Η Ελλάδα έχει συνυπογράψει από το 1981 τη Συνθήκη της UNESCO για την προστασία των μνημείων και χώρων παγκόσμιας κληρονομιάς. Από τότε και μέχρι σήμερα, έχουν ενταχθεί δεκαεπτά (17) ελληνικά μνημεία και χώροι, στη λίστα των μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

Τα (πολιτιστικά και φυσικά) Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO είναι μνημεία ή χώροι (π.χ. δάση, βουνά, λίμνες, μνημεία, πόλεις κ.τ.λ.), που προτάθηκαν προς ένταξη και συμπεριλήφθηκαν, στον κατάλογο των μνημείων που διαχειρίζεται το διεθνές Πρόγραμμα Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Επιτροπής Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

Το πρόγραμμα αυτό, στοχεύει στην καταλογογράφηση, την ονοματοδοσία και τη συντήρηση πεδίων ιδιάζουσας πολιτιστικής ή φυσικής σημασίας για την κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας. Η έναρξή του έγινε με την αποδοχή και υιοθέτηση της Συνθήκης για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς από το Γενικό Συνέδριο της UNESCO στις 16 Νοεμβρίου 1972.

Ο κατάλογος της UNESCO αποτελείται από 911 μνημεία και χώρους που αποτελούν μέρος της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς που έχουν εξαιρετική παγκόσμια αξία, σύμφωνα με την Επιτροπή Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Σε αυτά περιλαμβάνονται 704 πολιτιστικά, 180 φυσικά και 27 μικτά μνημεία ή χώροι σε 151 κράτη μέλη ( http://whc.unesco.org/en/list ). Από τον Ιούνιο του 2010, 187 συμβαλλόμενα κράτη έχουν επικυρώσει τη Σύμβαση της Παγκόσμιας Κληρονομιάς.

Τα 17 ελληνικά μνημεία και χώροι Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO

Η πρώτη ελληνική εγγραφή στην Παγκόσμια Πολιτιστική Κληρονομιά της UNESCO έγινε το 1986 με την ένταξη του Επικούρειου Απόλλωνα. Από τότε ακολούθησαν 16 ακόμη εγγραφές, με τελευταία αυτή της Παλιάς Πόλης της Κέρκυρας. Δείτε όλα τα ελληνικά μνημεία και τους χώρους που εντάσσονται στη λίστα ( www.unesco-hellas.gr/gr/3_5_1.htm ):

1.Αρχαιολογικός χώρος της Ακρόπολης (χρονολογία ένταξης 1987): η Ακρόπολη περιλαμβάνει τέσσερα από τα σπουδαιότερα αριστουργήματα της κλασικής Ελληνικής περιόδου: τον Παρθενώνα, τα Προπύλαια, το Ερέχθειο και το ναό της Αθηνάς Νίκης, τα οποία μπορούν να θεωρηθούν σύμβολα της ιδέας της παγκόσμιας κληρονομιάς.

2.Αρχαιολογικός χώρος Αιγών στη Βεργίνα (χρονολογία ένταξης 1996): η πόλη Αιγαί, η πρώτη πρωτεύουσα του Βασιλείου της αρχαίας Μακεδονίας, ανακαλύφθηκε το 19 αιώνα κοντά στην Βεργίνα στη Βόρεια Ελλάδα. Τα πιο σημαντικά της μνημεία είναι το Παλάτι και ο χώρος ταφής. Ένας από τους βασιλικούς τάφους στην Μεγάλη Τύμβο, αναγνωρίστηκε ως ο τάφος του Φιλίππου του Β’.

3.Αρχαιολογικός χώρος Δελφών (χρονολογία ένταξης 1987): Το Πανελλήνιο Ιερό των Δελφών, όπου δινόταν ο χρησμός του Απόλλωνα, εθεωρείτο ο «ομφαλός της γης» και τον 6ο π.Χ. αιώνα, ήταν θρησκευτικό κέντρο και σύμβολο ενότητας του αρχαίου κόσμου.

4.Αρχαιολογικός χώρος Μυστρά (χρονολογία ένταξης 1989): το θαύμα του Μοριά ανεγέρθηκε ως φρούριο το 1249 από τον Βασιλιά της Αχαΐας Γουλιέλμο τον Βιλλεαρδουίνο, επανακτήθηκε από τους Βυζαντινούς και αργότερα κατακτήθηκε από τους Τούρκους και τους Βενετούς. Εγκαταλείφτηκε το 1832 αφήνοντας συναρπαστικά μεσαιωνικά ερείπια να στέκουν μέσα σε μία εξαιρετικής ομορφιάς τοποθεσία.

5.Αρχαιολογικός χώρος Ολυμπίας (χρονολογία ένταξης 1989): ο αρχαιολογικός χώρος της Ολυμπίας, σε μια κοιλάδα της Πελοποννήσου, κατοικείται από την προϊστορική περίοδο. Τον 10ο αιώνα π.Χ. ήταν κέντρο λατρείας του Δία. Εκτός από τους ναούς, υπάρχουν και τα υπολείμματα όλων των αθλητικών εγκαταστάσεων που δημιουργήθηκαν για τους Ολυμπιακούς Αγώνες και οι οποίοι διοργανώνονταν στην Ολυμπία, από το 776 π.Χ., κάθε τέσσερα χρόνια.

6.Αρχαιολογικοί χώροι Μυκηνών και Τίρυνθας (χρονολογία ένταξης 1999): αποτελούν τα επιβλητικά μνημεία των δύο μεγαλύτερων πόλεων του Μυκηναϊκού πολιτισμού, ο οποίος κυριάρχησε στην ανατολική Μεσόγειο από τον 15ο έως τον 12ο αιώνα π.Χ. και διαδραμάτισε ζωτικό ρόλο στην ανάπτυξη του κλασσικού ελληνικού πολιτισμού. Αυτές οι δύο πόλεις συνδέονται με τα Ομηρικά έπη, Ιλιάδα και Οδύσσεια, τα οποία επηρέασαν την ευρωπαϊκή τέχνη και λογοτεχνία για περισσότερες από 3 χιλιετίες.

7.Αρχαιολογικός χώρος Δήλου (χρονολογία ένταξης 1990): σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία, ο Απόλλωνας γεννήθηκε σε αυτό το μικρό νησί των Κυκλάδων, το οποίο προσέλκυε προσκυνητές απ’ όλη την Ελλάδα και ήταν ένα ακμάζον εμπορικό λιμάνι. Ο αρχαιολογικός χώρος είναι εξαιρετικά εκτεταμένος και πλούσιος και αποδίδει την εικόνα ενός σπουδαίου κοσμοπολίτικου μεσογειακού λιμανιού.

8.Ιστορικό κέντρο (Χώρα), με τη Μονή Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου και το Σπήλαιο της Αποκάλυψης στην Πάτμο (χρονολογία ένταξης 1999): η Πάτμος, στα Δωδεκάνησα, φημίζεται ως το νησί όπου ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος έγραψε το Ευαγγέλιο και την Αποκάλυψη. Ένα μοναστήρι αφιερωμένο στον «αγαπημένο μαθητή» ανακαλύφθηκε στο νησί στα τέλη του 10ου αιώνα. Ο παλιός οικισμός της Χώρας, ο οποίος συνδέεται με αυτό, περιλαμβάνει θρησκευτικά και λαϊκά κτίρια.

9.Μεσαιωνική πόλη της Ρόδου (χρονολογία ένταξης 1988): το Τάγμα του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ κατείχε τη Ρόδο από το 1309 έως το 1523 και μετέτρεψε την πόλη σε προπύργιο. Μεταγενέστερα, η πόλη τέθηκε υπό Ιταλική και Τουρκική κατοχή. Με το Παλάτι των Μεγάλων Αρχόντων, το Νοσοκομείο και τον δρόμο των Ιπποτών, η Άνω Πόλη αποτελεί ένα από τα πιο όμορφα αστικά κέντρα της Γοτθικής περιόδου.

10.Μονή Δαφνιού, Μονή Οσίου Λουκα και Νέα Μονή Χίου (χρονολογία ένταξης 1990): παρά τη σημαντική γεωγραφική τους απόσταση (το πρώτο στην Αττική, το δεύτερο στην Φωκίδα και το τρίτο στο Αιγαίο) αυτά τα τρία μοναστήρια ανήκουν στην ίδια τυπολογική σειρά. Οι εκκλησίες έχουν κτισθεί με μεγάλο θόλο ο οποίος στηρίζεται με μικρές αψίδες δημιουργώντας έναν οκταγωνικό χώρο. Τον 11ο και 12ο αιώνα οι εκκλησίες είχαν ποικίλο διάκοσμο, πολύχρωμες ορθομαρμαρώσεις, ψηφιδωτά και μωσαϊκά σε χρυσό φόντο, όλα χαρακτηριστικά της «δεύτερης Βυζαντινής Περιόδου».

11.Παλαια Πόλη της Κέρκυρας (χρονολογία ένταξης 2007): η Παλαιά Πόλη της Κέρκυρας με τα δύο φρούριά της, το παλαιό και το νέο, και με ίχνη πολλαπλών επιρροών, βρίσκεται στην είσοδο της Αδριατικής Θάλασσας και κατοικείται από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Λόγω της στρατηγικής θέσης της η Κέρκυρα εξελίχθηκε σε σημαντικό λιμάνι που προστάτευε το νησί από τις αλλεπάλληλες πολιορκίες και θεωρείται μία από τις σημαντικότερες οχυρωμένες πόλεις της Μεσογείου.

12.Παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά μνημεία Θεσσαλονίκης (χρονολογία ένταξης 1988): η Θεσσαλονίκη, ιδρύθηκε το 315 και αποτέλεσε ένα από τα πρώτα κέντρα εξάπλωσης του Χριστιανισμού. Μεταξύ των χριστιανικών της μνημείων συγκαταλέγονται προχριστιανικοί ναοί και τρίκλιτες βασιλικές εκκλησίες που χτίστηκαν από τον 4ο έως τον 15ο αιώνα και συνιστούν μία διαχρονική τυπολογική σειρά, που επηρέασε σημαντικά τον Βυζαντινό κόσμο. Τα μνημεία που συμπεριλαμβάνονται στη λίστα είναι η Ροτόντα, ο ναός της Αχειροποιήτου και του Αγίου Δημητρίου, η Μονή Λατόμου, ο ναός της Αγίας Σοφίας, η Παναγία των Χαλκέων, οι ναοί του Αγίου Παντελεήμονα, των Αγίων Αποστόλων, του Αγίου Νικολάου Ορφανού, της Αγίας Αικατερίνης και του Παντοκράτορα Σωτήρα Χριστού, η Μονή Βλατάδων, ο ναός του Προφήτη Ηλία, τα Βυζαντινά Λουτρά και τα τείχη της Θεσσαλονίκης.

13. Αρχαιολογικός χώρος Ηραίου Σάμου (χρονολογία ένταξης 1992): από την 3 χιλιετηρίδα π.Χ. πολλοί πολιτισμοί έχουν κατοικήσει σε αυτό το μικρό νησί του Αιγαίου κοντά στην Μικρά Ασία. Τα ερείπια του Πυθαγόρειου, ενός αρχαίου οχυρωμένου λιμανιού με ελληνικά και ρωμαϊκά μνημεία και ένα εντυπωσιακό υδραγωγείο, καθώς και το Ηραίο, ο ναός της Ήρας της Σάμου, είναι ακόμα επισκέψιμα.

14.Ιερό του Ασκληπιού στην Επίδαυρο (χρονολογία ένταξης 1988): ο αρχαιολογικός χώρος της Επιδαύρου στην Πελοπόννησο, εκτείνεται σε διαφορετικά επίπεδα. Η λατρεία του Ασκληπιού ξεκίνησε εκεί για πρώτη φορά τον 6ο π.Χ. αιώνα, αλλά τα κύρια μνημεία, ειδικότερα το θέατρο το οποίο θεωρείται ως ένα από τα πιο αμιγή αριστουργήματα της ελληνικής αρχιτεκτονικής χρονολογούνται από τον 4ο αιώνα.

15. Ναός Επικούρειου Απόλλωνος - Βάσσες (χρονολογία ένταξης 1986): ο φημισμένος ναός αφιερωμένος στον θεό της ίασης και του ήλιου, χτίστηκε στα μέσα του 5ου αιώνα στα απόκρημνα βουνά της Αρκαδίας. Έχει το παλαιότερο κορινθιακό κιονόκρανο που έχει βρεθεί ποτέ και συνδυάζει τον αρχαϊκό ρυθμό με την ρώμη του δωρικού, με ορισμένα τολμηρά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά.

16. Μετέωρα (χρονολογία ένταξης 1988): σε μια δυσπρόσιτη περιοχή των Μετεώρων, στις κορυφές απόκρημνων βράχων, μοναχοί εγκατέστησαν «τους στύλους του ουρανού», όπως τους αποκαλούσαν, τα ιερά μοναστήρια τους από τον 11ο αιώνα ως σήμερα. Την περίοδο αναβίωσης του ερημιτισμού κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες τον 15ο αιώνα μ.Χ., χτίστηκαν 24 μοναστήρια. Οι τοιχογραφίες των μοναστηριών, οι οποίες χρονολογούνται από τον 16ο αιώνα, αποτελούν σημείο αναφοράς για την ανάπτυξη της Μεταβυζαντινής ζωγραφικής.

17. Άγιο Όρος - Άθως (χρονολογία ένταξης 1988): ορθόδοξο πνευματικό κέντρο από το 1054, το Όρος Άθως απολαμβάνει καθεστώς αυτονομίας από την εποχή του Βυζαντίου και έχει αναγνωρισθεί ως τοπίο καλλιτεχνικής αξίας. Η είσοδος σε αυτό είναι απαγορευμένη σε γυναίκες. Η διαρρύθμιση των μοναστηριών έχει επηρεάσει μονές πολύ μακρινές (όπως αυτές της Ρωσίας) και η σχολή αγιογραφίας τους έχει επηρεάσει σημαντικά την ιστορία της ορθόδοξης τέχνης.

Ελληνικά μνημεία και χώροι που έχουν υποβάλει πρόταση ένταξης στον κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO

-Το ανάκτορο της Κνωσσού (2003).

-Ο αρχαιολογικός χώρος της Νικόπολης (2003).

-Ο αρχαιολογικός χώρος των Φιλίππων (2003).

-Το Λαύριο (Αρχαίο Λαύριο) (2003).

-Η Ευρύτερη περιοχή του Ολύμπου (2003).

-Η περιοχή των Πρεσπών: Η Μεγάλη και Μικρή Πρέσπα που περιλαμβάνει βυζαντινά και - μεταβυζαντινά μνημεία (2003).

-Το εθνικό Πάρκο της Δαδιάς - Λευκίμη - Σουφλί (2003).

-Το φαράγγι της Σαμαριάς (2003).