Ηθοποιοί και σκηνοθέτες, διαφορετικών καταβολών, με διακριτή όμως καλλιτεχνική ταυτότητα, ενώνουν τις δυνάμεις τους στην παράσταση «Φιλοκτήτης». Ανάμεσά τους και ο Αιμίλιος Χειλάκης, ο οποίος μας μιλάει για τη συνεργασία του με τους Μιχαήλ Μαρμαρινό, Κωνσταντίνο Μαρκουλάκη και Κώστα Φιλίππογλου.

Ο Κώστας Φιλίππογλου, ενορχηστρώνει σκηνοθετικά τη φιλόδοξη αυτή συμπαραγωγή της εταιρείας Artvities και του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Πάτρας που θα παρουσιαστεί και στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου στις 18 και 19 Ιουλίου.

Για περιορισμένο αριθμό παραστάσεων (λόγω των καλλιτεχνικών υποχρεώσεων του Μιχαήλ Μαρμαρινού στο εξωτερικό) ο «Φιλοκτήτης» θα ταξιδέψει και σε ορισμένα θεατρικά φεστιβάλ ανά την Ελλάδα. Στην  τραγωδία του Σοφοκλή, ο Οδυσσέας και ο Νεοπτόλεμος πηγαίνουν στη Λήμνο για να αποσπάσουν με δόλο το τόξο του Ηρακλή που βρίσκεται στην κατοχή του τραυματισμένου Φιλοκτήτη και είναι απαραίτητο-σύμφωνα με ένα χρησμό-για την άλωση της Τροίας.

Ποια ιδιαιτερότητα παρουσιάζει ο «Φιλοκτήτης» του Σοφοκλή;

Μια από τις φράσεις του έργου που με συνταράσσει βρίσκεται στην αρχή του έργου: «όλα τα φέρνει ο χρόνος στον κόσμο των ανθρώπων», όπως την έχει μεταφράσει ο Μπλάνας. Είναι μια τραγωδία ηρώων και ανθρώπων, όχι των θεών. Ακόμη και ο «από μηχανής θεός» είναι ο Ηρακλής και όχι η Αθηνά ή ο Ποσειδώνας.

Είναι δηλαδή η ιστορία της πάλης του ηρωικού ανθρώπου με τον πολιτικό. Οι δύο μεγάλοι πόλοι του έργου είναι ο Οδυσσέας και ο Φιλοκτήτης. Παρόλο που ο Οδυσσέας εμφανίζεται για λίγο, η δράση του αποκαλύπτεται από το πώς άγεται και φέρεται ο Νεοπτόλεμος.

Έχουμε λοιπόν τη λεγόμενη «ρεάλ πολιτίκ» που αντιπροσωπεύει ο Οδυσσέας: να ειπωθούν δηλαδή ψέματα στον μεγάλο ήρωα, τον Φιλοκτήτη, για να αποσπαστεί με δόλο το τόξο του που είναι απαραίτητο για να πέσει η Τροία.

Και ποια είναι η θέση του Νεοπτόλεμου, τον οποίο ερμηνεύετε στην παράσταση;

Στιγμιότυπο από τις πρόβες της παράστασης «Φιλοκτήτης».

Ο Νεοπτόλεμος, ο γιος του Αχιλλέα, το παιδί ενός μεγάλου ήρωα που φιλοδοξεί να συμπεριληφθεί και το ίδιο ανάμεσα στους μεγάλους ήρωες προσπαθεί να πείσει με την ηθική. Ο Οδυσσέας του λέει ότι ο Φιλοκτήτης δεν θα πειστεί με τα λόγια αλλά μόνο με ψέματα. Ο Φιλοκτήτης πείθεται με δόλο και λίγο πριν παραδοθεί το τόξο, η ηθική νικάει ξανά και ο Νεοπτόλεμος του ζητά συγνώμη και τού αποκαλύπτει ότι είπε ψέματα.

Αυτοί οι ήρωες λοιπόν οι οποίοι μάχονται ανάμεσα στην ηθική και την πολιτική, πραγματικά συντρίβονται μέσα από τις αρχές της τραγωδίας αλλά χωρίς αυτές να είναι παρούσες. Η ύβρις δηλαδή, έχει προϋπάρξει. Ο Φιλοκτήτητα είναι χτυπημένος από ένα φίδι, γιατί πλησίασε έναν ναό ακάλυπτος και ο φύλακας-φίδι τον χτύπησε στο πόδι. Η ύβρις του έχει διαπραχθεί πριν δέκα χρόνια. Ύβρις, κατά τον Νεοπτόλεμο είναι να πει ο ίδιος ψέματα.

Γι’ αυτό και αποκαλύπτει το ψέμα του και αναζητά τη λύση μέσω της λογικής. Όμως μέχρι τη στιγμή που θα εμφανιστεί ο Ηρακλής, τα πράγματα οδεύουν προς μια μη λύση…Ο Φιλοκτήτης δεν έχει καμία σχέση με τα υπόλοιπα μεγάλα έργα του Σοφοκλή, με τον Οιδίποδα ή την Αντιγόνη. Αυτό όμως είναι και το ωραίο:  ο Φιλοκτήτης είναι η τραγωδία των ανθρώπων και όχι η τραγωδία των Θεών.

Είναι και η τραγωδία της εποχής μας;

Εντελώς κομφορμιστικά μπορείς να το πεις και αυτό, ότι δηλαδή ο ηρωικός άνθρωπος, ο Φιλοκτήτης προσπαθεί να πειστεί από τον πολιτικό άνθρωπο και την ανάγκη της πολιτικής για άμεσο αποτέλεσμα. Με την τέχνη δεν μπορούμε να κάνουμε άμεσες αναφορές, αλλά νομίζω ότι αν ειπωθεί και πάλι αυτή η ιστορία, αντιλαμβάνεσαι πάρα πολλά για το σήμερα.

Συνεργάζεστε με μια ομάδα καταξιωμένων ηθοποιών και σκηνοθετών-γιατί και ο Μιχαήλ Μαρμαρινός είναι ηθοποιός αλλά ταυτόχρονα και πολύ πετυχημένος σκηνοθέτης. Σκηνοθετικές δουλειές έχουν παρουσιάσει επίσης ο Κώστας Φιλίππογλου και ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης. Είναι μια ανάγκη που προκύπτει ίσως και λόγω της κρίσης να συνενώνονται γνωστοί καλλιτέχνες;

Κατά τη γνώμη μου αυτό έπρεπε να γινόταν πάντα. Οι στιγμές μας βρίσκουν, δεν τις βρίσκουμε, αρκεί να έχεις ανοιχτές τις κεραίες σου. Λες για παράδειγμα, να μια στιγμή που μπορεί να κληθεί ένας θεατράνθρωπος, όπως είναι ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, να είναι απλά ηθοποιός σε μια παράσταση.

mac

Ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Μιχαήλ Μαρμαρινός.

Ήθελα να συνεργαστώ με τον Μιχαήλ Μαρμαρινό εδώ  και πολλά χρόνια και έτυχε να πραγματοποιηθεί τώρα αυτή η ευχή μου, καθώς βρέθηκε κοινός τόπος, προβληματισμός και χρόνος. Ο Μιχαήλ χωρίς να πρεσβεύει τον δάσκαλο, μόνο με την παρουσία του και τον τρόπο με τον οποίο κινείται στις πρόβες, συνιστά τεράστιο μάθημα. Είναι μεγάλη μας τιμή να τον έχουμε μαζί μας στον «Φιλοκτήτη», να συνομιλούμε με έναν διεθνή καλλιτέχνη.Ο Μιχαήλ είναι βαθιά πολιτικός, δεν είναι ένας σκηνοθέτης που απλά ανεβάζει παραστάσεις, μας το έχει αποδείξει με τις δουλειές του. Από τις προηγούμενες παραστάσεις του νομίζω ότι ο «Εθνικός Ύμνος» όρισε καινούργια αισθητική στο θέατρο.

Σε μια ιδιαίτερη αισθητική εντάσσεται και ο Κώστας Φιλίππογλου, του οποίου τα δείγματα δουλειάς ήταν αρκετά για να μας φέρουν σε επαφή και να σκεφτούμε μήπως θα μπορούσαμε να κάνουμε κάτι πάνω σε κείμενα μεγάλα, όπως είναι αυτό του Σοφοκλή, σε ανοιχτούς χώρους. Ο Κώστας Φιλίππογλου,με την ευρωπαϊκή του θητεία, την παιδεία που έχει από τον Πίτερ Μπρουκ και την Αριάν Μνουσκίν, λατρεύει να δοκιμάζει νέα πράγματα.

Η φιλική σχέση μας με τον Κωνσταντίνο Μαρκουλάκη είναι γνωστή, είχαμε κάνει τον «Οιδίποδα», πριν δύο χρόνια, που είχε ανέβει και στην Επίδαυρο. Καθένας από τους βασικούς συντελεστές μπορεί να έχει κάνει διαφορετικά πράγματα κατά καιρούς, αλλά έχουμε κοινή αισθητική αντίληψη και μία βασική αρχή: το αποτέλεσμα είναι πολύ σημαντικότερο από εμάς τους ίδιους.

Πώς λειτουργεί η μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα;

Η μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα είναι μεγάλο εργαλείο. Στο προεισαγωγικό του σημείωμα αναφέρει ότι διαβάζοντας αυτό το έργο, μπορείς να αντιληφθείς, το πότε γράφτηκε, σε ποια ηλικία το έγραψε ο Σοφοκλής και ποια ήταν η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα. Με έναν περίεργο τρόπο όλοι οι ήρωες του Τρωικού πολέμου στην αρχαία ελληνική τραγωδία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας παρουσιάζονται με αρνητικό τρόπο κι αυτό δεν είναι τυχαίο.

Σε ποια λοιπόν πολιτική συγκυρία γράφεται ο «Φιλοκτήτης»;

Η Αθηναϊκή Δημοκρατία δεν γνωρίζει πλέον ποια είναι τα κελεύσματά της. Πρέπει να πάει στη Μήλο και καταστρέψει τους κατοίκους της ή να ξανακοιτάξει τα του οίκου της και να δει πώς ο πολιτικός λόγος είναι πλέον σημαντικότερος από την ουσία των πραγμάτων; Οι σοφιστές είχαν καταλήξει να είναι δυνατότεροι από τους σοφούς. Ο λόγος είχε αποκτήσει τέτοια στρεβλότητα που μπορούσες να αποδείξεις ότι το άδικο είναι δίκαιο. Και ο Αριστοφάνης το είχε περιγράψει με αστείο τρόπο στους «Βατράχους» και τις «Νεφέλες». Ένα από τα σημαντικότερα έργα που αναφέρονται στον πολιτικό λόγο και τη σχέση του με την αληθινή πολιτική πράξη και την ηθική, είναι ο Φιλοκτήτης.

Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης και Δημήτρης Κουρούμπαλης.

Όσοι πηγαίνουν στην Επίδαυρο για να κάνουν κάτι καινούργιο, νομίζω ότι έχουν ήδη ηττηθεί. Το καινούργιο έχει ουσία αλλά συνήθως παρουσιάζεται ως ιδέα. Όμως οι ιδέες λειτουργούν, όταν επαληθεύονται επί σκηνής. Η ιερότητα της Επιδαύρου έγκειται ότι σε αυτόν το χώρο, έχουν ονειρευτεί και έχουν ακούσει υπέροχα λόγια χιλιάδες άνθρωποι.

Η Επίδαυρος δεν είναι ωστόσο εκκλησιαστικός τόπος, όπου ο Επιτάφιος θα πρέπει να βγει με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Είναι ένα από τα ωραιότερα θέατρα του κόσμου και για να κάνεις εκεί μια παράσταση πρέπει να γνωρίζεις τους κανόνες της. Όταν λοιπόν πηγαίνεις να κάνεις μια παράσταση στην Επίδαυρο, έχεις διαπράξει ήδη το πρώτο λάθος.

Εμείς κάνουμε μια δουλειά που θα περιοδεύσει στην Ελλάδα για περιορισμένο αριθμό παραστάσεων και θα καταλήξουμε και στην Επίδαυρο. Αν μας «πιάσει» η ιερότητα της Επιδαύρου θα είναι σαν να περιμένουμε να ακούσουμε το μπράβο ή το αίσχος. Κινδυνεύεις να μπεις σε μια διαδικασία και να πεις τι να κάνω για να μην ακούσω αποδοκιμασίες ή τι να κάνω για να προκαλέσω. Δεν είναι αυτός ο τρόπος μας.

Η πολιτική πλέον είναι αυτοαναφορική, αυτό είναι το πρόβλημά της. Αν μιλήσουμε με παραστατικούς όρους, έχουμε χάσει τη βαθιά ουσία της πολιτικής που είναι η υπηρεσία του κράτους απέναντι στον πολίτη. Επειδή δεν έχουμε κοινωνικό κράτος και δεν είχαμε σχεδόν ποτέ, δεν μπορούμε λοιπόν να μιλάμε για πολιτική.

Η πολιτική έχει καταντήσει να είναι σαν όσα πρεσβεύει  ο Οδυσσέας στον «Φιλοκτήτη»: πρέπει να γίνει αυτό, με κάθε τρόπο. Τα βαθύτερα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας αυτή τη στιγμή δεν λύνονται με τίποτα και βλέπουμε απλά ανθρώπους που προσπαθούν να αποδείξουν ο ένας στον άλλο, ότι αυτοί είναι οι καλύτεροι. Για τη θεατρική σκηνή της πολιτικής στην Ελλάδα, το μόνο που έχω να δηλώσω είναι ότι μας έχουν κλέψει τη δουλειά κακοί «συνάδελφοι».

Όταν ο πολιτικός φοράει τη μάσκα του κλόουν και βλέπεις πολιτικούς για γέλια και για κλάματα, να προσπαθούν να επιβιώσουν παρά τα λάθη τους- παράδειγμα ο Πάγκαλος και ο Λιάπης- αλλά και οποιοσδήποτε άλλος έχει πει  φαιδρά πράγματα… Με έναν τρόπο, αυτογελοιοποιούνται στα μάτια του κόσμου σαν κακοί θεατρίνοι.

«Φιλοκτήτης»-πρόγραμμα περιοδείας: Πρώτη παράσταση: Δευτέρα 30 Ιουνίου, 1 και 2 Ιουλίου στην Πάτρα. Θεσσαλονίκη: 4 Ιουλίου. Δίον  6 Ιουλίου. Καβάλα: 7 και 8 Ιουλίου. Κέρκυρα 9 Ιουλίου. Μεσσήνη: 11 Ιουλίου. Ίλιδα 12 Ιουλίου. Οινιάδες 13 Ιουλίου. Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου: 18 και 19 Ιουλίου.

Η ταυτότητα της παράστασης: Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας. Σκηνοθεσία: Κώστας Φιλίππογλου, σκηνικά και κοστούμια: Κέννυ ΜακΛέλλαν, πρωτότυπη μουσική: Θοδωρής Αμπαζής, σχεδιασμός φωτισμών: Νίκος Βλασόπουλος, επιμέλεια κίνησης: Φρόσω Κορρού, βοηθός σκηνοθέτη: Εριφύλη Στεφανίδου, συντονισμός-καλλιτεχνική συνεργασία: Ελένη Καψαμπέλη, φωτογραφίες: Γιάννης Βασταρδής.

Πρωταγωνιστούν: Μιχαήλ Μαρμαρινός (Φιλοκτήτης), Αιμίλιος Χειλάκης (Νεοπτόλεμος), Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης (Οδυσσέας, έμπορος). Χορός: Γιάννης Γιαννούλης, Τάσος Δημητρόπουλος, Κώστας Κορωναίος, Δημήτρης Κουρούμπαλης, Γιώργος Παπανδρέου, Κρις Ραντάνοφ, Γιώργος Ρουστέμης.

Πληροφορίες: «Φιλοκτήτης» στις 18 και 19 Ιουλίου στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, ,ώρα έναρξης 21:00. Τιμές εισιτηρίων (ανά ζώνη) 40 ευρώ, 35 ευρώ, 25 ευρώ (και 15 ευρώ φοιτητικό). Άνω διάζωμα: 15 ευρώ, 10 ευρώ (φοιτητικό), 5 ευρώ (με επίδειξη κάρτας ανεργίας και ΑΜΕΑ), www.greekfestival.gr .

Μάνια Στάικου