«O ξεπεσμένος δερβίσης» του Παπαδιαμάντη στο ΚΠΣΝ

ΠΕΜΠΤΗ, 01 ΜΑΡΤΙΟΥ 2018

Με τη Φένια Παπαδόδημα και τον David Lynch.

Ένα σύγχρονο τζαζ κουιντέτο αναβιώνει τις διαδοχικές εντυπώσεις- ατμόσφαιρες του αριστουργηματικού αθηναϊκού διηγήματος του Α. Παπαδιαμάντη, «O ξεπεσμένος δερβίσης», στην Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Αποτυπώνει μ’ έναν αυθεντικό, πρωτότυπο και αυτοσχεδιαστικό τρόπο το παιχνίδι των λέξεων, των ήχων, των μελωδιών και των ρυθμών που ο συγγραφέας ανακαλεί χάρις σε μία υπέροχη λεκτική ενορχήστρωση. Ο απόηχος του βυζαντινού μέλους, πυρήνας του Παπαδιαμαντικού λόγου συναντά τον αυτοσχεδιασμό της φωνής πάνω σε ινδικές καρνατικές κλίμακες ως μεταφορική απόδοση του «καθαυτού αμανέ» που φέρει ο ξένος, ο δερβίσης. Λούπες και σύγχρονα ηχητικά τοπία συνυπάρχουν με μία αρμονία που φέρει την επιρροή των γάλλων συνθετών του 19ου και 20ού αιώνα. Η μελωδία αιωρείται μεταξύ ανατολής και δύσης. Πηγή έμπνευσης υπήρξαν οι Debussy, Fauré, Poulenc, Boulanger, Messiaen, Shorter, Evans, Coltrane, Alice Coltrane. Το μουσικό αυτό ποίημα (ραψωδιακή όπερα) είναι ένα είδος που ονόμασα έτσι μετά από χρόνια έρευνας με επίκεντρο τη μουσική αφήγηση της Οδύσσειας.

“Το άστατο των ανθρωπίνων πραγμάτων” και η στάση μας απέναντι σ’ αυτό.

Ο ξεπεσμένος δερβίσης, εξόριστος, άστεγος, περιπλανώμενος, περιβάλλεται από μυστήριο. Πλήθος αναπάντητων ερωτημάτων ως προς το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του, δηλώνουν την φασματική του υπόσταση. Ο ξένος δεν έχει κανένα χαρακτηριστικό κοσμικής ταυτότητας- επάγγελμα, τάξη, οικογενειακή κατάσταση, συγκεκριμένη αποστολή - που να δικαιολογεί την παρουσία του στο Θησείο, το φθινόπωρο του 1895. Το μόνο που γνωρίζουμε γι’ αυτόν είναι ότι παίζει νευ. Η ύπαρξη του ταυτίζεται με τη μουσική. Δεν είναι ένας συνηθισμένος ξένος λόγω καταγωγής ή θρησκείας. Είναι καθ’ όλα ξένος. Ως προς αυτόν κόσμο. Τον άστατο, τον εφήμερο.

Μπου ντουνιά τσερκ φιλέκ!...

Μια σφαίρα είναι ο ντουνιάς και γυρίζει. Τίποτα δεν είναι σταθερό και μόνιμο εδώ.

Διαβάζοντας το διήγημα είχα την αίσθηση ότι όλα στροβιλίζονται γύρω από τον δερβίση. Οι ήχοι, οι εικόνες, οι άνθρωποι που συναντά, οι σκηνές που διαδραματίζονται στο μικρό χρονικό διάστημα που περνά μαζί τους, το καφενείο, η ταβέρνα, η σύραγγα, ο σαλεπτζής και οι διαβάτες, όλη η ιστορία δεν είναι παρά μία σειρά φευγαλέων εντυπώσεων με ακλόνητο κέντρο αυτόν τον ξένο. Η καλύτερα τη μουσική του.

“Εἶχεν ἀναφανῆ. Πότε; Πρὸ ἡμερῶν, πρὸ ἑβδομάδων. Πόθεν; Ἀπὸ τὴν Ρούμελην, ἀπὸ τὴν Ἀνατολήν, ἀπὸ τὴν Σταμπούλ. Πῶς; Ἐκ ποίας ἀφορμῆς; Ποῖος; Ἦτον Δερβίσης; ... Εἶχεν ἀκ- μάσει, εἶχεν ἐκπέσει, εἶχεν ἐξορισθῆ;

Ανάλογα ερωτήματα γεννά και η αναπάντεχη εξαφάνιση του.

“Ζῇ, ἀπέθανε, περιπλανᾶται εἰς ἄλλα μέρη, ἀνεκλήθη ἀπὸ τῆς ἐξορίας, ἐπανέκαμψεν εἰς τὸν τόπον του;”

Οι απορίες αυτές εμφανίζονται και εξαφανίζονται μαζί με τα γεγονότα, τα πρόσωπα, τα τοπία, τους δρόμους όπου βάδισε. Τέλος κι ο ίδιος αποχωρεί από το διήγημα σαν στρόβιλος καπνού μέσα από τις σελίδες. Μένει ο απόηχος της μουσικής του. Το αληθινό σπίτι του ξένου, η πραγματική του ταυτότητα, το μέσο επικοινωνίας του με τους ανθρώπους είναι η μουσική. Η περίθαλψη του, η αποδοχή της ετερότητας του, η αγκαλιά, το ναι το σπλαχνικό, το ναι το πράο το φιλάνθρωπο του Χριστού, που υπερβαίνει το “φιλέκδικον πάθος” του Λεπενιώτου όπως γράφει η Κ. Χιωτέλλη, αυτό το ναι, συντελείται, αποκτιέται, έρχεται μετά μουσικής. Είναι συν-κίνηση.

Στρόβιλος κάθαρσης. Αποδοχή του διαφορετικού. Ο Παπαδιαμάντης κρύβει τον ξένο μέσα στη σύραγγα, στη γη, προσομοίωση του Άδη και όπως αναφέρει ο Σ. Ζαμπουλάκης υπάρχει μία αόρατη σύνδεση εδώ με τό «Ἀσματικόν» τοῦ Ὄρθρου τοῦ Μεγάλου Σαββάτου όπου ακούμε «Δός μοι τοῦτον τόν ξένον, ἵνα κρύψω ἐν τάφῳ, ὅς ὡς ξένος οὐκ ἔχει τήν κεφαλήν ποῦ κλῖναι».

Το ευχαριστώ του ξένου για το καταφύγιο που του προσφέρεται είναι η μελωδία που παίζει με το νευ του. Έτσι εκφράζει το δικό του ναι, την δική του κατάφαση σε όλες τις αντιξοότητες της ζωής. Παίζοντας το νέυ.

“Κάτω εἰς τὸ βάθος, εἰς τὸν λάκκον, εἰς τὸ βάραθρον, ὡς κελάρυσμα ρύακος εἰς τὸ ρεῦμα, φωνὴ ἐκ βαθέων ἀναβαίνουσα, ὡς μύρον, ὡς ἄχνη, ὡς ἀτμός, θρῆνος, πάθος... αἰρομένη μετάρσιος, πραεῖα, μειλιχία, ἄδολος, ψίθυρος, λιγεῖα, ἀναρριχωμένη εἰς τὰς ριπάς, χορδίζουσα τοὺς ἀέρας, χαιρετίζουσα τὸ ἀχανές, ἱκετεύουσα τὸ ἄπειρον..”

«Δεν υπάρχουν λόγια για να περιγράψω την επίδραση που έχει πάνω μου η μουσική των λέξεων του Παπαδιαμάντη», σημειώνει η Φένια Παπαδόδημα.

Σημειώνεται ότι η παράσταση πραγματοποιείται στο πλαίσιο του φεστιβάλ Ημέρες Λατρευτικής Μουσικής, με θέμα την «Έκσταση» (22 Μαρτίου - 3 Απριλίου 2018 - Επιμέλεια προγράμματος: Στέφανος Θωμόπουλος - Αλέξανδρος Ευκλείδης). Ο ετήσιος κύκλος Ημέρες Λατρευτικής Μουσικής επανέρχεται με ένα θέμα που συνδέει στη διαχρονία μουσική και λατρεία: την έκσταση. Από τους θιάσους του Διονύσου στους περιστρεφόμενους δερβίσηδες και από το μέλος και την πολυφωνία έως τον μινιμαλισμό, η μουσική συνδέεται άρρηκτα με την επιθυμία του ανθρώπου για υπέρβαση των φυσικών του ορίων και αναλαμβάνει να γίνει το όχημα της έκστασης. Οι Ημέρες Λατρευτικής Μουσικής βολιδοσκοπούν τη σχέση αυτή με μια σειρά από συναυλίες και εκδηλώσεις που καλύπτουν ένα ευρύ γεωγραφικό, χρονικό και αισθητικό φάσμα, από την παλιά μουσική μέχρι τον αμερικάνικο μινιμαλισμό και από την οθωμανική μουσική μέχρι τον Μπαχ. Στον κύκλο συμμετέχουν καλλιτέχνες με πολύ διαφορετική προέλευση και πορεία.

Μουσική σύνθεση, σύλληψη: Φένια Παπαδόδημα

Αυτoσχεδιασμοί
Παναγιώτης Κωστόπουλος: τύμπανα
David Lynch: σαξόφωνο, φλάουτο, κρουστά
Γιώργος Παλαμιώτης: ηλεκτρικό μπάσο, ηλεκτρονικά
Ανδρέας Πολυζωγόπουλος: τρομπέτα, φιλικόρνο, ηλεκτρονικά
Φένια Παπαδόδημα: φωνή, πιάνο, άρπα, λούπες

Info
Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος - Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής. 3 Απριλίου στις 21.00. Τιμές εισιτηρίων 12, 15 € Φοιτητικό, παιδικό 8 €.

Θέλεις βραβευμένες ταινίες; Δες Nova!

Απόλαυσε ταινίες που σάρωσαν τα βραβεία σε Αμερική και Ευρώπη. Και ταινίες που ήδη κλέβουν την παράσταση στο χορό των φετινών βραβείων σε Α' προβολή: Τρεις Πινακίδες έξω από το Εντινγκ, έξω από το Μιζούρι, Wonder, Το Σχήμα του Νερού, The Disaster Artist, The Greatest Showman.