Δον Κιχώτης: Το υπαρξιακό παιχνίδι του Homo Ludens

ΤΡΙΤΗ, 03 ΙΟΥΛΙΟΥ 2018

Μια μεταφυσική εικαστική παράσταση γεμάτη κίνηση και σωματικότητα.

«Εδώ όλα είναι ρευστά, όλα αμμώδη είναι εδώ πάνω»
Homo Ludens αναγράφεται στους υπέρτιτλους λίγο πριν ξεκινήσει η παράσταση. Η σκηνή σκοτεινή, με μια βραχώδη πλαγιά στη μία πλευρά, άμμος και χώμα στο έδαφος και ένα άλογο να κείτεται στην άκρη. Το σκηνικό είναι έτοιμο για την κατάβαση του Δον Κιχώτη στη μυστηριώδη σπηλιά του Μοντεσίνου και την αρχή ενός σκοτεινού υπαρξιακού παιχνιδιού με όρους και κανόνες που βάζει η Έφη Μπίρμπα.

Η σκηνοθέτης, πιο κοντά από ποτέ στην εικαστική της προϊστορία και πιο μακριά από ποτέ από τον λόγο, στήνει στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά μια εικαστική περιπλάνηση η οποία βασίζεται στο 23ο κεφάλαιο του 2ου Βιβλίου του Δον Κιχώτη (του Μιχαήλ Θερβάντες). Σε αυτό το κεφάλαιο ο Δον Κιχώτης, παρασυρμένος από μια διάθεση περιέργειας να ανακαλύψει το βάθος της σπηλιάς ενός μάγου, όπου ο χώρος και ο χρόνος είναι έννοιες ρευστές, κατεβαίνει μόνος στη σπηλιά, αποκοιμιέται και εισέρχεται σε μια ονειρική κατάσταση από την οποία θα τον ανασύρουν λίγη ώρα αργότερα οι σύντροφοί του. Δεδομένου όμως ότι ο Δον Κιχώτης έχει βρεθεί σε μια σφαίρα πέρα από τις «κλασικές» διαστάσεις του χώρου και του χρόνου, ο ίδιος πιστεύει ότι έμεινε σε αυτή την κατάσταση για 3 μέρες, ενώ ο Σάντσο υποστηρίζει πως διήρκησε 1 μόλις ώρα.

Kaplanidis

«Υπάρχουν όλα αυτά;»
Σε αυτήν ακριβώς την εμπειρία του Δον Κιχώτη μέσα στη σπηλιά στηρίζει ολόκληρο το έργο η Μπίρμπα για να μας μεταδώσει το όραμα και την επαναλαμβανόμενη ονειρική κατάσταση που βιώνει ο Δον Κιχώτης. Σ' αυτήν του την περιπέτεια δεν έχει να αγωνιστεί για κάποια αξία, απλά παρασύρεται σε έναν κόσμο που δεν έχει να κάνει πολλά με την πραγματικότητα (την οποία ούτε λίγο ούτε πολύ την αμφισβήτησε πρώτη φορά όταν στρατεύθηκε ως ονειροπόλος και την αμφισβητεί επανειλημμένως μέσα από το χάσμα μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας στο οποίο ζει). Στην ιστορία της φιλοσοφίας, άλλωστε, και πολύ περισσότερο της ελληνικής, το σπήλαιο έχει συνδεθεί με την αμφισβήτηση της πραγματικότητας και των αισθήσεων.

Μέσα από το τελετουργικό του ονείρου στη σπηλιά, η σκηνοθέτης ουσιαστικά εκμεταλλεύεται τους συμβολισμούς γύρω από το πρόσωπο του Δον Κιχώτη για να τους μεταφράσει σε όρους υπαρξιακούς. Ο Δον Κιχώτης συμβολίζει την περιπλάνηση και την αφοσίωση στην περιπλάνηση, την περιπλάνηση στον κόσμο του φανταστικού, στον κόσμο του ιδεαλισμού, στον κόσμο του παιχνιδιού. Κι έτσι γεννάται ο Homo Ludens (ο Άνθρωπος που παίζει) του Άρη Σερβετάλη, ο οποίος, εξοπλισμένος με πίστη, επιδίδεται σε μια συνεχώς επαναλαμβανόμενη κίνηση που στόχο έχει να υπερβεί τα ανθρώπινα όρια.

Η περιπέτεια του Δον Κιχώτη και των υπόλοιπων ηρώων στη σκηνή αφορά την επίπονη αφοσίωση στην περιπλάνηση. Επίπονη γιατί οι ήρωες μοχθούν, άλλοτε για να ισορροπήσουν άλλοτε για να κρατήσουν κάποιο βάρος. Με αφοσίωση γιατί συνεχίζουν να επαναλαμβάνουν τις προσπάθειές τους, ικανοποιώντας μάλιστα κατ' αυτόν τον τρόπο δύο από τις βασικές συνθήκες του παιχνιδιού (αλλά και της δονκιχωτικής περιπλάνησης), την επανάληψη και την πίστη. Αυτοί είναι οι όροι του υπαρξιακού παιχνιδιού που παίζεται στον κόσμο του φανταστικού και που κυριαρχεί στη σπηλιά.

Kaplanidis

Και σε αυτό το παιχνίδι ο Σερβετάλης και η ομάδα που τον πλαισιώνει έχουν μοναδικό τους όπλο το σώμα. Η κινησιολογία στα όρια της χορογραφίας και τα σώματα των ηρώων «αφηγούνται» τις περιπέτειες του Δον Κιχώτη μιας και η Μπίρμπα αποφασίζει να σιγήσει τους ήρωες προκαλώντας κάπως και τον ίδιο τον θεατή (η μόνη φωνή που ακούγεται στην παράσταση είναι αυτή της Effi Rabsilber η οποία ερμηνεύει αποσπάσματα στα γερμανικά).

Με αυτή τη σωματική αφήγηση επιτυγχάνεται η υπέροχη εικαστική απόδοση του ονείρου, που αγγίζει τα όρια της ποίησης (με χαρακτηριστικότερη την υψηλής αισθητικής αξίας σκηνή κατά την οποία Δον Κιχώτης και Ροσινάντε αιωρούνται) αλλά και της υπερβολικής εσωστρέφειας (που οφείλεται κυρίως στην απουσία του λόγου). Αυτό το ονειρικό περιβάλλον «ενσαρκώνεται» επιπλέον από το ίδιο το σκηνικό που χτίζει η Μπίρμπα στο πόστο της ως σκηνογράφος, ενώ συμπληρώνεται έξοχα από τους ατμοσφαιρικούς φωτισμούς του Θύμιου Μπακατάκη και τους ήχους του Constantine Skourlis.

Τελικά το παιχνίδι που παίζει ο Δον Κιχώτης του Σερβετάλη καταλήγει σε μια αέναη αναμέτρηση δίχως λογική, στην ανθρώπινη ύπαρξη, γιατί η περιπλάνηση του Δον Κιχώτη είναι η περιπλάνηση του ανθρώπου στη ζωή όπου όλα όσα βίωσε «υπάρχουν, αφού υπάρχει κάποιος που τα βλέπει».

ΙΩΑΝΝΑ ΒΑΡΔΑΛΑΧΑΚΗ / [email protected]