Η Ελένη Πετάση γράφει κριτική για την παράσταση «Ο Σωσίας» που παρουσιάζεται στο θέατρο Ροές σε σκηνοθεσία Έφης Μπίρμπα.

«Ο Σωσίας» ή «Ο διπλός άνθρωπος» (1846) του Ντοστογιέφσκι σπέρνει το χάος γύρω του. Είναι ένας άντρας γεμάτος εφιάλτες, αλλόκοτα συνεσταλμένος, απροσάρμοστος, ακόμη και αυτοκαταστροφικός, που θεωρεί ότι «απειλείται» από το περιβάλλον του και ταυτόχρονα αναζητά την αποδοχή του. Μόνο που κάθε προσπάθειά του να γίνει αποδεκτός χωρίς να τσαλακωθεί ψυχικά πέφτει στο κενό. Το υπαρξιακό δίλημμα του νεαρού κυβερνητικού υπαλλήλου Γκολιάντκιν δεν αφήνει περιθώρια για μια φυγή ρομαντικών προδιαγραφών: είτε θα παραμείνει αντικομφορμιστής, ακέραιος ηθικά αλλά περιθωριοποιημένος, είτε θα ενταχθεί στο σύστημα με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Ο διχασμός της προσωπικότητάς του τον οδηγεί στην παράνοια. Τότε «επινοεί» τον σωσία του -όμοιο μ’ εκείνον στην όψη- που αντιπροσωπεύει, όμως, ό,τι του υπολείπεται, καθώς αυτός «ο άλλος» ενσωματώνεται με άνεση στις επιταγές της κοινωνίας.

Το πρωτόλειο αριστουργηματικό διήγημα του Ντοστογιέφσκι, επηρεασμένο από ομοεθνείς του λογοτέχνες, όπως ο Γκόγκολ, αντικατοπτρίζει την προβληματική της εποχής του όταν η αρχή της  δημιουργίας των μεγαλουπόλεων καθιστούσε το άτομο μοναχικό και αποστειρωμένο.

Είναι απαραίτητο να γνωρίζεις το έργο γιατί η αποσπασματική αντιμετώπισή του από την Εφη Μπίρμπα (σκηνοθεσία, σκηνικά, κοστούμια) δεν βοηθάει στην κατανόησή του. Η δραματουργία, που αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στην πίστη και την προδοσία του πρωτότυπου κειμένου, ορθώνεται σαν τοίχος ανάμεσα στους θεατές και τους ερμηνευτές της. Ωστόσο, η ατμόσφαιρα του Ντοστογιέφσκι ξεπηδά κάθε τόσο μέσα από το χοροδραματικό -έστω και πολυϊδωμένο- ύφος της παράστασης, η οποία εμπεριέχοντας στοιχεία της Πίνα Μπάους και δίνοντας το προβάδισμα στη σωματικότητα, τους ήχους και τον μελετημένο σκηνικό χώρο χτίζει σταδιακά τον απειλητικό κόσμο του Γκολιάντκιν. Καρέκλες και τραπέζια ενεργοποιούνται χωρίζοντας το αντιστεκόμενο άτομο που επιδιώκει μια θέση στον ήλιο από όλους τους άλλους, επαναλαμβανόμενες φράσεις αλλά και κινήσεις (ο ήρωας ντύνεται και ξεντύνεται για μεγάλο χρονικό διάστημα τελώντας μια ρυθμική τελετουργία), δίνουν την αίσθηση του εγκλωβισμού, χωμάτινες επιφάνειες («η λάσπη διψά για στοργή», επισημαίνεται από τον Γκολιάντκιν), δημιουργούν το πλαίσιο της ψυχικής του ανάγκης.

Ο Αρης Σερβετάλης είναι ένας χαρισματικός ηθοποιός που «αντικαθιστά» τον λόγο με την κινησιολογική του εκφραστικότητα. Στην προκειμένη περίπτωση ο λόγος του είναι μηχανιστικός και υποτονικός, αδυνατώντας να αναπτύξει την εσωτερικότητα του ήρωά του. Οι υπόλοιποι ηθοποιοί υπηρετούν επάξια τον λειτουργικό τους ρόλο.

Ελένη Πετάση - [email protected]