H Eλένη Πετάση γράφει κριτική για το «Κουρδιστό πορτοκάλι» του Άντονι Μπέρτζες που παρουσιάζεται, σε σκηνοθεσία του Γιάννη Κακλέα, στο θέατρο Αποθήκη.

Η βία ως θερμοκήπιο μιας απολυταρχικής κοινωνίας ακτινογραφείται εφιαλτικά στο «Κουρδιστό πορτοκάλι» του Άντονι Μπέρτζες που στην αμφιλεγόμενη κινηματογραφική μεταφορά του από τον Στάνλεϊ Κιούμπρικ (1971) πολεμήθηκε από τη λογοκρισία, αλλά και σημάδεψε καταλυτικά την έβδομη τέχνη στη δεκαετία του '70.

Αυτή η ακραία, αναίτια έκφραση νοσηρής οργής, τόσο των χούλιγκαν όσο και του σωφρονιστικού συστήματος, που καπηλεύεται κάθε αποκλίνουσα συμπεριφορά και επιχειρεί να τη «γιατρέψει» στερώντας την ελεύθερη βούληση, εμπεριέχεται και στη μεταγενέστερη -διορθωτική- θεατρική διασκευή του έργου από τον ίδιο τον Βρετανό συγγραφέα, ο οποίος ισχυρίζεται ότι θέλησε να αποκαταστήσει τις αυθαιρεσίες του σεναρίου.

Κεντρικό πρόσωπο είναι ένας νεαρός αρχηγός συμμορίας που ηδονίζεται ακούγοντας την Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν και σκορπώντας τον τρόμο γύρω του.

Ο Άλεξ φτάνει μέχρι το φόνο, συλλαμβάνεται από την αστυνομία και για να γλιτώσει την ποινή του γίνεται πειραματόζωο σε ένα πρόγραμμα καταστολής εγκληματικών ενστίκτων που το μετατρέπει σε θλιβερό, ανυπεράσπιστο πλάσμα, το οποίο κακοποιούν τόσο τα θύματα, όσο και οι φίλοι του, οι οποίοι τώρα έχουν γίνει αστυνομικοί.

Μετά από μια απόπειρα αυτοκτονίας, απαλλάσσεται από τις παρενέργειες της «θεραπείας» του και ξαναβρίσκει τον παλιό του απεχθή εαυτό.

Παρόλο που στην αμερικανική έκδοση του βιβλίου, στην ταινία, αλλά και στη θεατρική μεταφορά του παραλείπεται το τελευταίο κεφάλαιο, όπου «ο ήρωας αποφασίζει να τα αφήσει όλα πίσω του, να παντρευτεί και να ζήσει μια ήσυχη ζωή», ο ίδιος ο Μπέρτζες ομολογούσε πως η ηθικολογία υπερτερεί της λογοτεχνικής ποιότητας του πονήματός του.

Ωστόσο, το έργο, αν και ενοχλεί με το διδακτισμό του -και μάλιστα στη σκηνική του εκδοχή περιέχει ουκ ολίγες αφέλειες- εγείρει φιλοσοφικά, υπαρξιακά και πολιτικά ερωτήματα.

Έχοντας ως άξονα το δίπολο καλού-κακού, η βία λειτουργεί αμφίδρομα από τον κρατικό μηχανισμό στο άτομο και αντιστρόφως. Στις μέρες μας, βέβαια, αυτή η παραβολή ανταποκρίνεται στις υπάρχουσες οξυμένες συνθήκες. Το θέμα είναι ο τρόπος μεταφοράς της.

O Γιάννης Κακλέας διατήρησε τον άχρονο χαρακτήρα του θεατρικού κειμένου και τόνισε το συμβολισμό του. Σκηνοθετικά επέλεξε μια έντονα ενεργειακή έκφραση πασπαλισμένη με σκληρότητα και σαρκασμό.

Την έλλειψη βάθους αναπληρώνει η εξαιρετική σωματικότητα του Άρη Σερβετάλη, του οποίου η ακανόνιστη, σπαστική κινησιολογία παραπέμπει σε μηχανικό ανδρείκελο, έτσι όπως υποτάσσει τον άνθρωπο το σύστημα.

Σε κάθε του νεύμα αποτυπώνεται ένας κόσμος γεμάτος εφιάλτες που εκτρέπεται σε άλογες πράξεις δίχως επιστροφή. Η παράσταση, με συνεχή φρενήρη κινητικότητα και εριστική διάθεση, εξελίσσεται μονόχορδα δίχως εναλλαγές ή αποχρώσεις που θα μπορούσαν να τσαλακώσουν τα συναισθήματά μας.

Μένουμε αμέτοχοι μπροστά σε ένα καλοκουρδισμένο χοροθεατρικό θέαμα, στο οποίο η δράση γίνεται λειτουργική πράξη και τα πρόσωπα αποτελούν ανώνυμες σχηματικές φιγούρες.

Κατ' επέκταση οι υπόλοιποι αξιόλογοι ηθοποιοί (Κίμων Φιορέτος, Αντίνοος Αλμπάνης, Αλεξάνδρα Αϊδίνη, Ευδοκία Ρουμελιώτη, Νεκτάριος Λουκιανός, Χρήστος Μαλάκης, Δρόσος Σκώτης) πέρα από τις τεχνικές δεξιότητές τους, δεν έχουν περιθώρια να αναπτύξουν τις ερμηνευτικές τους ικανότητες.

Το εξπρεσιονιστικό σκηνικό του Μανώλη Παντελιδάκη με έναν τεράστιο ανεμιστήρα στο κέντρο της σκηνής και βιντεοπροβολές στους τοίχους εκατέρωθεν της αίθουσας, υπογραμμίζει την αέναη ανακύκλωση της βίας. 

Ελένη Πετάση - [email protected]