Η σκηνοθέτιδα της παράστασης «Η εξομολόγηση της υπηρέτριας Τσερλίν» που ανεβαίνει στο Studio Μαυρομιχάλη μιλάει στο clickatlife.

Ποιά είναι τα κοινωνικά στρώματα που στηρίζουν το ξύπνημα του ναζισμού και ποια η ψυχοσύνθεσή τους; Αυτό είναι το ερώτημα που επιθυμεί να θέσει η Μαρώ Τριανταφύλλου σκηνοθετώντας το έργο του Χέρμαν Μπροχ «Η εξομολόγηση της υπηρέτριας Τσερλίν», ένα έργο επίκαιρο όσο ποτέ σε μια εποχή που το τέρας σηκώνει κεφάλι ξανά και το θέμα της ευθύνης είναι περισσότερο φλέγον από ποτέ. Μαζί της μιλήσαμε για την επιλογή του έργου στη συγκεκριμένη πολιτική συγκυρία αναβίωσης της ακροδεξιάς και τη δική της προσέγγιση στα θέματα που θίγει η ιστορία. 

Φέτος παρουσιάζετε τη δεύτερή σας σκηνοθετική δουλειά «Η εξομολόγηση της υπηρέτριας Τσερλίν» του Χέρμαν Μπροχ στο θέατρο Studio Μαυρομιχάλη. Πείτε μας δυο λόγια για το έργο.

Η «Τσερλίν» είναι μέρος του τελευταίου μυθιστορήματος του Χέρμαν Μπροχ, Οι Αθώοι. To μυθιστόρημα έχει χαλαρή δομή και απαρτίζεται ουσιαστικά από ιστορίες προσώπων – διηγήματα που έγραψε κατά καιρούς ο Μπροχ προσπαθώντας να κατανοήσει τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που επέτρεψαν, αν όχι εξέθρεψαν, στην κοινωνία τους τον ναζισμό. Το μυθιστόρημα ξεκινά με ένα νέο άντρα που επιστρέφει από την Νότιο Αφρική στη Γερμανία και ζητώντας ένα δωμάτιο, βρίσκεται στο σπίτι της οικογένειας που υπηρετεί η Τσερλίν. Οι αφηγήσεις των προσώπων απλώνονται σε τρία επίπεδα, αυτές που αφορούν την περίοδο λίγο πριν τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, την περίοδο της ανόδου του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος και την χιτλερική περίοδο. Η διήγηση της Τσερλίν, που είναι ένα πρόσωπο κεντρικό σ’ αυτήν την δυνατή πινακοθήκη, έχει ιδιαίτερη σημασία.

Ως νεαρή η Τσερλίν υπήρξε νέα και όμορφη. Δουλεύει ως υπηρέτρια σε ένα αστικό σπίτι. Ζηλεύει την «κυρία» της, την Ελβίρε. Ερωτεύεται τον άντρα της, ξελογιάζει τον εραστή της, χρησιμοποιεί ένα μυστικό της για να την ελέγχει. Μεγαλώνει την κόρη της Ελβίρε σαν όπλο ενάντιά της, σαν μέσο εκδίκησης της «κυρίας». Όλος της ο κόσμος είναι το σπίτι που δουλεύει και οι άνθρωποί του. Ονειρεύεται την κοινωνική άνοδο, μέσα από το γάμο και την μητρότητα, θέλει να γίνει η κυρία στη θέση της κυρίας. Δεν την απασχολεί ο κόσμος έξω, δεν έχει κοινωνικούς και πολιτικούς προβληματισμούς, δεν έχει ταξική συνείδηση. Δεν έχει αναζητήσει ένα εμείς  μέσα στο οποίο να ενταχτεί. Είναι ανταγωνιστική, μοχθηρή και μονήρης. Υπάρχει αφηγούμενη ένα μέρος της ζωής της, όταν κράτησε στα χέρια της τη μοίρα της οικογένειας που υπηρετεί, των σχέσεών τους. Τότε που είχε την ψευδαίσθηση της δύναμης, του ελέγχου. Πιστεύει σε μια κοινωνία ιεραρχημένη,  έχει μια διεστραμμένη ηθική. Διαπράττει το κακό με πλήρη επίγνωση. Το πιο ενδιαφέρον είναι πως πρόκειται για μια έξυπνη γυναίκα με διεισδυτική ματιά. Θα μπορούσε να έχει μια άλλη οπτική των πραγμάτων αλλά ούτε θέλει ούτε αντέχει να διαλύσει τις ψευδαισθήσεις της.

Η «Τσερλίν» είναι ένα ψυχολογικό «κέντημα», ο Μπροχ κατεβαίνει μέσα της, στα πιο σκοτεινά σημεία της ψυχής της, αναδεικνύει τις αντιφάσεις, την ανταγωνιστικότητα, τον πόνο, τη ματαίωση…

Dimitris Lantzounis

Πράγματι…Η επιλογή είχε να κάνει απολύτως με προβληματισμούς δικούς μου και των συνεργατών μου σχετικά με την άνοδο των ακραίων ιδεολογιών του μίσους στην Ευρώπη αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο.  Αυτό που με απασχολεί είναι η διάχυση αυτών των ιδεών. Βλέπει κανείς να εμφορούνται από αυτές άνθρωποι σε όλο το μήκος και πλάτος της κοινωνίας μας. Φασιστικές συμπεριφορές και ιδέες μίσους και βίας, ανταγωνισμού και αυταρχισμού μπορεί να βρει κανείς ακόμα και σε σημεία του πολιτικού φάσματος που δεν το περιμένει. Μπορεί να μην εκφράζονται στην ψήφο –και αυτό τις κάνει πιο επικίνδυνες γιατί δηλητηριάζουν και αλλοιώνουν όλο το κοινωνικό και πολιτικό φάσμα. Απόρροια αυτών των προβληματισμών ήταν η επιλογή της «Τσερλίν», όπου ο Μπροχ παρουσιάζει μια διεισδυτική μελέτη ενός χαρακτήρα ευεπίφορου στο φασισμό.

Η Τσερλίν είναι το τέρας ή απλά δημιούργημά του;

Ο Μπροχ τονίζει την προσωπική υπευθυνότητα. Σε μια εποχή σαν την δική μας μάλιστα κανείς δεν έχει δικαίωμα να πει «δεν ήξερα». Ο άνθρωπος που χτυπά, με λόγια ή με τα χέρια, τον φτωχό, τον κατατρεγμένο, τον ξένο, τον διαφορετικό, κάνει μια επιλογή και το ξέρει. Μπορούμε να το ερμηνεύσουμε, να το καταλάβουμε αλλά δεν έχουμε δικαίωμα  να το δικαιολογήσουμε.

«Η εξομολόγηση της υπηρέτριας Τσερλίν» αποτελεί το πέμπτο κεφάλαιο του μυθιστορήματος «Οι Αθώοι», όπου ο Μπροχ επιχειρεί να εξετάσει/ερμηνεύσει την ψυχολογία διαφορετικών ανθρώπων που δέχθηκαν το ναζισμό. Τι μας λέει με την επιλογή του τίτλου;

Ο τίτλος «Αθώοι» είναι αμφίσημος.  Άνθρωποι που δεν έχουν συνειδητοποιήσει ακριβώς ούτε τι συμβαίνει γύρω τους ούτε βέβαια  πόσο υπεύθυνοι είναι γι’ αυτό. Και την ίδια στιγμή, ο τίτλος έχει μια ειρωνεία: πόσο αθώοι είμαστε όλοι πραγματικά; Η υποκρισία της άγνοιας, η υποκρισία της διαστρέβλωσης των αξιών, η επίμονη υποσκέλιση της λογικής… αυτά λέει ο τίτλος.

Πώς προσεγγίζετε σκηνοθετικά το έργο;

Η «Εξομολόγηση της υπηρέτριας Τσερλίν» είναι μονόλογος. Το δυσκολότερο ίσως είδος για τον ηθοποιό και τον σκηνοθέτη. Πρέπει να αναδείξεις όλες τις πτυχές του χαρακτήρα και της κατάστασης, να πετύχεις την αναγκαία δραματικότητα ώστε να μην είναι κάτι λίγο παραπάνω από αναλόγιο και ταυτόχρονα να μην κουράσεις το θεατή, να μη χάσει το ενδιαφέρον του για όσα λέγονται επί σκηνής. Με την Ειρήνη Μελά, είναι η δεύτερη συνεργασία μας και πια θεωρώ ότι είμαστε μια μικρή ομάδα, δουλέψαμε το κείμενο φράση τη φράση, λέξη τη λέξη, ώστε να αναδείξουμε όσες περισσότερες πτυχές του χαρακτήρα της γυναίκας αυτής μπορούσαμε. Με τη βοήθεια της κινησιολόγου μας, Εύης Τσακλάνου, ντύσαμε με κίνηση το λόγο έτσι που η κίνηση να συνομιλεί με το λόγο της. Με ενδιαφέρει ο ρεαλισμός. Τον πιστεύω. Έχει δύναμη. Προσπάθησα να δείξω πώς ο φασισμός μπορεί να χρησιμοποιήσει την ατομική περίπτωση για να γίνει καθεστώς στην κοινωνία, πώς εκφασίζεται η κοινωνία, όταν ο καθένας μας ξεχνάει το σύνολο και εμμονικά ασχολείται με τον εαυτό του, ξεχνάει πως αν δεν υπάρξουν κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές που να φέρουν δικαιοσύνη και ειρήνη, κανείς δεν μπορεί να ευτυχήσει πραγματικά.

Dimitris Lantzounis

Ναι, βεβαίως. Στην τέχνη τίποτε δεν είναι χωρίς σημασία. Ένα ερώτημα που με απασχολεί είναι ο ρόλος της τέχνης ιδίως σε δύσκολους  καιρούς. Η τέχνη πρέπει να έχει γενναιότητα και να είναι ανατρεπτική. Δεν εννοώ την στρατευμένη τέχνη. Εννοώ την τέχνη που ψάχνει μέσα στην ψυχή του ανθρώπου, θέτει ερωτήματα φιλοσοφικά, πολιτικά, υπαρξιακά, που ψάχνει τον κόσμο, που νοιάζεται και δεν χαρίζεται. Που έχει άποψη και την προτείνει, στο περιεχόμενο και τη μορφή. Δεν ήθελα ένα σιωπηλό ακροατή του μονόλογου της Τσερλίν. Έχοντας την Αιμιλία Ράπτη στην ομάδα, που είναι μια θαυμάσια τραγουδίστρια, μπορούσαμε να χτίσουμε ένα προβληματισμό για τη λειτουργία της τέχνης μέσα από το τραγούδι. Η τέχνη χρησιμοποιείται συχνά για να αμβλύνει συνειδήσεις, να μετατοπίσει την σκέψη των πολιτών από τα πραγματικά προβλήματα και τις ανάγκες τους. Πολλές φορές ακόμα και ανατρεπτικές μορφές τέχνης γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από το σύστημα για να  χειραγωγεί και να διευθύνει. Εδώ, η τραγουδίστρια αρχικά αγνοεί, ενοχλείται από την Τσερλίν, αργότερα όμως θα την παρασύρει με το τραγούδι της σε ακραίες  πολιτικές επιλογές.

Έχει υποστηριχθεί πως οι χαρακτήρες στους Αθώους δεν χειρίζονται αντικείμενα αλλά στην πραγματικότητα σύμβολα και επιφανειακές καταστάσεις. Η Τσερλίν, ως ηρωίδα των Αθώων, δολοπλοκεί γιατί επιθυμεί να χειραγωγεί και να εξουσιάζει. Τι εξουσιάζει όμως τελικά;

«Ένα πουκάμισο αδειανό». Καταφέρνει να σπείρει τη δυστυχία, η ίδια είναι επίσης ένας δυστυχής άνθρωπος, ανίκανη να βιώσει την ευτυχία, άρα ανίκανη να την αναζητήσει. Αλλά αυτό που νομίζει ως «εξουσία» είναι μια ψευδαίσθηση. Η ίδια παραμένει υπηρέτρια, ο ταξικός κόσμος γίνεται όλο και πιο σκληρός, οι ανισότητες και η αδικία είναι πάντα εδώ. Η Τσερλίν υπηρετεί αυτούς που έχουν πραγματικά την εξουσία και την επιβάλλουν, πάνω μας και πάνω της.

Info
Δευτέρα- Τρίτη 9:15 μ.μ.
Θέατρο Studio Μαυρομιχάλη
Μαυρομιχάλη 134
210 6543 330

ΙΩΑΝΝΑ ΒΑΡΔΑΛΑΧΑΚΗ / [email protected]