Στο θέατρο Τζένη Καρέζη.

Το 2022 ήταν η χρονιά που ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ουκρανία. Το 2023 άναψε το φιτίλι στη Μέση Ανατολή. Το 2025 είναι η χρονιά που ο Ντόναλντ Τραμπ επέστρεψε στον Λευκό Οίκο «ντύνοντας» με αβεβαιότητα μια ήδη ταραγμένη διεθνή σκηνή που κλονίζεται (και) από πολλές περιφερειακές εστίες συγκρούσεων και απροόπτων.

Κίνα, Ρωσία και μεσαίοι παίκτες-όπως η Τουρκία- προσπαθούν να διεκδικήσουν την θέση τους σε αυτό τον υπό διαμόρφωση κόσμο που γίνεται ολοένα και πιο πολύπλοκος. Οι ΗΠΑ με τάσεις εσωστρέφειας εγκαταλείπουν τον παραδοσιακό τους ρόλο ενώ παράλληλα αναδύονται νέα στρώματα εξουσίας που απορρέουν από την εξέλιξη της τεχνολογίας, η δύναμη της ίδιας της τεχνολογίας υπό την μορφή της τεχνητής νοημοσύνης και η εξουσία που συσσωρεύεται στα χέρια των εταιρειών. Των πλούσιων εταιρειών.

Η νέα τάξη πραγμάτων που είναι υπό διαμόρφωση φαντάζει εξαιρετικά σύνθετη και πολύπλοκη. Πάνω από όλα όμως φαίνεται ρευστή. Όχι επειδή διαμορφώνεται τώρα αλλά επειδή δομείται πάνω στις πλάκες της αβεβαιότητας και του ανταγωνισμού. Τι θα απογίνουμε επομένως; Δεν ξέρω. Αυτή η απλοϊκή αλλά συνάμα εύστοχη απάντηση είναι η ουσία της παράστασης «Απόρρητο» (Νέα Τάξη Πραγμάτων) που παρουσιάζεται σε σκηνοθεσία Ταμίλλας Κουλίεβα στο θέατρο Τζένη Καρέζη.

Η σκηνοθέτρια επιλέγει το έργο του Ivan Vyrypaev παρά την δύσκολη για τη θεατρική σκηνή στόφα του. Στο έργο η θεατρική δράση- η οποία τοποθετείται στο 2028- επιχειρείται μέσω της στατικής μορφής τριών συνεντεύξεων που παίρνει η τεχνητή νοημοσύνη από τρεις διακεκριμένους επιστήμονες με σκοπό να αναλυθούν φλέγοντα ζητήματα της ανθρωπότητας, όπως η κλιματική κρίση, η ευθανασία, η έκτρωση, η ελευθερία του ατόμου και η συμβατότητα της ανθρώπινης φύσης με την έννοια της δολοφονίας, ο ρόλος της παιδείας και της ανατροφής στην συμπεριφορά του ανθρώπου, η διαχείριση του υπερπληθυσμού του πλανήτη κά.

Στην παράσταση βλέπουμε την Κουλίεβα να αναλαμβάνει επίσης τον ρόλο της ψυχολόγου Monica Borowska. Σε κάποια σημείο του έργου την ακούμε να εξηγεί πως για την ίδια δύο είναι τα βασικά προβλήματα του κόσμου, το περιβαλλοντικό ζήτημα και οι ανισότητες, ανάμεσά τους και οι ανισότητες στην πρόσβαση στην παιδεία. Η τεχνητή νοημοσύνη όμως της υπενθυμίζει, εκνευρίζοντάς την, ότι λίγο νωρίτερα είχε υποστηρίζει ότι η ανατροφή δεν παίζει τελικά και τόσο μεγάλο ρόλο στην εξέλιξη ενός ατόμου και την επιθυμία του να επιλύσει μία σύγκρουση μέσω της βίας.

Αυτή είναι μόνο μία από τις αναντιστοιχίες των τριών ηρώων, οι οποίοι μάλιστα εκπροσωπούν την επιστημονική κοινότητα. Οι απαντήσεις τους ακούγονται απόλυτες αλλά όσο πιο πολύ καλούνται να τις αναπτύξουν και όσο πιέζονται σε πιο ακραίες εκδοχές των απαντήσεών τους, τόσο φαίνεται να διστάζουν. Άραγε οι απαντήσεις τους χάνουν βαθμούς συνεκτικότητας ή μήπως εξ΄αρχής οι ερωτήσεις έχουν πολλές, αν όχι, άπειρες απαντήσεις; Και πόσο περιπλέκονται οι απαντήσεις όταν οι ερωτήσεις άπτονται στη σφαίρα του ηθικού διλήμματος;

Αντίστοιχα δύσκολο είναι για τους ήρωες να απαντήσουν σε πιο προσωπικές ερωτήσεις. Και ακόμη πιο δύσκολο για τους ίδιους να εκμυστηρευθούν τα μυστικά τους στους ανθρώπους τους, γεγονός που υποσκάπτει το πόσο απελευθερωμένοι είναι, όπως έχουν δηλώσει οι ίδιοι. Και άρα το πόσο ελεύθεροι είναι.

Η παράσταση

Πολύ ωραία και μίνιμαλ σκηνική απόδοση του περιβάλλοντος του έργου, με καθρέφτες και βίντεο (όπου εμφανίζονται τα δύο πρόσωπα της τεχνητής νοημοσύνης) μπροστά από τα οποία τοποθετούνται οι ήρωες σαν ένα είδος εξομολόγησης- ή και ανάκρισης ανά στιγμές, όπως το αισθάνονται οι ίδιοι τουλάχιστον οι οποίοι καλούνται να αναμετρηθούν με τις αλήθειες τους στον καθρέφτη. 

Αν κάτι μένει από την παράσταση είναι ο προβληματισμός για τον άνθρωπο, το περιβάλλον, το μέλλον του πλανήτη και όλα τα άλλα ζητήματα που θίγονται. Κάπου σφίγγεται το στομάχι σου γιατί σε φέρνει μπροστά στη ζοφερή προοπτική του να υπάρχεις σε αυτό τον σύγχρονο κόσμο. Και από αυτή την πλευρά είναι απολύτως επιτυχημένη.

Απαιτεί ωστόσο πολλούς βαθμούς συγκέντρωσης από τον θεατή και πολλές φορές δεν του αφήνει το περιθώριο της «χώνεψης», του συνειρμού και της δραματικής ταύτισης. Αυτό οφείλεται στην πυκνή συζήτηση επιπέδου πανεπιστημιακής διάλεξης που παρακολουθούμε στη σκηνή.

Οι ερμηνείες

Στους τρεις βασικούς ρόλους βρίσκουμε τους Ταμίλλα Κουλίεβα, Μαριάννα Κιμούλη και Χρήστο Στέργιογλου, ενώ η Έλλη Στάη και ο Παύλος Τσίμας παίρνουν τη μορφή της τεχνητής νοημοσύνης. 

Επί σκηνής και οι τρεις είναι αφοσιωμένοι στους ήρωες και τα πιστεύω τους. Αρχικά εμφανίζονται όλοι σίγουροι, απόλυτοι και σταθεροί αλλά σταδιακά βλέπουμε πως αναδύεται η αμφιβολία και η ανησυχία. Η ηρωίδα της Κιμούλη μάλιστα «σπάει» συναισθηματικά, σε μια από τις γοητευτικές στιγμές της παράστασης. Παρά τη συνέπεια και των τριών, ξεχωρίζει ο Στέργιογλου προσδίδοντας περισσότερη θεατρικότητα στην ερμηνεία του. Άκρως ταιριαστοί είναι επίσης οι δύο αναγνωρίσιμοι δημοσιογράφοι που εμφανίζονται μέσω βίντεο ως οι δύο μορφές της τεχνητής νοημοσύνης. Ο ανέκφραστος τρόπος ομιλίας υπογραμμίζει την διαφορά μεταξύ τεχνητής νοημοσύνης και ανθρώπου.

Ιωάννα Βαρδαλαχάκη- ivardalachaki@naftemporiki.gr

Εισιτήρια