Με ιστορικό και μουσειακό ενδιαφέρον, φυσικές ομορφιές, σημαντική παράδοση και περίφημη γαστρονομία, η Κοζάνη ξεχωρίζει στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας.

Η Κοζάνη βρίσκεται στα ανατολικά της Δυτικής Μακεδονίας και είναι η μεγαλύτερη πόλη της περιοχής. Από την Αθήνα απέχει 473,3 χιλιόμετρα και από τη Θεσσαλονίκη 124,8 χιλιόμετρα. Αν λοιπόν, μένετε στη Θεσσαλονίκη είναι πολύ εύκολο να την επισκεφτείτε και αν μένετε στην Αθήνα, έχετε πολλούς λόγους για να το κάνετε.

Η Κοζάνη είναι η «πόλη του Βιβλίου», με τον Μπούρινο και τον Αλιάκμονα, η πόλη των αρχοντικών και των βυζαντινών κάστρων, η πόλη με την πιο ξακουστή τυρόπιτα, τα γλυκά κρασιά και τον βαθυκόκκινο κρόκο και η πόλη όπου χτυπάει η ενεργειακή καρδιά της χώρας με τα λατομεία λιγνίτη της ΔΕΗ. Στην Κοζάνη ακόμη θα συναντήσετε πολλούς επίδοξους μηχανικούς, αφού εκεί είναι η έδρα δυο πολυτεχνικών τμημάτων του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας.

Μορφολογία εδάφους

Το μεγαλύτερο μέρος της πόλης καλύπτεται από ορεινές και ημιορεινές εκτάσεις παρθένας ομορφιάς και φυσικού κάλους, αφού η πόλη είναι χτισμένη ανάμεσα στις οροσειρές του Βερμίου, του Μπούρινου και των Πιερίων όρων. Οι τρεις ορεινοί όγκοι προσφέρουν πλούσια δάση, χλωρίδα και πανίδα επιστημονικού ενδιαφέροντος, ενώ το ελατόδασος, τα καταφύγια του Μπούρινου και η σπάνιας ομορφιάς φύση του Βέρμιου, ενδείκνυνται για πεζοπορικές και φυσιολατρικές εκδρομές.

Ο Μπούρινος μάλιστα, εξαιτίας της οικολογικής σημασίας του και της μοναδικής βιοποικιλότητάς του, έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα NATURA 2000, του Ευρωπαϊκού Δικτύου Ειδικών Ζωνών Διατήρησης.

Το Βέρμιο διαχωρίζεται από τα Πιέρια όρη από το φυσικό υδάτινο σύνορο που είναι ο ποταμός Αλιάκμονας. Σε αυτό το φυσικό σύνορο οφείλεται η ποικιλία στα τοπία που προσφέρει η Κοζάνη αφού οι επισκέπτες έχουν και άλλες επιλογές, πέραν των ορεινών όγκων για να επισκεφτούν.

Πιο συγκεκριμένα ο Αλιάκμονας και οι παραπόταμοί του διασχίζουν την πόλη της Κοζάνης και από ένα φράγμα στον ποταμό που κατασκευάστηκε το 1973, δημιουργήθηκε η τεχνητή λίμνη Πολυφύτου, κομμάτι ενός από τους σπουδαιότερους υδροηλεκτρικούς σταθμούς της χώρας. Τη λίμνη, η οποία είναι μια από τις μεγαλύτερες τεχνητές λίμνες της χώρας, τη διασχίζει η Υψηλή Γέφυρα των Σερβίων.

Η λίμνη και η ευρύτερη έκταση που καλύπτει ο Αλιάκμονας είναι σημαντικός βιότοπος για αρπακτικά και μεταναστευτικά πουλιά, τα οποία βρίσκουν εκεί τροφή και καταφύγιο.

Ιστορικό και μουσειακό ενδιαφέρον

Η πόλης της Κοζάνης είναι μια περιοχή με ιδιαίτερο ιστορικό ενδιαφέρον. Από την περιοχή αυτή έχουν περάσει πολλές ομάδες αφήνοντας το στίγμα τους στην ιστορία της πόλης. Γότθοι, Σλάβοι, Βούλγαροι, Νορμανδοί, Σέρβοι και Σταυροφόροι διαμόρφωσαν τα κομμάτια αυτού που σήμερα είναι η πόλη της Κοζάνης.

Κομμάτι αυτής της ιστορικής πορείας είναι και το Κάστρο στα Σέρβια. Η οχύρωση της πόλης χτίστηκε σταδιακά στην πορεία των χρόνων, ενώ μετά τις καταστροφές που υπέστη από τους Σταυροφόρους το 13ο αιώνα, ανακατασκευάστηκε πλήρως. Σήμερα είναι το σημαντικότερο αμυντικό μνημείο της πόλης, κατάλοιπο της μεσαιωνικής περιόδου.

Εξίσου ιστορικής σημασίας και πλούτου είναι η πόλη Αιανή η οποία είναι -εκτός των άλλων- η ιστορική έδρα του νομού και εδώ βρίσκεται το Αρχαιολογικό Μουσείο της Αιανής ( www.mouseioaianis.gr/#myGallery1-picture%282%29 ) το οποίο εκθέτει σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα από την αρχαία Αιανή και είναι ουσιαστικά η αφετηρία για την ιστορική μελέτη του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, όπως αυτός διαμορφώθηκε στις βόρειες περιοχές της χώρας.

Η Κοζάνη έχει ακόμα το τοπικό Λαογραφικό Μουσείο ( www.mouseio-kozanis.gr ), το οποίο ιδρύθηκε για τη διατήρηση και διάσωση της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς μέσω της συγκέντρωσης και καταγραφής αντικειμένων της καθημερινής ζωής των κατοίκων του τόπου.

Εκτός από σημαντικά μουσεία όμως, η πόλη διαθέτει και τη δεύτερη μεγαλύτερη δημοτική βιβλιοθήκη της χώρας. Η Κοβεντάρειος Βιβλιοθήκη της Κοζάνης ( www.kozlib.gr/DNN/Default.aspx?alias=www.kozlib.gr/DNN/kovwebel ) θεωρείται μια από τις σπουδαιότερες της χώρας ενώ έχει στην κατοχή της πάνω από 100.000 τόμους, εκ των οποίων μεγάλος αριθμός είναι μοναδικοί στον κόσμο. Η βιβλιοθήκη ιδρύθηκε και αναπτύχθηκε στην πόλη κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και είναι ο βασικός λόγος που η Κοζάνη λογίζεται σαν η «πόλη του Βιβλίου».

Ένα ακόμα σημαντικό αξιοθέατο της Κοζάνης είναι τα αρχοντικά του 18ου αιώνα που έχτισαν οι έμποροι της περιοχής και σήμερα είναι διατηρητέα βάσει Προεδρικών Διαταγμάτων. Η τότε ενασχόληση των κατοίκων με το εμπόριο και η συνεπαγόμενη οικονομική ανάπτυξη, είχαν σαν αποτέλεσμα την άνθηση των τεχνών και της αρχιτεκτονικής στον τόπο, που με τη σειρά τους οδήγησαν στην ανέγερση των αρχοντικών. Τρία είναι τα αρχοντικά που διασώζονται σήμερα: του Γεώργιου Λασσάνη, του Γρηγορίου Βούρκα και του Βούρκα-Κατσικά, ενώ στο πρώτο στεγάζεται και η Δημοτική Χαρτοθήκη ( http://cartography.web.auth.gr/Kozani/ ) στην οποία βρίσκεται, μεταξύ άλλων και ένα από τα λιγοστά πρωτότυπα της χάρτας του Ρήγα Φεραίου.

Γαστρονομία και οινοποιία

Η Κοζάνη όμως εκτός από μουσειακή ιστορία, έχει να επιδείξει και πολλά εδέσματα και λιχουδιές που είναι και αυτά σημαντικό κομμάτι της ιστορίας και της παράδοσής της. Η πόλη έχει να προσφέρει στον επισκέπτη τυροκομικά προϊόντα και αλλαντικά, κρασί και τσίπουρο από σαφράν και γλυκάνισο, φρούτα και μαρμελάδες από τον Βελβεντό ( www.clickatlife.gr/story.aspx?id=2275116 ), μανιτάρια και κάστανα από τη μακεδονική γη και όλες τις παραδοσιακές συνταγές με υλικά από τον τόπο της Κοζάνης.

Όταν βρεθείτε εκεί, τότε σίγουρα να δοκιμάσετε τα γιαπράκια (χοιρινοί ντολμάδες, με ρύζι και μπαχαρικά, τυλιγμένοι σε λάχανο τουρσί), τα τσουκαλάκια, που είναι ένα είδος τοπικού στιφάδο και το μπουμπάρι (μεζές από γεμιστή κοιλιά με ρύζι, χοιρινό κιμά και συκώτι).

Τα Κοζανίτικα τυριά, όπως η φέτα, το τουλουμοτύρι, ο μπάτζιος και το μανούρι θεωρούνται πρώτης ποιότητας και καλά θα κάνετε να μην παραλείψετε να δοκιμάσετε την Κοζανίτικη τυρόπιτα που κάνει το ταξίδι μέχρι την Κοζάνη να έχει χίλιες φορές περισσότερο νόημα.

Επιπλέον, στη Σιάτιστα θα βρείτε 4 οινοποιεία & 7 παραδοσιακά κελάρια, που αποτελούν το άτυπο δίκτυο οινοτουρισμού «Οινοευφροσύνη» και είναι ανοιχτά για επισκέψεις από το κοινό. Εκτός από τη Σιάτιστα για το περίφημο λιαστό γλυκό κρασί της, δημοφιλής προορισμός για τους εγχώριους σομελιέ είναι και ο Βελβεντός. Και οι δυο αυτές περιοχές αποτελούν σταθμούς στη Διαδρομή του Κρασιού των Λιμνών, μιας από τις διαδρομές των Δρόμων του Κρασιού της Βόρειας Ελλάδας ( www.wineroads.gr ).

Τέλος, η Κοζάνη είναι περισσότερο ξακουστή για τον πολύτιμο κρόκο της ή όπως αλλιώς λέγεται, τη ζαφορά ( www.clickatlife.gr/story.aspx?id=2206331 ). Το σαφράν, όπως τελικά το γνωρίζουν οι περισσότεροι, είναι μπαχαρικό που χρησιμοποιείται εκτός των άλλων στη μαγειρική, την ιατρική, την ποτοποιία και την κοσμετολογία. Η Κοζάνη είναι ένα από τα ελάχιστα μέρη του κόσμου που είναι δυνατή η καλλιέργειά του και από την Κοζάνη ταξιδεύει με προορισμό όλο τον κόσμο η παραγωγή του.

Πεζοπορία και βόλτες, εντός και εκτός Κοζάνης

Πέρα όμως από τα αρχοντικά και τις θεσπέσιες λιχουδιές της Κοζάνης, πολλοί καταφεύγουμε στην επαρχία για να απολαύσουμε την ηρεμία και το οξυγόνο που θα μας προσφέρει επαφή με τη φύση. Η φύση της Μακεδονίας προσφέρει στους πρωτευουσιάνους και μη, τοπία εξαιρετικής ομορφιάς. Δοκιμάστε πεζοπορία στα βουνά της βόρειας Ελλάδας, περπατήστε γύρω από την τεχνητή λίμνη του Πολύφυτου, περάστε από το χωριό Ιμέρα και πάνω από το φράγμα της ΔΕΗ για να καταλήξετε στην απέναντι όχθη και τον Βελβεντό. Οι διαδρομές είναι πολλές και αξίζουν όλες να τις περπατήσετε. ( www.kozani.gr/tourism/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=14&Itemid=76 )

Μέσα στην Κοζάνη θα βρείτε μέρη για να ξεκουραστείτε και να βολτάρετε χωρίς να απομακρυνθείτε πολύ από το κέντρο της πόλης. Τέτοια μέρη είναι το πάρκο Κουρί, με αθλητικές εγκαταστάσεις και εκτροφείο ευγενών θηραμάτων όπως είναι τα ελάφια και τα ζαρκάδια, το πάρκο του Αγίου Δημητρίου, σε μικρή απόσταση από το κέντρο της Κοζάνης και ο υψηλής αισθητικής Δημοτικός Κήπος που βρίσκεται στη θέση του παλιού στρατοπέδου Ψυχογιού.

Έθιμα και παραδόσεις

Η πιο φασαριόζα αλλά και η πιο ενδιαφέρουσα εποχή να επισκεφτείτε την Κοζάνη, είναι η περίοδος της Αποκριάς που θα βρεθείτε σε μια από τις πιο διονυσιακές καρναβαλικές εκδηλώσεις της Ελλάδας, με τους «Φανούς» (μεγάλες φωτιές) να φωτίζουν το χορό και τα τραγούδια των μασκαράδων και μη, σε πολλά σημεία της πόλης. Τις ημέρες του καρναβαλιού οι ντόπιοι επαναφέρουν την Κοζανίτικη ντοπιολαλιά για να εκφραστούν χωρίς περιορισμούς και κανόνες, όπως αρμόζει στις διονυσιακές γιορτές.

Ένα καλοκαιρινό έθιμο είναι οι «Καβαλάρηδες της Σιάτιστας» οι οποίοι περνούν την παραμονή του Δεκαπενταύγουστου στο μοναστήρι της Παναγίας Μικροκάστρου και ανήμερα της γιορτής κατεβαίνουν στο χωριό με στολισμένα άλογα και γιορτάζουν τη μέρα χορεύοντας με τους κατοίκους στις πλατείες του χωριού.

Οι ελληνικές και οι Κοζανίτικες παραδόσεις δεν τελειώνουν και δεν υπάρχει ομορφότερο πράγμα όταν τηρούνται και διατηρούνται στο χρόνο από το μεράκι των μεγαλυτέρων και την όρεξη των νέων. Φέτος μάλιστα, ξεκίνησε και ο θεσμός των «Θεοδωρείων», φεστιβάλ τεχνών στα Σέρβια της Κοζάνης. Σκοπός του φεστιβάλ είναι η ανάδειξη των βυζαντινών μνημείων της περιοχής μέσα από την πολιτιστική ανάπτυξη και την προβολή πληθώρας τεχνών όπως είναι η κλασική και παραδοσιακή μουσική, ο μοντέρνος χορός και οι εικαστικές τέχνες.

Δικτυακές πύλες του δήμου Κοζάνης: www.kozanh.gr , www.kozanh.gr .

Ανθή Παπαγεωργίου