Ο «Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν», το κλασικό δράμα του Ίψεν, μπορεί να θεωρηθεί μια προφητεία για τη λειτουργία του οικονομικού μας συστήματος. Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζει ο Γιώργος Κιμούλης που θα ενσαρκώσει τον σκληροτράχηλο τραπεζίτη Μπόρκμαν στη σκηνή του θεάτρου Χορν (πρεμιέρα στα τέλη Οκτωβρίου), με τη σκηνοθετική καθοδήγηση του Σταμάτη Φασουλή.

Ένας άνδρας «έκπτωτος», όμως ατσαλωμένος στη φωτιά της φιλοδοξίας και της δίψας για εξουσία είναι ο Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν που «επιστρέφει» τα τελευταία χρόνια στο θέατρο. Η οικονομική κρίση ίσως ανεβάζει την ένταση της φωνής του, αν και ο Γιώργος Κιμούλης πολύ σωστά επισημαίνει ότι η τέχνη δεν δεσμεύεται από τις επιταγές της επικαιρότητας. «Τα έργα δεν εμφανίζονται ξαφνικά μπροστά μας. Οφείλει ο καλλιτέχνης του θεάτρου να είναι γνώστης αυτών των κειμένων. Η ανάγκη να ασχοληθείς και πρακτικά με κάποιο έργο έχει άμεση σχέση με αυτό το οποίο οσμίζεσαι και ακούς, από το τώρα του περιβάλλοντος χώρου σου. Και είναι μια ευτυχισμένη στιγμή που και στον Σταμάτη Φασουλή και σε εμένα, δημιουργήθηκε αυτή η ανάγκη», σχολιάζει ο ίδιος.

Γραμμένο το 1896, ο «Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν», ανήκει στα τελευταία έργα του Ίψεν και συγκαταλέγεται στα αριστουργήματά του. Ο αντι- ήρωας του δράματος, ο Μπόρκμαν, ένας τραπεζίτης που καταχράστηκε εκατομμύρια και φυλακίστηκε, επιστρέφει στο σπίτι του και έρχεται αντιμέτωπος με τις επιλογές μιας ολόκληρης ζωής. Ο Μπόρκμαν μετατρέπει σε ιδιότυπο κελί το δωμάτιό του και είναι αποφασισμένος να μείνει κλεισμένος εκεί μέχρι το θάνατό του. Η πορεία του υπήρξε πάντα ένα αγωνιώδες κυνήγι του πλούτου και της εξουσίας, με κάθε μέσο. Όμως μέσα σε μια νύχτα, το παρελθόν και οι φιλοδοξίες του «ζωντανεύουν» και πάλι, χάρη στην καταλυτική παρουσία της συζύγου του, της δίδυμης αδελφής της και του παιδιού του.

«Κατά τη γνώμη μου, το βασικό θέμα του "Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν" είναι ότι η ευτυχία υπάρχει μόνο στη συλλογικότητα. Η οποιαδήποτε προσπάθεια ατομικής ανάπτυξης και ατομικής ανόδου με μαθηματική ακρίβεια, οδηγεί μελλοντικά στην καταστροφή. Στην καταστροφή εκείνου που αναπτύσσεται μόνος του αλλά και όσων τον περιβάλλουν», τονίζει ο Γιώργος Κιμούλης.

Το έργο ανέβηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1933 από το Εθνικό Θέατρο σε μια ιστορική παράσταση με τον Αιμίλιο Βεάκη και την Κατίνα Παξινού.

Γώργος Κιμούλης:«Ο Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν είναι ουσιαστικά η εισαγωγή του νεοφιλελεύθερου τρόπου επιβίωσης...»

Υπήρξε άραγε κάποια παρουσίαση του στη χώρα μας ή στο εξωτερικό που κατά κάποιο τρόπο σφράγισε την εικόνα του Γιώργου Κιμούλη, για το συγκεκριμένο έργο; «Είχα παρακολουθήσει πριν χρόνια μια σπουδαία παράσταση του Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν από τον Μπέργκμαν, ο οποίος είχε επισκεφθεί την Ελλάδα. Ήταν για μένα μια σημαντική στιγμή για όσα έχω παρακολουθήσει στο ευρωπαϊκό θέατρο. Από εκεί και πέρα έχω δει κι άλλες παραστάσεις του έργου, όπως μια με τον Άλαν Ρίκμαν στο Λονδίνο, την προσέγγιση του Τόμας Οστερμάγιερ κ.τ.λ. Αυτό που ονομάζουμε «διαφορετικές αναγνώσεις ενός έργου» δεν είναι παρά η φυσική αδυναμία του ερμηνευτή να συμπεριλάβει όλες τις πτυχώσεις ενός κλασικού έργου. Πάντα ο ερμηνευτής θα είναι μικρότερος του κλασικού έργου», απαντά ο ίδιος.

Η ιδεολογία ενός τραπεζίτη

Τι αντιπροσωπεύει αυτός ο μοναχικός ήρωας του Ίψεν; Σύμφωνα με τον Γιώργο Κιμούλη «Ο Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν είναι ουσιαστικά η εισαγωγή του νεοφιλελεύθερου τρόπου επιβίωσης που υποστηρίζει πως είναι άλλο πράγμα η ατομική ανάπτυξη και άλλο ο ατομισμός. Ο Ίψεν προειδοποιεί από τότε : όχι. Η ατομική ανάπτυξη στηρίζεται στον ατομισμό, στην εγωτική συμπεριφορά του ανθρώπου.

Το βασικό στοιχείο που καθορίζει και ορίζει τον σύγχρονο άνθρωπο είναι ακριβώς αυτή η έννοια της πλήρους απομόνωσής του από το σύνολο. Ξεχνάει ότι χρειάζεται μια τρομακτική ισορροπία ανάμεσα στο μέρος και το όλο. Εδώ και δεκαετίες, το όλον, το σύνολο, συμπίεζε το μέρος. Το κοινωνικό όραμα συμπίεζε το άτομο. Και έγινε ξαφνικά μια έκρηξη, καθώς το άτομο ένιωσε την ανάγκη να απελευθερωθεί από το κοινωνικό σύνολο. Έτσι όμως, οδηγήθηκε στην απομόνωση. Νομίζω ότι το μελλοντικό αίτημα του ανθρώπου θα είναι το να μπορεί να είναι "ατομικά κοινωνικός", χωρίς αυτό να συνιστά αντίφαση. Οι ισορροπίες δηλαδή θα πρέπει να κρατηθούν, ώστε να μη διαλυθούν ούτε οι κανόνες που αρθρώνουν το άτομο, αλλά ούτε και οι κανόνες που αρθρώνουν την κοινωνία.

Ο Μπόρκμαν στο βωμό του χρήματος και του κέρδους θυσιάζει όλες τις διαπροσωπικές του σχέσεις: έρωτα, αγάπη, συγγένεια. Στο έργο αυτό εμφανίζεται το δίλημμα του σημερινού ανθρώπου: το κέρδος πάνω απ' τους ανθρώπους ή οι άνθρωποι πάνω από κέρδος; Στον Μπόρκμαν του Ίψεν η γενιά του παρελθόντος, σχεδόν νεκρή πια, προσπαθεί με νύχια με δόντια, να καθορίσει το μέλλον της γενιάς που έρχεται. Το απόφθεγμα του Μαρξ, που έλεγε: "η παράδοση από όλες τις πεθαμένες γενιές βαραίνει σαν εφιάλτης πάνω στα μυαλά των ζωντανών" είναι ο διαρκής ψίθυρος όλου του έργου.

Είναι εκπληκτικό το πώς ο Ίψεν είχε δει τη νέα μελλοντική μεταμόρφωση του καπιταλιστικού συστήματος. Είχε δει το τέλος του βιομηχανικού καπιταλισμού και τη μεταμόρφωσή του σε χρηματοοικονομικό. Αυτή ήταν και η αιτία που ο ήρωας του έργου του είναι ένας τραπεζίτης, και από τότε μάλιστα ο Ίψεν είχε προφητέψει το τέλος και αυτής της μεταμόρφωσης. Ο θάνατος του Μπόρκμαν αυτό συμβολίζει άλλωστε. Ο Ίψεν είχε μιλήσει, με δικά του λόγια βέβαια, τριάντα χρόνια πριν τον Ρώσο οικονομολόγο Κοντράτιεφ, για τη θεωρία των μεγάλων οικονομικών κύκλων».

Ο Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν και ο νεοφιλελευθερισμός

Πολλοί από εμάς θα έσπευδαν να θεωρήσουν τον Μπόρκμαν «διεφθαρμένο τραπεζίτη», όμως ο Γιώργος Κιμούλης διαφωνεί με αυτόν τον χαρακτηρισμό: «Δεν μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει τον Μπόρκμαν "διεφθαρμένο τραπεζίτη". Πιστεύει ακράδαντα στην ιδέα του φιλελευθερισμού- ή μιας και μιλάμε σήμερα, του νεοφιλελευθερισμού. Θεωρεί ότι η ελευθερία στην αγορά δίνει τη δυνατότητα στον καθένα από εμάς να αναπτυχθεί ατομικά. Αυτό όμως είναι ψευδές. Έχει πλήρως αποδειχθεί ότι ο μόνος που μπορεί να αναπτύσσεται είναι ο έχων και κατέχων τα μέσα παραγωγής. Και επειδή τα μέσα παραγωγής δεν μπορεί να τα αποκτήσει ο οποιοσδήποτε δεν μπορεί να αναπτυχθεί και ο οποιοσδήποτε, όσο ελεύθερη και αν είναι μια αγορά. Στις μέρες μας έχει αποδειχτεί ότι αυτή η έννοια της ελευθερίας της αγοράς ήταν μια αυταπάτη. Καμία αγορά δεν άντεξε να είναι απολύτως ελεύθερη. Πάντα είχε ανάγκη τη στήριξη και την προστασία του κράτους, για να μη σας πω και την εκμετάλλευση του κράτους».

Ωστόσο το νέο-φιλελεύθερο πείραμα συνεχίζεται σε διεθνές επίπεδο, ενώ πολλοί υποστηρίζουν ότι τα αρνητικά αποτελέσματά του τα βιώνουμε και στην Ελλάδα. Όπως σχολιάζει ο Γιώργος Κιμούλης: «Υπάρχουν δύο δυνατότητες σε έναν άνθρωπο που βρίσκεται μπροστά σε ένα αδιέξοδο: ή να συνεχίσει να χτυπάει το κεφάλι του στον τοίχο, όπως κάνουν τα παιδικά αυτοκινητάκια που τα χτυπάς και επιστρέφουν, οχυρωμένος πίσω από την επαναλαμβανόμενη φράση "έχω δίκιο, έχω δίκιο…". Ή, η δεύτερη επιλογή, είναι να προσπαθήσεις να γκρεμίσεις αυτόν τον τοίχο πιστεύοντας ότι δεν υπάρχει δίκιο σε αυτό που μπορεί να λέγεται ελεύθερη ανάπτυξη στην ελεύθερη αγορά. Είναι εμφανές ότι χρειάζεται μια πλήρης αλλαγή στην οικονομική πολιτική που διέπει όχι μόνο την Ελλάδα αλλά και τον σύγχρονο κόσμο».

Η συνεργασία με τον Σταμάτη Φασουλή

Ο Γιώργος Κιμούλης επιλέγει πλέον συνειδητά τη ματιά άλλων σκηνοθετών, στις παραστάσεις στις οποίες πρωταγωνιστεί ο ίδιος. Φέτος συνεργάζεται με τον Σταμάτη Φασουλή, με τον οποίο τον συνδέουν αρκετά: «Η συνεργασία μου με τον Σταμάτη Φασουλή, εκτός από την κοινή γραμμή ανάγνωσης και ερμηνείας του έργου και του χαρακτήρα που υποδύομαι, έχει και έναν προσωπικό χαρακτήρα. Ο Σταμάτης είναι από τους ανθρώπους που καθόρισαν το πρώτο μου βλέμμα στο χώρο του θεάτρου. Και πολλές φορές μεγαλώνοντας αισθάνεσαι την ανάγκη να επιστρέψεις εκεί από όπου έχεις ξεκινήσει. Γιατί όσο περνούν τα χρόνια η καθημερινότητα σε υποχρεώνει να ξεχάσεις πολλά πράγματα», επισημαίνει χαρακτηριστικά.

Τα σχέδια για τον «Επιστάτη» του Χάρολντ Πίντερ

Ο Γιώργος Κιμούλης θα κληθεί φέτος να ενσαρκώσει τον ήρωα ενός ακόμη κλασικού έργου, τον «Επιστάτη» του Χάρολντ Πίντερ που θα ανέβει τον Φεβρουάριο στο θέατρο Χορν και θα παίζεται παράλληλα με το έργο του Ίψεν. Η παραγωγή βρίσκεται στα αρχικά της στάδια και δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη η επιλογή των βασικών συντελεστών. Υπάρχουν άραγε εκλεκτικές συγγένειες ανάμεσα στον Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν και τον Επιστάτη του Πίντερ; Σύμφωνα με τον Γιώργο Κιμούλη, «και τα δύο έργα με τα οποία ασχολούμαι αυτό το διάστημα, δηλ. ο Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν και «Ο επιστάτης» του Πίντερ έχουν κοινή θεματική, απλώς οι ήρωες διαφέρουν ως προς την κοινωνική τους τάξη. Όπως ο Ιψενικός τραπεζίτης, έτσι και ο Πιντερικός επιστάτης κινείται στο χώρο της απομόνωσης. Ο συγκεκριμένος χαρακτήρας έχει απαρνηθεί πλήρως την ταξική του ταυτότητα και προσπαθεί απομονωμένος να επιβιώσει εξυπηρετώντας ένα σύστημα το οποίο στηρίζεται στο κέρδος και την ιδιοκτησία.

Ο Σταμάτης Φασουλής είναι ο σκηνοθέτης της παράστασης «Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν»

Ενώ το σύστημα αποτελεί στην πραγματικότητα τον σημαντικότερο εχθρό του επιστάτη, αυτός λειτουργεί σαν ένας από τους βασικότερους συμμάχους του. Είναι αυτή η έννοια της πλήρους αλλοτρίωσης κάποιων προσώπων που ενώ ανήκουν στα λαϊκά στρώματα και θα έπρεπε να λειτουργούν ως αντίπαλοι ενός συστήματος το οποίο κονιορτοποιεί την τάξη τους, εκείνοι παραμερίζουν την ταξική τους ταυτότητα».

Πολλοί υποστηρίζουν πως η κρίση έχει αρχίσει να επανατοποθετεί το αίτημα της συλλογικότητας στην ελληνική κοινωνία, όμως για τον Γιώργο Κιμούλη το ζήτημα έχει ευρύτερες διαστάσεις: «Πράγματι, πιστεύω ότι αναζητούμε μια νέα συλλογικότητα στην χώρα μας, αλλά ας μην το τοποθετήσουμε μόνο στον ελλαδικό χώρο. Η ίδια σχέση που έχει το μέρος με το σύνολο που σας ανέφερα πριν, έχει και η Ελλάδα με τον υπόλοιπο κόσμο και την Ευρώπη. Βεβαίως δεν είναι καινούργια η φράση, ότι η ευτυχία βρίσκεται στη συλλογικότητα. Χρειάζεται απλώς ένας επαναπροσδιορισμός της. Άλλωστε πλέον, έχουμε φτάσει στο πλήρες αδιέξοδο του απομονωτισμού μας».

Ο Γιώργος Κιμούλης για τη Χρυσή Αυγή

Με την επικαιρότητα να «τρέχει» σε καταιγιστικούς ρυθμούς, οι ειδήσεις για τις συλλήψεις αλλά και τις αποφυλακίσεις μελών της Χρυσής Αυγής απασχολούν τη δημόσια συζήτηση. Ο Γιώργος Κιμούλης σχολιάζει ευθέως αυτές τις εξελίξεις : «Πιστεύω ότι κάθε δημοκράτης θεωρεί ασυζητητί σημαντική αυτή την κίνηση της πολιτείας. Την ίδια στιγμή δεν μπορώ να κάνω πως δεν βλέπω όλο αυτό που συμβαίνει στη χώρα μας, με τη διάλυση του κοινωνικού ιστού, με τα εκατομμύρια των συμπολιτών μου που ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας, με την ανεργία αλλά και το γάντζωμα που υπάρχει από το άρμα μιας ακραίας νεοφιλελεύθερης πολιτικής, η οποία, κατά τη γνώμη μου, πνέει τα λοίσθια. Επομένως τις συλλήψεις μελών της Χρυσής Αυγής μόνο να τις χαιρετίσει μπορεί κανείς, όμως την ίδια στιγμή θα πρέπει να υπενθυμίζει στον εαυτό του αλλά και στους άλλους, τη φράση του Γκαίτε: αν ο κροκόδειλος έφαγε τον εχθρό σου, αυτό δεν σημαίνει πως έγινε και φίλος σου. Η αποφυλάκιση με περιοριστικούς όρους των μελών της Χρυσής Αυγής αποδεικνύει το σωστό σκεπτικισμό, που είχαν κάποιοι όταν έμαθαν τα περί σύλληψης. Άλλωστε είναι γνωστό πως πριν χαρείς για μία πράξη, πρέπει να δεις και την αιτία, που κρύβεται πίσω απ' αυτήν».

Ταυτότητα της παράστασης: «Μπόρκμαν», πρεμιέρα 24 Οκτωβρίου, ώρα:21:00, στο θέατρο Δημήτρης Χορν. Μετάφραση – Σκηνοθεσία: Σταμάτης Φασουλής. Σκηνικά: Εύα Μανιδάκη. Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη. Σχεδιασμός Φωτισμών: Λευτέρης Παυλόπουλος. Βοηθός σκηνοθέτη: Γιώργος Λύρας. Τους ρόλους ερμηνεύουν: Γιώργος Κιμούλης, Πέμη Ζούνη, Σμαράγδα Σμυρναίου, Γιώργος Ζιόβας, Αμαλία Νίνου, Νάνα Παπαδάκη, Γιώργος Καπελέρης, Ελευθερία Μπενοβία.

Πληροφορίες: www.ellthea.gr . Από τις 24 Οκτωβρίου στο Θέατρο Δημήτρης Χορν, Αμερικής 10, τηλ. 2103612500. Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Τετάρτη 20:00, Πέμπτη 21:00, Παρασκευή 21:00 (λαϊκή), Σάββατο 18:00 (λαϊκή) και 21:00, Κυριακή 20:00. Τιμές εισιτηρίων: πλατεία 20 ευρώ, εξώστης 18 ευρώ, λαϊκή 17 ευρώ, φοιτητικό 15 ευρώ, ανέργων 10 ευρώ (με προσκόμιση της ταυτότητας και του δελτίου ανεργίας).

Μάνια Στάικου