Τον 19ο αιώνα, ο George-Eugène Haussmann ανασχεδίασε και ξαναέχτισε ολοκληρωτικά τη γαλλική πρωτεύουσα και ο Jonathan Glancey του bbc περιγράφει πώς «γεννήθηκε» η αγαπημένη πρωτεύουσα του σήμερα.

Το Παρίσι παραμένει μια από τις πιο αγαπημένες πόλεις στον κόσμο για τουρισμό και αυτό το αποδεικνύουν τα εκατομμύρια κόσμου που καταφτάνουν στα εδάφη του κάθε χρόνο, δείχνοντας ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην περιοχή Marais, στη δεξιά όχθη του Σηκουάνα, στο ιστορικό κέντρο του Παρισιού. Μια περιοχή που προσέλκυε αριστοκράτες κατά τον 17ο αιώνα και σήμερα έχει μια πιο μποέμ χροιά, με τα στενά δρομάκια, τα ιστορικά σπίτια και τις αυλές που για αιώνες, όμως, βρίσκονταν σε κακή κατάσταση, μέχρι την αναγέννησή της μερικές δεκαετίες πριν. Πλέον αποτελεί ένα γοητευτικό λαβύρινθο με μπουτίκ, café, εστιατόρια, μουσεία και γκαλερί, συγκεντρώνοντας πολύ κόσμο στην περιοχή.

Περπατώντας κανείς σε αυτά τα γεμάτα ζωντάνια μεσαιωνικά δρομάκια, μοιάζει απίστευτο ότι κάποτε θεωρούνταν ο «εχθρός» κι έπρεπε να καταστραφούν βιαστικά, όχι από τους Γερμανούς, που είχαν ούτως ή άλλως άσχημα σχέδια για το Παρίσι την περίοδο από 1870 μέχρι 1945, αλλά από τον Ναπολέοντα ΙΙΙ και τον George-Eugène Haussmann -ο οποίος πέθανε 125 χρόνια πριν- που είχαν βάλει στο μάτι συνοικίες όπως αυτή.

Όπως το μεγαλύτερο κομμάτι του Παρισιού, έτσι και η συνοικία Marais βρισκόταν σε άσχημη κατάσταση το 1853, όταν ο αυτοκράτορας διέταξε τον Haussmann να ξαναχτίσει τη… βρομερή τότε πόλη, με τα μεγάλα μεσαιωνικά τετράγωνα να πρέπει να δώσουν τη θέση τους σε λεωφόρους σε μια επιχείρηση… «ξεκοιλιάσμοατος» του Παρισιού, όπως γράφει υπερήφανα ο Haussmann στα Απομνημονεύματά του.

commons.wikimedia.org

Ένας διοικητικός υπάλληλος του δημοσίου, χωρίς εκπαίδευση στην αρχιτεκτονική ή τον αστικό σχεδιασμό, ο Haussmann μετέτρεψε το Παρίσι σε ένα τεράστιο κτιριακό θέαμα για 20 χρόνια. Παρ’ όλο που τον ανάγκασαν να παραιτηθεί το 1870, όταν ο αυτοκράτορας αντιμετώπιζε κριτική για τις δαπάνες, οι εργασίες πάνω στο πλάνο του Haussmann συνεχίστηκαν μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920.

Το πλάνο, το οποίο πραγματοποιήθηκε σε 3 φάσεις, περιλάμβανε την κατεδάφιση 19.730 ιστορικών κτιρίων και την κατασκευή 34 χιλιάδων καινούργιων. Παλιά δρομάκια έδωσαν τη θέση τους σε μεγάλες, φαρδιές λεωφόρους με τετράγωνα γεμάτα μεγάλων διαστάσεων νεοκλασικά κτίρια, ενώ εκτός αυτών ο Haussmann δημιούργησε μεγάλες πλατείες και αστικά πάρκα στο πρότυπο του Hyde Park, ένα μεγάλου εύρους αποχετευτικό σύστημα, ένα δίκτυο υπόγειων σωλήνων αερίου για το φωτισμό των δρόμων και κτιρίων, σιντριβάνια, λωρίδες με δέντρα κ.ά.

Η αστική αυτή δομή συνδυάστηκε με νέους σιδηροδρομικούς σταθμούς – όπως Gare du Nord και Gare de L’Est–, με την πολυτελή όπερα του Παρισιού, νέα σχολεία, εκκλησίες, 2 δωδεκάδες αστικά τετράγωνα, φιλόδοξα θέατρα στην Place du Châtelet, τη γιγαντιαία αγορά Les Halles και το δίκτυο μιας ντουζίνας λεωφόρων από την Ασπίδα του Θριάμβου στην καρδιά της Place de l’Ètoile του Haussmann.

Καμιά άλλη μεγάλη πόλη, πριν ή από τότε, δεν έχει μεταμορφωθεί τόσο ριζικά σε περίοδο ειρήνης. Κατά τη διάρκεια των έργων απασχολήθηκαν πλήθη έμπειρων και άπειρων εργατών, μαζί με αρχιτέκτονες, μηχανικούς και κηπουρούς, σε μια προσπάθεια η πόλη να ξαναβρεί την υγεία της, μετά από δεκαετίες χολέρας και τύφου. Ακόμη, έδωσε σε όλους τους Παριζιάνους, όλων των τάξεων, πάρκα να παίξουν και να χαλαρώσουν.

Θεωρητικά, οι φαρδιές λεωφόροι επέτρεπαν στα κυβερνητικά στρατεύματα ελεύθερη κίνηση προκειμένου να διατηρούν την τάξη σε καταστάσεις διαδηλώσεων, εκτροχιασμών κ.λπ., ενώ γενικότερα σε μια εποχή που η πόλη διπλασιάστηκε και ο πληθυσμός τριπλασιάστηκε, το Παρίσι απέκτησε μια αίσθηση ενότητας, με λίγο αέρα… μπουρζουαζίας.

Αυτό, πάντως, που είναι άκρως εκπληκτικό είναι το πώς ένα τόσο μεγάλο κομμάτι της πόλης κατεδαφίστηκε και ξαναφτιάχτηκε, μόνο και μόνο από την… ιδιοτροπία του αυτοκράτορα και του Haussmann. Ο Ναπολέων ΙΙΙ φαίνεται πως ακολουθούσε τα βήματα του θείου του, Ναπολέοντα Βοναπάρτη, ο οποίος είχε επίσης μεγάλα σχέδια για το Παρίσι.

Το 1925, ο γαλλο-ελβετός αρχιτέκτονας Le Corbusier, δημοσίευσε το πλάνο Voisin για το Παρίσι, ένα πρότζεκτ με χορηγό τον Gabriel Voisin, γάλλο πρωτοπόρο στην αεροπλοΐα και κατασκευαστή πολυτελών αυτοκινήτων. Το πλάνο αυτό περιλάμβανε την κατεδάφιση του μεγαλύτερου μέρους του κέντρου, βόρεια του Σηκουάνα, το οποίο θα αντικαθιστούσαν πάρκα με δάση… τσιμεντένιων πύργων. Τα αυτοκίνητα θα μπορούσαν να τρέχουν στην πόλη σε υπερυψωμένους δρόμους, απαλλαγμένους από πεζούς.

Το ανεπιτυχές πλάνο του Le Corbusier θεωρήθηκε πολύ εξεζητημένο, όπως και του Haussmann νωρίτερα, με πολύ κόσμο να νοσταλγεί το παλιό Παρίσι του Βολταίρου, το Παρίσι του 1830 και του 1848. Ο ιστορικός René Héron de Villefosse, μάλιστα, αναφέρει ότι το έργο του Haussmann προκάλεσε χειρότερη ζημιά κι από 100 βομβαρδισμούς.

Όταν το 1944 ο Αδόλφος Χίτλερ έδωσε εντολή για την ολική κατεδάφιση του Παρισιού, ο γερμανός στρατηγός Dietrich von Choltitz αρνήθηκε να υπακούσει. Το Παρίσι ήταν απλά πολύ όμορφο για να το πειράξουν. Ο Ναπολέων Βοναπάρτης, ο Ναπολέων ΙΙΙ, ο Baron Haussmann και ο Le Corbusier, πάντως, δεν έδειξαν στην εποχή τους την ίδια… αισθητική «ευαισθησία».

Παρ’ όλο που τα πλάνο του Haussmann παραμένει εντυπωσιακό και πραγματοποιήθηκε τόσο γρήγορα σε τόσο μεγάλη κλίμακα, ο ίδιος ήταν μια διοικητική φιγούρα και ταλαντούχος μουσικός, χωρίς, όμως, ίχνος συναισθηματισμού. Αυτό αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι κατεδάφισε ακόμη και το σπίτι στο οποίο μεγάλωσε, στον αριθμό 55 της rue de Faubourg-du-Roule παρά τις παιδικές του αναμνήσεις.

Μετά την απόλυση του Haussmann, λόγω μεγάλων δαπανών, ο Ναπολέων ΙΙΙ «έπεσε» αμέσως μετά την ήττα στον πόλεμο με την Πρωσία. Ο Haussmann έγραψε 3 τόμους με τα απομνημονεύματα του, τα οποία σήμερα δεν έχουν μεγάλη απήχηση, αν και ο ίδιος ζει μέσα από το νέο Παρίσι που διαμόρφωσε και μέσα από πόλεις που ακολούθησαν το παράδειγμά του, όπως η Βαρκελώνη, αν όχι μέσα από τα στενά και πολυαγαπημένα δρομάκια του Marais.