Μεγάλο Σάββατο και τελειώνει την Λαμπρή Δευτέρα. Σε αυτό, συμμετέχουν όλοι οι ανύπαντροι άνδρες του χωριού, τηρώντας διάφορους κανόνες, όπως η βούρνα, δηλαδή το ρίξιμο των «ανυπάκουων» σε μία γούρνα με νερό.

Επίσης, το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης οι κάτοικοι ανάβουν τον καλαφουνό, μια μεγάλη φωτιά που συμβολίζει το κάψιμο του Ιούδα και η οποία πρέπει να παραμείνει αναμμένη έως την Κυριακή του Πάσχα.

Το τραπέζι της Ανάστασης περιλαμβάνει την παραδοσιακή μαγειρίτσα και βραστό κεφάλι κατσικιού και την Κυριακή το τοπικό φαγητό του Πάσχα, λαμπριάτη (αρνί η κατσίκι, γεμιστό με ρύζι και εντόσθια). Τέλος, το Σάββατο του Λαζάρου οι νοικοκυρές φτιάχνουν στριφτά κουλουράκια, «τα Λαζαράκια».

Στην ακριτική Κάρπαθο, τα πασχαλινά έθιμα ξεχωρίζουν στο ορεινό χωριό Όλυμπος, όπου οι κάτοικοι ακολουθούν παραδόσεις πένθους και θρήνου στη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, αλλά και λαμπρού εορτασμού, που κορυφώνεται τη Λαμπρή Τρίτη. Αποχωρίζονται τις παραδοσιακές πολύχρωμες στολές τους μόνο τη Mεγάλη Eβδομάδα, όταν τις αντικαθιστούν με μια «πένθιμη» ενδυμασία. Μετά το συγκινητικό επιτάφιο της Μεγάλης Παρασκευής, οι γυναίκες ετοιμάζουν το Μεγάλο Σάββατο, το λαμπριάτικο οφτό για την επόμενη μέρα, δηλαδή κατσικάκι ή αρνί με γέμιση, κυρίως από ρύζι. Τη Δευτέρα του Πάσχα οι γυναίκες πηγαίνουν στους φούρνους, για να φουρνίσουν πασχαλινές πίτες με μυζήθρα και μπαχαρικά και στη συνέχεια στο νεκροταφείο για να ασπρίσουν και να στολίσουν με λουλούδια τους τάφους. Οι Ολυμπίτες στολίζουν τη Λαμπρή Τρίτη τις εικόνες της εκκλησίας με χρωματιστές μαντίλες και τις κουβαλάνε στα χέρια, οδεύοντας ξανά προς το νεκροταφείο.

Στην… πεταλούδα του Αιγαίου, την Αστυπάλαια, οι νοικοκυρές φτιάχνουν τα «κιτρινοκούλουρα», κουλούρια άγλυκα, κριτσανιστά και μάλλον πικάντικα, αρωματίζοντάς τα με ζαφορά, το πολύτιμο μυρωδικό από τον κρόκο, που μαζεύουν κάθε Νοέμβρη στα βουνά. Η Κυριακή του Πάσχα είναι ημέρα αγάπης και χαράς και μετά την πρωινή λειτουργία γίνεται το κάψιμο του Ιούδα κάτω από το επιβλητικό κάστρο και φυσικά ακολουθεί φαγοπότι με το ιδιαίτερο σε γεύση «λαμπριανό» και νησιώτικο γλέντι.

Το νησί των σφουγγαράδων, η Κάλυμνος, έχει παράδοση στα πασχαλινά έθιμα. Tην Kυριακή του Πάσχα, στους δύο λόφους που υψώνονται πάνω από το λιμάνι, παρέες νεαρών κυρίως Kαλύμνιων, φτάνουν με δυναμίτες. Λίγο μετά τις πέντε το απόγευμα δίνεται το σύνθημα και αρχίζουν οι εκρήξεις, οι οποίες συνεχίζονται μέχρι αργά το βράδυ.

Το παραδοσιακό πασχαλινό φαγητό, ονομάζεται μουούρι , δηλαδή αρνί με γέμιση και η προετοιμασία του απαιτεί ώρες. Μένει στο φούρνο όλη τη νύχτα του Σαββάτου έως την Κυριακή το πρωί. Το άναμμα του φούρνου γίνεται το απόγευμα του Μ. Σαββάτου και είναι μια ιεροτελεστία.

Στο μικρό Καστελλόριζο, μια ανάσα από τα Μικρασιατικά παράλια, ο χορός των κοριτσιών που στήνεται στον αυλόγυρο του Μητροπολιτικού ναού το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, είναι από τα γραφικότερα λαμπριάτικα έθιμα, ενώ επίσης προσφέρονται παραδοσιακά γλυκά και σουμάδα.

Η Πάτμος, το νησί της Αποκάλυψης με το κάστρο και το μοναστήρι του που δεσπόζει σε όλο το Αιγαίο, γιορτάζει με το δικό της, ιδιαίτερο τρόπο το Πάσχα. Από την Κυριακή των Βαΐων, οι στολισμοί, το γιορτινό τραπέζι και η θρησκευτικές παραδόσεις, εντάσσουν τον επισκέπτη στο πασχαλινό κλίμα. Αξίζει να παρακολουθήσει κανείς τις λειτουργίες στο ξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη, που είναι χτισμένο στη σπηλιά που αποτέλεσε το ασκητήριο του Ευαγγελιστή. Το έθιμο που κάνει το Πάσχα στην Πάτμο ξεχωριστό, είναι η τελετή του Νιπτήρα, το πρωί της Μ. Πέμπτης, το οποίο αποτελεί την αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου: ο Ηγούμενος, όπως ακριβώς ο Ιησούς, πλένει τα πόδια δώδεκα μοναχών που κάθονται γύρω από τη μεγάλη εξέδρα, όπως οι μαθητές στο Μυστικό Δείπνο. Τη Μεγάλη Παρασκευή γίνεται η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης στη Μονή του Αγίου Ιωάννη και το ίδιο βράδυ όλοι οι επιτάφιοι συναντιούνται στις πλατείες της Σκάλας και της Χώρας. Η Ανάσταση γίνεται επίσης στο Μοναστήρι και ανήμερα του Πάσχα, διαβάζεται το Ευαγγέλιο σε επτά γλώσσες.

Πόπη Αθανασοπούλου

[email protected]