Η Ελένη Πετάση μας μεταφέρει τις εντυπώσεις της από την παράσταση «Ριχάρδος Γ΄» του Σαίξπηρ, από το Old Vic, στην Επίδαυρο.

Άξιζε μόνο για τον Σπέισι

Μόνο για τον Κέβιν Σπέισι άξιζε να δει κανείς την παράσταση του βρετανικού Old Vic στην Επίδαυρο. Ο «Ριχάρδος Γ΄», στη δική του προσωπική ερμηνεία, πρόσφερε μια σειρά από υπέροχες αποχρώσεις: από το μένος ενός δύσμορφου, προβληματικού ανθρώπου, μέχρι την υποδόρια ειρωνεία του αδίσταχτου αναρριχητή, από το θρίαμβο της ραδιουργίας μέχρι την αυτοαπέχθεια και την αυτολύπηση.

Στη θυελλώδη προσωπικότητά του στηρίχθηκε, εξάλλου, η σκηνοθεσία του Σαμ Μέντες, που στάθμευσε στην απλή εξιστόρηση της πλοκής, καθιστώντας, αν μη τι άλλο, το έργο προσιτό στο ευρύ κοινό. Μια σκηνοθεσία, ωστόσο, που, λοξοδρομώντας από την εσωτερικότητα του κειμένου στα εξωτερικά τερτίπια μιας κινηματογραφικής γραφής, έχασε στη διαδρομή τη δραστικότητά της. Κάτω από τους ήχους τυμπάνων που υπογράμμιζαν το αυτονόητο και τετριμμένες βιντεοπροβολές πολιτικού σχολιασμού (με εξαίρεση τη στιγμή που ο Σπέισι, εκπέμποντας ψεύτικη ταπεινοφροσύνη καθώς αποδέχεται το ύψιστο αξίωμα, γεμίζει την οθόνη αντικαθιστώντας την παρουσία του στη σκηνή), η παράσταση κύλησε χωρίς εκπλήξεις.

Ακόμη και το ογκώδες, άχρωμο σκηνικό αγνόησε τις επιταγές του αρχαίου θεάτρου. Όχι μόνο γιατί άσκεφτα προσπάθησε να προσαρμοστεί σε ένα χώρο που ξερνάει κάθε απόπειρα για «ατμόσφαιρα» κλειστού χώρου, αλλά γιατί εμπόδισε τους θεατές των πλαϊνών κερκίδων να παρακολουθήσουν μεγάλο μέρος από τα τεκταινόμενα.

Ωστόσο, υπήρχαν και κάποια ευρηματικά επεισόδια, όπως η αντιπαράθεση των δύο στρατοπέδων, αλλά και η θεαματική εικόνα του τέλους, με το πτώμα του Ριχάρδου κρεμασμένο ανάποδα σαν σφαγμένο ζώο να εκτίθεται μπροστά μας προς παραδειγματισμό. Και, βέβαια, η καθηλωτική φυσιογνωμία του Σπέισι, ενός χαρισματικού υποκριτή (με όλη τη σημασία της λέξης), που, κυρίαρχος του παιχνιδιού σε κάθε επίπεδο, βραχυκύκλωσε τους πάντες με το ταλέντο του. Τόσο που όλοι οι υπόλοιποι ηθοποιοί να στέκονται δίπλα του υποτονικοί και συμβατικοί, αποδίδοντας ακροθιγώς τα πολλαπλά είδωλα της εξουσίας.

Σύμφωνα με την εξωστρεφή, νατουραλιστική προσέγγιση του Μέντες, τη διάσπαρτη με στοιχεία αποστασιοποίησης (όπως οι τίτλοι που προαναγγέλλουν τις σκηνές), ο απεχθής ήρωας του ελισαβετιανού βάρδου βάδισε με την αυτοπεποίθηση ενός σημερινού δικτάτορα, πρόσφερε γενναιόδωρες νύξεις σαρκασμού, μεγάλες δόσεις απροκάλυπτης κυνικότητας και αφοπλιστική αμεσότητα. Ήταν ένας Ριχάρδος λιγότερο σκοτεινός και περισσότερο επικοινωνιακός, που εκτόξευε τους μονολόγους του στον κάθε θεατή προσωπικά, με στόχο να τον κερδίσει, να τον κάνει συνένοχο στις διεργασίες του δαιμονισμένου μυαλού του.

Οι υπόλοιποι ηθοποιοί, υποτονικοί και συμβατικοί, απέδιδαν ακροθιγώς τα πολλαπλά είδωλα της εξουσίας.

Χρησιμοποιώντας μια ευρεία κλίμακα χειρονομιών (κάνοντας ενίοτε και κατάχρησή τους), κουβαλώντας με απόλυτη φυσικότητα το βάρος της καμπούρας του, σέρνοντας θαρραλέα το σακατεμένο του πόδι, έχοντας τη μάσκα του γελωτοποιού σαν πρόσχημα για να αποπροσανατολίσει τα θύματά του, μολύνοντας και ταυτόχρονα σαγηνεύοντας τον περίγυρό του, απολάμβανε ηδονικά τα τρόπαια της νοσηρά υπερτροφικής φιλοδοξίας του.

Δεν υπάρχει ηθικός φραγμός που να μην καταπάτησε, συγγενικό αίμα που να μη χύθηκε προκειμένου εκείνος να κατακτήσει το στέμμα της Αγγλίας. Θα καλλιεργήσει θανάσιμες αντιπαραθέσεις ανάμεσα στα αδέλφια του -τον βασιλιά Εδουάρδο Δ' και το Δούκα του Κλάρενς-, θα ερωτοτροπήσει βίαια και επιτυχώς (!) με τη Λαίδη Αν, την ίδια στιγμή που αυτή θρηνεί το -δολοφονημένο από τον ίδιο- σύζυγό της, θα σκοτώσει ακόμη και τα παιδιά του Εδουάρδου για να αποτρέψει τη διαδοχή τους στο θρόνο, θα εξολοθρεύσει, εν τέλει, κάθε εμπόδιο που στέκεται στο δρόμο του.

Με ρητορική ικανότητα, διεστραμμένη σεξουαλικότητα, σατανική ευφυΐα και με βλέμμα απ' όπου η κακία έχει ξεπλύνει κάθε έκφραση, θα ανακηρυχτεί επιτέλους βασιλιάς, για να βρει λίγο αργότερα το θάνατο στο πεδίο της μάχης, από το χέρι του αντιπάλου του.

Είναι αλήθεια ότι ο Σαμ Μέντες δημιούργησε τη συνθήκη για να αναδειχτούν οι ερμηνευτικές δυνατότητες του Κέβιν Σπέισι. Και, παρότι η σκηνοθεσία εξάλειψε τις αινιγματικές, διφορούμενες πτυχές του ήρωα -πτυχές που στην αποκάλυψή τους προκαλούν ρίγος και αντιφατικά συναισθήματα-, στο πρόσωπό του αναγνωρίσαμε την αναλλοίωτη στο χρόνο διαφθορά της εξουσίας. Με όλη τη γελοιότητα της πολιτικής ίντριγκας και τις τραγικές συνέπειες που τη συνοδεύουν. Ομως η έντεχνα υπολογισμένη παράσταση δεν άφησε κανένα περιθώριο στη φαντασία μας να απογειωθεί.

ΕΛΕΝΗ ΠΕΤΑΣΗ

[email protected]