Ο Νίκος Καραθάνος μας συστήνει ξανά τον Ηρακλή, όχι ως «ήρωα των ρεκόρ» αλλά ως οικείο πρόσωπο. Ο ηθοποιός μιλάει στο click@Life για τις εκπλήξεις που κρύβει ο «Ηρακλής μαινόμενος» του Ευριπίδη.

Ο Μιχαήλ Μαρμαρινός επιχειρεί μια απροσδόκητη ανάγνωση του «Ηρακλή μαινόμενου» του Ευριπίδη. Ο ήρωας που ταυτίστηκε κυρίως ως σύμβολο δύναμης απεικονίζεται τώρα ως ένας ιδεολόγος. Κάποιος που πίστευε και αγωνιζόταν να «εξανθρωπίσει τη γη» και βρέθηκε ξαφνικά προδομένος από φίλους και εχθρούς. Η ήττα του έχει τη γεύση της σημερινής, διάχυτης πίκρας. Έργο που δύσκολα ανεβαίνει στη σκηνή «Ο Ηρακλής μαινόμενος», ξετυλίγει την ιστορία πολλών προσώπων.

Η Μεγάρα , η σύζυγος του Ηρακλή και μητέρα των ανήλικων παιδιών του απειλείται από έναν τύραννο, όπως και ο γέροντας πατέρας του. Και όταν ο ήρωας εκδικείται τον σφετεριστή της εξουσίας οι εκδικητικοί θεοί φροντίζουν για την τραγική πτώση του. Ο Νίκος Καραθάνος, ο οποίος ερμηνεύει τον ρόλο του Ηρακλή, μιλά στο click@Life για το αληθινό περιεχόμενο του ηρωισμού. Η παράσταση θα ανέβει στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου στις 5 και 6 Αυγούστου, ενώ στη συνέχεια θα περιοδεύσει σε όλη την Ελλάδα.

Υπάρχει κάποια σύνδεση ανάμεσα στην ανάγνωση που επιχειρεί ο Μιχαήλ Μαρμαρινός και το αίσθημα οργής που διακατέχει τους πολίτες σήμερα; Σας ρωτάω γιατί οι περισσότεροι σκηνοθέτες προσπαθούν να δουν τις τραγωδίες μέσα από ένα σύγχρονο πρίσμα.

Οι σκηνοθέτες προσπαθούν να δουν τις τραγωδίες μέσα από ένα σύγχρονο πρίσμα γιατί είναι σύγχρονοι άνθρωποι. Είμαστε καταδικασμένοι στο τώρα και θέλουμε να ακουμπήσουμε σε κάτι που είναι ζωντανό και μας αγγίζει, άσχετα αν η ιστορία είναι πολύ παλιά. Το θέμα της οργής πράγματι, υπάρχει στο έργο. Η Θήβα είναι μια πόλη υπό κατοχή, με έναν ξένο ηγεμόνα, στον οποίο όλοι αντιστέκονται. Υφίσταται έντονη αγανάκτηση και το πολιτικό πλαίσιο μέσα στο έργο είναι πολύ δυνατό και ζοφερό.

Ποιος είναι ο ρόλος του χορού σε αυτό το πλαίσιο;

Ο ρόλος του χορού είναι ο ρόλος του πολίτη. Στο έργο αναφέρεται ως χορός των γερόντων παρ’ ότι απαρτίζεται και από νέους ανθρώπους. Αν ψάχνουμε μηνύματα στην τραγωδία θα σας έλεγα ότι δεν είναι τίποτε άλλο από πολιτικά έργα. Στους αρχαίους όμως η πολιτική ήταν συνώνυμη με τη ζωή, την αξιοπρέπεια και τον ανδρισμό τους. Το πώς διαλέγεις να ζεις, κάτω από ποια εξουσία, ποιον νόμο υπηρετείς, πώς αντιστέκεσαι, τι είναι νόμος, η ανθρώπινη ανάγκη, η παρουσία του θεού, ο δυνάστης ή η έννοια της δημοκρατίας, όλα αυτά διαπλέκονται συνέχεια στην τραγωδία. Η πολιτική δεν ήταν όπως σήμερα, που είναι ορατή μόνο όταν μας θίγει. Στην αρχαία Ελλάδα η πολιτική ήταν μια ζωντανή, καθημερινή διαδικασία, όχι ένα στάτους κβο στο οποίο βουλιάζεις, επαναπαύεσαι και κάποιος άλλος καθορίζει τη μοίρα σου.

Στο έργο οι ρόλοι του θύτη και του θύματος εναλλάσσονται. Σε τι σκέψεις σας οδηγεί αυτό;

Η αρχαία τραγωδία πάντα σε εκπλήσσει. Και ειδικά ο Ευριπίδης. Στον «Ηρακλή μαινόμενο», ο Ευριπίδης βάζει τον μεγαλύτερο ήρωα των Ελλήνων, αυτόν που ήθελε να κάνει τη ζωή πιο ανθρώπινη για όλους, να αντιμετωπίσει στον τελευταίο άθλο του, τον ίδιο του τον εαυτό. Μάλιστα στο κείμενο οι άθλοι αναφέρονται ως πόνοι και κόποι. Ο Ηρακλής επιδεικνύει τεράστια ανθεκτικότητα. Ωστόσο ο ηρωισμός του είναι δεν έχει το περιεχόμενο που του δίνουμε εμείς, δεν είναι κατόρθωμα, επίτευγμα ή ρεκόρ. Το σθένος με το οποίο αντιμετωπίζει τον τελευταίο του «άθλο» σκοτώνοντας εν αγνοία του τα ίδια του τα παιδιά είναι πραγματικά μεγαλειώδες. Και αυτό που κάνει ο Ευριπίδης είναι μεγαλειώδες. Τόσο που καταλαβαίνω γιατί η συγκεκριμένη τραγωδία ανεβαίνει σπάνια.

Θα μπορούσατε να μας σχολιάσετε λίγο περισσότερο την ιδιαιτερότητα αυτού του έργου που το καθιστά λιγότερο δημοφιλές για να παρουσιαστεί στη σκηνή;

Ίσως από φόβο να το διαπραγματευτούμε. Δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμο το θέμα αυτής της τραγωδίας, σε σοκάρει πραγματικά. Όλοι μπορεί να έχουμε ζήσει τον θάνατο ενός κοντινού μας προσώπου ή μια βαριά ασθένεια έτσι δεν είναι; Και πολλές φορές, ειδικά όταν πρόκειται για συγγενικά μας πρόσωπα νομίζουμε ότι η ζωή τελειώνει. Φανταστείτε όταν εγκληματείς άθελά σου. Ο γονιός όταν χάνει το ίδιο του το παιδί, μπορεί να θαφτεί μαζί του. Στο έργο λοιπόν, συμβαίνει κάτι πιο μεγαλειώδες ο ήρωας αυτός σηκώνεται και περπατάει. Η κατάφαση προς τη ζωή είναι ο τελευταίος άθλος του. Επιπλέον, κακά τα ψέματα, είχαμε μια παράδοση κάποιων συγκεκριμένων έργων, τη Μήδεια, την Ηλέκτρα, τον Οιδίποδα και τα υπόλοιπα δεν τα ακουμπούσαμε. Στον «Ηρακλή μαινόμενο» δεν υπάρχει μόνο ένα κεντρικό πρόσωπο, παίζουν ακόμη η γυναίκα του Μεγάρα, ο Αμφιτρίων, ο Λύκος. Δεν έχουμε δηλαδή έναν πολύ μεγάλο πρωταγωνιστή και ίσως το έργο δεν ανέβαινε στη σκηνή και για λόγους εγωισμού. Άλλωστε ο Ευριπίδης σε φέρνει σε αμηχανία.

Είπατε προηγουμένως ότι η αρχαία τραγωδία σε εκπλήσσει. Ποια ήταν λοιπόν η δική σας έκπληξη όταν αρχίσατε να δουλεύετε πάνω στο ρόλο του «Ηρακλή μαινόμενου;»

Το ότι απαρνείται τους άθλους του. Κάτι που ενδεχομένως δεν θεωρείται «must» , γοητευτικό ή λαοφιλές. Αν ένας μεγάλος τραγουδιστής βγει και απαρνηθεί τη μουσική του, ένας αθλητής τα μετάλλιά του, ένας πολιτικός το έργο του, αυτομάτως βάζεις τους άλλους σε μια νέα αναζήτηση. Ουσιαστικά στερείς από τον κόσμο το είδωλό του.

Και είναι σημαντικό να μάθουμε ξανά τον Ηρακλή ως «μη είδωλο»;

Ναι είναι σημαντικό. Πίσω από τον Ηρακλή κρύβεται ο απόλυτος ήρωας. Και απόλυτος ήρωας μπορεί να είναι ο πιο κοντινός μας άνθρωπος. Μπορεί να είναι ο πατέρας που με τον κόπο του στηρίζει την οικογένεια ή μια μητέρα η οποία μάχεται για την επιβίωσή μας. Ο ήρωας συμβολίζει τον άνθρωπο. Στο αρχαίο κείμενο-το τονίζω ξανά- δεν υπάρχουν άθλοι, εμείς τους μάθαμε ως ρεκόρ από το σχολικό βιβλίο. Για αυτόν ήταν κόποι και μόχθοι που συμβόλιζαν όλο τον γνωστό τότε κόσμο και το πού μπορείς να φτάσεις κοπιάζοντας.

Οφείλει και ένας ηθοποιός να απαρνείται τις επιτυχίες του προκειμένου να προχωρήσει; Εσείς το έχετε κάνει αυτό;

Βεβαίως ένας ηθοποιός πρέπει να απαρνείται τις επιτυχίες του. Τώρα το αν το έχω κάνει…Είναι ένα διαρκές στοίχημα και ζητούμενο. Θα σας πω μια ωραία φράση που με άγγιξε πρόσφατα από μια συνέντευξη του γνωστού σκηνοθέτη Κριστόφ Βαρλικόφσκι: «τα βραβεία είναι σαν τις άσπρες τρίχες στο κεφάλι, ποτέ δεν φεύγουν».

Είχατε συμμετάσχει και σε παραστάσεις αρχαίου δράματος, υπό τη σκηνοθετική σφραγίδα των Λάνγκοφ, Βασίλιεφ και Γκότσεφ που είχαν αποδοκιμαστεί από το κοινό. Πώς αντιδρά ένας ηθοποιός μπροστά στο «μαινόμενο» κοινό της Επιδαύρου;

Η αντίδραση μπορεί να είναι δίκαιη ή άδικη, δεν έχει σημασία. Το κοινό όμως πάντοτε αντιδρούσε στην Επίδαυρο και όχι στα υπόλοιπα θέατρα. Αυτό συμβαίνει για πολλούς λόγους, είναι ένα τεράστιο ζήτημα και ειλικρινά μπορώ να θίξω μόνο μια πλευρά του. Τι θα θέλατε να δείτε; Έναν βαρετό ποδοσφαιρικό αγώνα ή ένα αγώνα που να έχει και αντιδράσεις; Το θέμα για εμένα δεν είναι ούτε το ένα, ούτε το άλλο. Αυτό που είναι σημαντικό είναι να παίζεται ωραία μπάλα. Και πολλές φορές στις παραστάσεις έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε ένα βαρετό παιχνίδι και να χειροκροτούμε κάτι μουσειακό. Το πρόβλημα του θεάτρου είναι ότι δεν ξέρουμε τι θέλουμε να δούμε: ένα μουσειακό είδος ή μια ζωντανή τέχνη;

Υποστηρίζετε δηλαδή ότι έχουμε στεγανά και στερεότυπα σε σχέση με το αρχαίο δράμα;

Ναι, πάρα πολλά. Όπως και με τα πάντα. Υπερασπιζόμαστε με ιδιαίτερο σθένος τους αρχαίους Έλληνες, χωρίς πολλές φορές να μην ξέρουμε τίποτα για αυτούς. Μιλάς για τον Σωκράτη και δεν ξέρεις καν τι έλεγε ο Σωκράτης. Αυτό είναι ένα γενικότερο σύμπτωμα. Έχουμε μια λατρεία και μανία προς το παρελθόν μας που συχνά μπαίνει κάτω από την έννοια του «εθνικού». Οτιδήποτε εθνικό ξεσηκώνει ισχυρά αισθήματα μέσα στον Έλληνα και πολύ δίκαια, όταν πρόκειται για ζητήματα ανεξαρτησίας και ελευθερίας. Όταν όμως πρόκειται για την τέχνη τα πράγματα οφείλουν να είναι διαφορετικά.

Σας ανησυχεί ο αντίκτυπος της κρίσης στο θέατρο; Στην Επίδαυρο αρχίζουν και μένουν άδεια τα καθίσματα σε ορισμένες παραστάσεις.

Και τι σημαίνει αν υπάρχουν άδεια καθίσματα; Ξέρετε η Επίδαυρος είναι και λίγο κοσμικό γεγονός. Το αν θα είναι περισσότερο ή λιγότερο, δεν με ενδιαφέρει. Πάντως η κρίση για έναν ηθοποιό είναι ευτυχία. Ακόμη και όταν δεν υπάρχει την εφευρίσκει! Τα τελευταία χρόνια άκουγα συνέχεια ότι υπάρχει κρίση. Ξέρετε, άμα δεν έρθει ο κόσμος στο θέατρο αρχίζουν να μας φταίνε τα πάντα: ο καιρός, οι συγκοινωνίες κ.τ.λ. Πάντα κάποιος άλλος φταίει. Στην τέχνη όμως η κρίση είναι ό,τι καλύτερο γιατί σε προσδιορίζει ξανά.

Η κρίση έχει επιφέρει έναν γενικότερο αναβρασμό. Πώς το σχολιάζετε;

Φυσικά και υπάρχει ένας αναβρασμός και μακάρι να υπάρξει και μεγαλύτερος στο μέλλον, με ένα στόχο: την αλλαγή. Κατά βάθος όλοι θέλουμε έναν πιο δίκαιο κόσμο. Μπορεί να ξεβολευόμαστε, μπορεί να θυμώνουμε, ακόμη και να φταίμε εμείς οι ίδιοι αλλά όλοι θέλουμε να αλλάξουν τα πράγματα προς το καλύτερο. Η Ελλάδα ήταν μια χώρα που πήγαινε μπροστά με την πλάτη, κοιτώντας πάντα προς τα πίσω. Ποτέ δεν θέλαμε να δούμε το τώρα και το αύριο. Ούτε θέλαμε να δούμε ποιες χώρες είναι δίπλα μας και τι παράγουν. Μας άρεσε να έχουμε μια ψευδή εικόνα για αυτούς. Οι Έλληνες πολύ θα θέλαμε να μεγαλώνουμε ως οι ωραιότεροι του κόσμου και δίπλα μας να κατοικούν βάρβαροι. Ξέρετε, βολεύει πάρα πολύ το «είμαι ο καλύτερος». Εδώ ο Έλληνας δεν θέλει να δει καν τον γείτονά του. Έχει ωραία σπίτια και μια δημόσια πλατεία, βρώμικη. Δε νομίζω ότι λέω κάτι που δεν γνωρίζουμε όλοι. Είναι τόσο σκοτεινή και απελπισμένη η ζωή έτσι όπως την έχουμε κάνει, που δεν θέλουμε να το παραδεχτούμε.

Πληροφορίες: «Ηρακλής μαινόμενος» του Ευριπίδη, στις 5 και 6 Αυγούστου, στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, σε σκηνοθεσία του Μιχαήλ Μαρμαρινού. Πρωταγωνιστούν οι :Νίκος Καραθάνος, Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Μηνάς Χατζησάββας, Θοδωρής Αθερίδης, Στεφανία Γουλιώτη, Θεοδώρα Τζήμου, Γιώργος Γάλλος. Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας, με τη συνεργασία του Μιχαήλ Μαρμαρινού.

ΜΑΝΙΑ ΣΤΑΪΚΟΥ