Το σημαντικότερο ίσως μυθιστόρημα του Κλάους Μαν, το «Μεφίστο», σε θεατρική διασκευή της Αριάν Μνουσκίν παρουσιάζεται έως τις 15 Ιουνίου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.

Ο σκηνοθέτης Νίκος Μαστοράκης τοποθετεί το έργο σε ατμόσφαιρα καμπαρέ, ξεδιπλώνοντας μέσα από πολλαπλές αφηγήσεις τη «φαουστική» συμφωνία ενός ηθοποιού με το ναζιστικό καθεστώς. Ο Θάνος Τοκάκης ερμηνεύει τον Χέντρικ Χέφγκεν, τον κεντρικό χαρακτήρα της παράστασης, ο οποίος εκχωρεί τις ηθικές και πολιτικές πεποιθήσεις του στο βωμό της δόξας.

Όταν έγραφε το «Μεφίστο» στο Άμστερνταμ το 1936, ο Κλάους Μαν είχε ήδη μπει στο στόχαστρο του ναζιστικού καθεστώτος και ήταν εξόριστος.  Ο Χέντρικ Χέφγκεν, ο  βασικός ήρωάς του βιβλίου έχει αρκετές συγγένειες με τον πετυχημένο ηθοποιό Γκούσταφ Γκρούγκενς, ο οποίος για ένα διάστημα, ήταν παντρεμένος με την αδελφή του συγγραφέα, την Έρικα.

Ο Θάνος Τοκάκης με αφορμή τον ρόλο του, σχολιάζει τις αναλογίες ανάμεσα στο ιστορικό πλαίσιο του έργου με το σήμερα. Στην αρχή της συζήτησής μας δηλώνει χαρακτηριστικά: «Είμαι πολύ χαρούμενος που μπορώ να κάνω πολιτικό θέατρο, γιατί αυτές τις μέρες το χρειαζόμαστε περισσότερο, από κάθε άλλη φορά. Η τέχνη οφείλει να ακολουθεί την εποχή της και το ίδιο συμβαίνει και στο θέατρο».

PATROKLOS SKAFIDAS

Πράγματι, ο κύριος χαρακτήρας του έργου είναι βασισμένος στον Γκούσταφ Γκρούγκενς, έναν σπουδαίο Γερμανό ηθοποιό του Μεσοπολέμου που συνέχισε να παίζει μέχρι τη δεκαετία του ’60 και είχε διατελέσει διευθυντής σε πολλά θέατρα. Στην αρχή ήταν αριστερός αλλά λόγω της προσωπικής του φιλοδοξίας και ματαιοδοξίας, άλλαξε στρατόπεδο με την άνοδο του ναζισμού.

Ποιος είναι ο «Μεφιστοφελής με τον οποίο συνάπτει τη συμφωνία ο ήρωας;

Είναι ο Χέρμαν Γκέρινγκ. Βέβαια δεν παρουσιάζεται στη δική μας παράσταση με τις πολλαπλές αφηγήσεις. Όμως  στην πραγματικότητα ο Γκούσταφ Γκρούγκενς ήταν ο προστατευόμενος του Γκέρινγκ. Μάλιστα ο Γκέρινγκ είχε ενθουσιαστεί, όταν ο ηθοποιός είχε ερμηνεύσει τον ρόλο του Μεφιστοφελή στο θέατρο (στον Φάουστ). Δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια τα γεγονότα γύρω από τον Γκρούγκενς. Λέγεται, ότι επειδή ήταν ομοφυλόφιλος και αριστερός πως αποτελούσε αρχικά το κόκκινο πανί για τους ναζιστές. Υπήρχε μια σιωπηρή συμφωνία ανάμεσα στον ηθοποιό και τους ναζί ότι δεν θα τον κυνηγούσε κανείς, αν  προωθούσε το εθνικοσοσιαλιστικό ιδεώδες.

Ο ήρωας έπεσε θύμα της ματαιοδοξίας του. Εσείς πώς χειρίζεστε τη ματαιοδοξία  που πολλοί θεωρούν ότι είναι σύμφυτη με το επάγγελμα του ηθοποιού;

Η ματαιοδοξία υπάρχει σε όλους τους ηθοποιούς και όποιος το αρνηθεί είναι ψεύτης. Είναι λογικό, γιατί ένα μέρος της δουλειάς μας περιλαμβάνει αυτό το στοιχείο, ώστε να μπορούμε να εκτιθέμεθα. Πολλοί μπορεί να έχουν περάσει από αυτό το στάδιο και να το έχουν αποδιώξει. Ακόμη και μετά από τις πρόβες για αυτή την παράσταση, αναγκάζομαι εκ των πραγμάτων να ψάχνω και το δικό μου κομμάτι ματαιοδοξίας.

PATROKLOS SKAFIDAS

Η Αριάν Μνουσκίν δεν επικεντρώνεται μόνο στον βασικό χαρακτήρα του έργου αλλά ουσιαστικά έχει δώσει πνοή και στους υπόλοιπους ήρωες που τον πλαισιώνουν, όταν βρίσκεται στο θέατρο του Αμβούργου. Βασίζεται κι αυτή σε πραγματικά πρόσωπα και δείχνει την πορεία αρκετών χαρακτήρων- πολλοί από τους οποίους είναι Εβραίοι ή αριστεροί.

Αληθεύει ότι το έργο είχε απαγορευτεί στη Γερμανία;

Το έργο είχε απαγορευτεί μέχρι τη δεκαετία του ‘80, όταν δηλαδή βγήκε η ομώνυμη ταινία. Ο  Γκρούγκενς  αρνούνταν ότι είχε διαβάσει το έργο, όμως  λέγεται ότι το ήξερε σχεδόν απ’ έξω.  Υποστήριζε ότι δεν αφορούσε τον ίδιο. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε επίσης, ότι όταν έπεσε ο ναζισμός, ο Γκρούγκενς παρέμενε ο σημαντικότερος ηθοποιός στη Γερμανία και γινόταν χαμός στις παραστάσεις του. Όμως είχε τόσο ισχυρές διασυνδέσεις, ακόμα και μετά τον πόλεμο, ώστε το έργο απαγορεύτηκε όταν κυκλοφόρησε το  στη Δυτική Γερμανία- αντίθετα στην Ανατολική είχε δημοσιευτεί. Και βγήκε ελεύθερα στη Γερμανία, όταν πέθανε και ο απόγονος του Γκρούγκενς.

PATROKLOS SKAFIDAS

Στην ταινία «Μεφίστο» (του Ίστβαν Σζάμπο) πρωταγωνιστούσε ο φοβερός και τρομερός Κλάους Μαρία Πραντάουερ. Είχα δει την ταινία πριν παίξω το ρόλο αλλά και μετά. Είναι πολύ ωραία, όμως η δική μας παράσταση δεν έχει καμία σχέση με το κινηματογραφικό έργο και  η διασκευή της Αριάν Μνουσκίν έχει τελείως διαφορετική βάση.

Υπάρχουν αναλογίες ανάμεσα στην εποχή που διαδραματίζεται το έργο και το σήμερα;

Πάρα πολλές και μάλιστα σε μια περίοδο που η Χρυσή Αυγή πήρε ένα τόσο μεγάλο ποσοστό. Διαβάζοντας για τη δημοκρατία της Βαϊμάρης και την άνοδο του φασισμού τρόμαξα. Σε εκείνη την εποχή υπήρχε μεγάλη κόντρα ανάμεσα στους σοσιαλδημοκράτες και τους κομμουνιστές για το ποιος θα ανέβει στην εξουσία και το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα, ουσιαστικά αποκόμισε τα οφέλη της σύγκρουσης τους. Ανέβηκε στην εξουσία χωρίς να το καταλάβει κανείς, εκμεταλλευόμενο τον λαϊκισμό. Γιατί λαϊκισμός ίσον φασισμός-και το αντίθετο.

Γιατί επιστρέφει το φάντασμα του φασισμού; Είναι μόνο  ελληνικό φαινόμενο;

Δυστυχώς δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Είναι το θέμα του λαϊκισμού στο οποίο αναφέρθηκα και προηγουμένως. Η Χρυσή Αυγή αποτελείται από ανθρώπους οι οποίοι δεν είναι σοβαροί, δεν έχουν να μας δώσουν κάτι και  εκμεταλλεύονται την κοινωνικοπολιτική κατάσταση της εποχής μας.

PATROKLOS SKAFIDAS

Το γεγονός ότι, δυστυχώς, ο Έλληνας δεν έχει τη νοοτροπία να αναλάβει τις ευθύνες του. Αποποιούμαστε διαρκώς τις ευθύνες μας κι έτσι φτάσαμε στο σημερινό σημείο. Τα προηγούμενα χρόνια τα δύο μεγάλα κόμματα εξουσίας συγκέντρωναν το 85% των ψηφοφόρων και τώρα ένα μεγάλο μέρος τους βγαίνει και υποστηρίζει ότι εμείς δεν φταίμε. Μα εμείς  τους ψηφίζαμε όλα αυτά τα χρόνια.

Το θέμα είναι να το παραδεχτούμε, να δούμε τι λάθος κάναμε ως ψηφοφόροι. Αυτό βέβαια που μας σώζει στην Ελλάδα είναι ότι είμαστε λίγο από όλα. Δεν είμαστε όπως οι Γερμανοί που ακολούθησαν τις εντολές τους φασισμού με όλο τους το είναι. Ψηφίζουμε Χρυσή Αυγή από αντίδραση, χωρίς να πιστεύουμε ιδιαίτερα στην ιδεολογία της. Το θετικό είναι ότι αυτό μας σώζει ως ένα βαθμό- δεν είμαστε τόσο φασίστες, όμως από την άλλη πλευρά φαίνεται ότι ένα πολύ μεγάλο ποσοστό στη χώρα μας είναι μη σκεπτόμενο.

Πολλοί άνθρωποι της γενιάς σας επιδιώκουν να φύγουν στο εξωτερικό. Εσείς το έχετε σκεφτεί;

Αυτό είναι ένα θέμα σημαντικό και για το έργο. Γενικά, νομίζω ότι δεν ζούμε τόσο έντονες πολιτικές αναταραχές όπως στη χούντα ή στην Κατοχή. Πριν λίγες δεκαετίες ορισμένοι πίστευαν ότι εγκαταλείποντας τη χώρα τους μπορούσαν να κάνουν αντίσταση, όμως όσοι έμεναν πίσω τούς κατηγορούσαν, επειδή έφυγαν. Προσωπικά θα μου άρεσε να ζήσω για λίγο καιρό στο εξωτερικό, να έχω αυτή την εμπειρία- ανεξαρτήτως της οικονομικής κατάστασης.

Το σκεφτόμουν πολύ και αμφιταλαντευόμουν για το , αν πρέπει να φεύγουν οι νέοι, σε μια κρίσιμη εποχή αλλά και το οικονομικό είναι τεράστιο θέμα. Όταν υπάρχουν εκτός συνόρων ευκαιρίες είμαι υπέρ του να φύγεις.

Ταυτότητα παράστασης: μετάφραση: Λουίζα Μητσάκου. Σκηνοθεσία: Νίκος Μαστοράκης. Δραματουργική επεξεργασία (σε συνεννόηση  με την Αριάν Μνουσκίν): Νίκος Μαστοράκης. Σκηνικά-Κοστούμια: Νίκος Μαστοράκης. Μουσική: Σταύρος Γασπαράτος. Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης. Κίνηση: Αμάλια Μπένετ. Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου. Βοηθός σκηνογράφου: Αμαλία Θεοδωροπούλου. Βοηθός σκηνοθέτη: Τόμμυ Σκλάβος.

Παίζουν: Μαρίνα Ασλάνογλου, Βίκυ Βολιώτη, Μαρία Ζορμπά, Δανάη Κατσαμένη, Θύμιος Κούκιος, Αλέξανδρος Λογοθέτης, Υβόνη Μαλτέζου, Στέφανος Μουαγκιέ, Άλκης Παναγιωτίδης, Γιώργος Παπαπαύλου, Τάσος Πυργιέρης, Γιούλικα Σκαφιδά, Γιάννης Στόλλας, Κωνσταντίνα Τάκαλου, Χάρης Τζωρτζάκης, Θάνος Τοκάκης, Ένκε Φεζολάρι, Χάρης Φραγκούλης, Μηνάς Χατζησάββας,Νίκος Ψαρράς.

Πληροφορίες: «Μεφίστο» έως τις 15 Ιουνίου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο 20.30. Κυριακή 19.00. Τιμές εισιτηρίων: 20 ευρώ, 15 ευρώ,10 ευρώ (φοιτητικό). κάθε Τετάρτη και Πέμπτη ενιαία τιμή 13 ευρώ.  Δημοτικό Θέατρο Πειραιά:  Λεωφόρος Ηρώων Πολυτεχνείου 34, τηλ. 210.4141310, 210.4143320, 5288170-171, 210.7234567 (μέσω πιστωτικής κάρτας).

Mάνια Στάικου