Παρακολουθήσαμε την πολυσυζητημένη παράσταση του Κώστα Φιλίππογλου στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου και σας μεταφέρουμε τις εντυπώσεις μας.

Ο «Προμηθέας Δεσμώτης» είναι μια τραγωδία μοναδική στο είδος της που διαφέρει από τις υπόλοιπες αρχαίες σε πολλά επίπεδα, τόσο μορφολογικά όσο και στο περιεχόμενο. Ο Αισχύλος δανείστηκε φιλοσοφικές και πολιτικές ιδέες της εποχής και δημιούργησε ένα έργο που ασκεί δριμύ κατηγορώ στην εξουσία, όχι σε κάποια εξουσία συγκεκριμένου τόπου και χρόνου αλλά ως έννοια που εκτείνεται στο άπειρο. Εξετάζοντας τον «Προμηθέα Δεσμώτη» από αυτή τη σκοπιά, είναι πράγματι ένας εκ των διαχρονικότερων ύμνων προς την ελευθερία και κατ’ επέκταση στη δημοκρατία.

Η προσαρμογή του «Προμηθέα» σε λογική θεάτρου είναι μια απαιτητική διαδικασία με υψηλό δείκτη δυσκολίας. Ο Αισχύλος ενδιαφερόταν για τα αρχαία μυστήρια και το συμβολισμό και παρά τη μεγάλη κλίμακα όσον αφορά το μέγεθος των ηρώων, πρόκειται για μια στατική τραγωδία με μινιμαλιστικό χαρακτήρα. Ο Κώστας Φιλίππογλου επέλεξε να ανεβάσει αυτό το έργο με το ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων, στα πλαίσια του φετινού Φεστιβάλ Επιδαύρου, με την περιοδεία να ξεκινά συμβολικά από το Αρχαίο Θέατρο Δωδώνης το οποίο άνοιξε μετά από 17 χρόνια μόνο για αυτή την παράσταση.

Η ύβρις του Τιτάνα Προμηθέα είναι ότι παράκουσε τις αυταρχικές εντολές του Δία και χάρισε τη φωτιά στους ανθρώπους. Ο κυβερνήτης του Ολύμπου εδώ δεν εκφράζει την ιδέα της δικαιοσύνης όπως έχουμε συνηθίσει, αλλά αυτή της τυραννικής αρχής. Έτσι, τιμωρεί τον Προμηθέα με βάναυσο τρόπο, σταυρώνοντάς τον σε έναν απόκρημνο βράχο στην άκρη του κόσμου και στη συνέχεια τον ρίχνει στον Τάρταρο. Οι υπόλοιποι θεοί και τιτάνες μένουν αμέτοχοι μπροστά στην αυθαιρεσία του Δία και ο Προμηθέας υπομένει την τιμωρία του.

Οι συντελεστές του φετινού ανεβάσματος της τραγωδίας στην Επίδαυρο τόνιζαν ότι έχουν στήσει την παράσταση με τέτοιον τρόπο ώστε να εκμεταλλευτούν το χώρο και τις δυνατότητες του αρχαίου θεάτρου και να δημιουργήσουν έτσι μια μυσταγωγική ατμόσφαιρα. Όχι ότι χρειάζεται δηλαδή ιδιαίτερη προσπάθεια για να προκαλέσεις μυσταγωγία στην Επίδαυρο, ο «Προμηθέας Δεσμώτης» του Φιλίππογλου αποδείχθηκε ωστόσο και στην πράξη η πιο ιδιαίτερη τραγωδία που παρουσίασε αυτό το καλοκαίρι το Φεστιβάλ.

Η προσέγγιση στο κείμενο του Αισχύλου γίνεται με σεβασμό στα νοήματα του πρωτότυπου, αλλά από εκεί και πέρα η παράσταση ακολουθεί το δικό της δρόμο και αποκρυσταλλώνει τα σύμβολα που βρίσκονται πίσω από τις λέξεις, αντιμετωπίζοντάς τα σαν όνειρα. Εξόχως κρίσιμη στη δημιουργία αυτού του κόσμου είναι η παρουσία της Φρόσως Κορρού. Το χειμώνα μαζί με τον Κώστα Φιλίππογλου πραγματοποίησε μια ρηξικέλευθη ανάγνωση στο «Γλάρο» του Τσέχωφ και εδώ το δίδυμο επανέρχεται δριμύτερο. Πραγματοποιεί μια πιο στέρεα ανάγνωση σε ένα έργο που ταιριάζει άψογα με τις επιδιώξεις τους, εν πολλοίς χάρη και στην καθάρεια μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα. Η κίνηση στον «Προμηθέα» βρίσκεται σε διαρκή διάλογο με τη σκηνοθετική άποψη και το αποτέλεσμα ικανοποιεί όσους αναζητούν σύγχρονες ματιές πάνω σε αρχαία έργα.

Ο τρόπος που παρουσιάζει τον Δία ο Αισχύλος δεν είναι τόσο αιρετικός. Όσο και αν ο θεός του κεραυνού έχει ταυτιστεί με ιδέες γύρω από το δίκαιο, αν εξετάσεις τις πράξεις του με κριτική σκέψη από καθαρά πολιτική σκοπιά, θα διαπιστώσεις πως ανέκαθεν ήταν ολιγάρχης και δυνάστης. Η αμφισβήτηση του προσώπου του στον «Προμηθέα Δεσμώτη» είναι απλώς η πορεία μιας διαδικασίας αμφισβήτησης που προήλθε μέσα από την ανάπτυξη των φιλοσοφικών ιδεών. Και δεν πρόκειται για ρήξη μόνο με τον Δία αλλά και με το δωδεκάθεο και την πίστη σε ανώτερα όντα που περιορίζουν τους ανθρώπους και τους καθιστούν άμοιρους ευθυνών. Είναι μια τομή στην τραγωδία και ένα έργο που παραμένει φλογερά επίκαιρο έως σήμερα.

Ο θίασος του «Προμηθέα» έχει διαφορετικές καταβολές, παρουσιάζεται όμως δεμένος και εναρμονισμένος μπροστά με τις απαιτήσεις ενός μεγαλύτερου σκοπού. Ο Τάσος Νούσιας παραδίδει την κορυφαία έως τώρα ερμηνεία του, σε ένα ρόλο που φαίνεται να τον περίμενε σε όλη την καριέρα του. Δημιουργεί μια υψηλή εσωτερική θερμοκρασία που βρίσκει τρόπους να εκτονωθεί όχι από κάποια σωματικότητα, αλλά δια μέσω του λόγου. Η επιβλητική του φιγούρα κυριαρχεί στο κέντρο της σκηνής και για κανένα σημείο της παράστασης δεν αμφισβητείς ότι είναι ο Προμηθέας.

Δίπλα του βρίσκονται ο Γεράσιμος Γεννατάς και ο Δημήτρης Κουρούμπαλης. Αμφότεροι έγιναν γνωστοί μέσα από τηλεοπτικούς ρόλους και τώρα δοκιμάζουν ενδιαφέροντα πράγματα στο θέατρο, καταθέτουν ζωντάνια στους πολλαπλούς ρόλους τους και προσφέρουν κωμικές ανάσες, από αυτό το είδος κωμωδίας που προσφέρει τροφή για σκέψη. Ο Γεράσιμος Γεννατάς απέδωσε καλύτερα στο πέρασμά του ως Ωκεανός και ο Δημήτρης Κουρούμπαλης στο πέρασμά του ως Ερμής. Η παρουσία της Μαρλένε Καμίνσκι ήταν ένα στοίχημα, παρά ωστόσο την αδυναμία της στην εκφορά των ελληνικών, έκανε κατάθεση συναισθήματος ως Ιώ και μετρίασε τις εντυπώσεις.

Η παρουσία του Χορού –αποτελούμενου από τις Ωκεανίδες- είναι καταλυτική. Η Φρόσω Κορρού επιτυγχάνει πολλά με λίγα, αφού η ανάγνωσή της στον «Προμηθέα Δεσμώτη» θα μπορούσε να σταθεί ακόμη και μόνη της ως ξεχωριστή χορευτική παράσταση. Η σκηνή δε μένει ποτέ αναξιοποίητη και μερικές καρέκλες αρκούν για να σε μεταφέρουν αλλού και να σε βυθίσουν στο έργο. Καλαίσθητος ο μινιμαλισμός του Kenny MacLellan σε σκηνικά και κοστούμια, ερεβώδεις οι φωτισμοί του Νίκου Βλασόπουλου και αχτίδα ελπίδας η μουσική των Lost Bodies.

Υπάρχουν πολλοί παραλληλισμοί που μπορούν να φέρουν τον «Προμηθέα Δεσμώτη» στο σήμερα της Ευρώπης αλλά και της Ελλάδας. Η σπουδή του Αισχύλου πάνω στην εξουσία καταλήγει σε επαναστατικά συμπεράσματα και δια χειρός Κώστα Φιλίππογλου μετατρέπεται σε ένα επίμονο κατηγορώ σε κάθε μορφής εξουσία και σε μια ακλόνητη ωδή στην ελευθερία. Παρακολουθήσαμε μια σύγχρονη διασκευή αρχαίας τραγωδίας που δε μένει στην επιφάνεια αλλά διεισδύει στον πυρήνα των λέξεων και το παρατεταμένο χειροκρότημα κρίνεται καθόλα δικαιολογημένο. Άξιζε η εξόρμηση στην Επίδαυρο, και αυτό δεν είναι καθόλου αμελητέο σε αυτούς τους καιρούς.

Γιάννης Μόσχος
[email protected]